۲۰ سال کوشش مداوم شیخ کلینی در جهت حفظ میراث اهل بیت(ع)

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) بی گمان یکی از افرادی که در تکوین و حفظ اندیشه شیعی جایگاه درخوری را در اختیار دارد شیخ کلینی است. او نخستین عالمی بود که به لقب ثقه‌الاسلام مفتخر شد. کلینی در عصر غیبت صغری دیده به جهان گشود. اگر از احتمالی که مرحوم بحرالعلوم در خصوص حضور شیخ کلینی در زمان حیات امام حسن عسکری(ع) مطرح کرده است چشم بپوشیم، همین هم عصر بودن با امام و قرابت زمانی با دوران حیات ائمه(ع) اهمیت ویژه‌ای در تداوم حرکت شیخ کلینی داشت. یک جلوه از برکات این هم عصری را می‌توان در ارتباط و مراودات شیخ، با افرادی که بی واسطه از امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) استماع حدیث کرده بودند، مشاهده کرد. البته شیخ کلینی در اثر مشهور خود «الکافی» روایتی را بدون واسطه از نواب اربعه امام عصر(عج) نقل نکرده است و همین امر علتی است برای این که برخی این احتمال را مطرح کنند که که زمان عزیمت او به شهر بغداد پس از اتمام نگارش این کتاب بوده است.

معروف ترین اثر ثقه‌الاسلام کلینی، کتاب شریف الکافی است و می‌توان ادعا کرد که دلیل شهرت وی ناشی از نگارش همین کتاب باشد. مرحوم کلینی چنانکه در مقدمه کتاب به این موضوع اشاره دارد، این کتاب را در پاسخ به درخواست یکی از شاگردان تألیف کرده و نگارش آن قریب به 20 سال زمان برده است. کتاب شریف «الکافی» دارای سه بخش: اصول، فروع و روضه است که بخش اصول آن بیش از دو بخش دیگر مورد توجه قرار گرفته و با عنوان «اصول کافی» مورد مراجعه مشتاقان معارف آل الله است. اصول کافی شامل مباحث متنوعی است که می‌توان محوریت و نقطه اتصال تمام آنها را معارف اهل بیت دانست. اگر دین را مجموعه‌ای متشکل از سه مولفه‌ی اعتقادات، اخلاق و احکام بدانیم، در اصول کافی به نحو ویژه به بحث اعتقادات و اخلاق پرداخته شده است. به عبارتی اصول کافی به مثابه مقدمه‌ای است که مخاطب با مطالعه آن به حقانیت دین اسلام و ائمه اطهار(ع) واقف می‌شود و آمادگی آن را پیدا می‌کند که به سراغ بخش فروع و احکام شرعی برود. بی‌گمان اصول کافی مجموعه‌ای است که هر فردی با مطالعه و تأمل در آن شناخت لازم، مستند و صحیحی از شریعت اسلام و مرام و مسلک اهل بیت(ع) به دست می‌آورد.

هر فصل از اصول کافی با عنوان «کتاب» تقسیم بندی شده و هر کتاب شامل چندین باب است.  نقطه آغازین کافی، کتاب عقل و جهل است و کتاب‌های دیگری با عنوان کتاب فضل علم، کتاب توحید، کتاب حجت، کتاب ایمان و کفر، کتاب دعا، کتاب فضل قرآن، کتاب معاشرت را شامل می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که کلینی در یک انتخاب هوشمندانه کتاب خود را با ذکر روایاتی در فضیلت عقل و عقلانیت آغاز کرده است که این امر خود گواهی است بر جایگاه بلند تفکر و تعقل در آیین تشیع و اهتمام علمای شیعی نسبت به این موضوع. حتی شیخ کلینی در خطبه آغازین کتاب می‌گوید من این کتاب را با موضوع عقل و فضائل علم و بلندی درجه اهل علم آغاز می‌کنم چراکه عقل، قطبی است که همه چیز بر مدار آن می‌گردد و به واسطه آن احتجاج می‌شود و توسط آن عقاب صورت می‌گیرد.

به استناد سخن نجاشی عالم رجالی مکتب تشیع، کتاب کافی مضبوط ترین کتاب در میان کتب اربعه است. این امر حکایت از قدرت علمی و تسلط کافی شیخ کلینی بر روایات دارد که اثر خود را چنین منضبط و منظم نگارش کرده است. نکته دوم این که به اعتقاد بسیاری از محققین در علم حدیث، کتاب کافی شیخ کلینی در بحث تبویب جزء بهترین آثاری است که در این حوزه تألیف شده است. ترتیب موضوعات و تنظیم مقدمه این کتاب با دقت و ذوق بالایی انجام شده است.

در طی قرون گذشته شروح بسیاری بر این کتاب نوشته شده است که یکی از مهم ترین آنها کتاب شریف مرآةالعقول مجلسی است. علامه مجلسی در این کتاب، پس از بیان نظر خود در خصوص صحت سندی هر روایت، به شرح آن می‌پردازد.

در رابطه با میزان اعتبار و صحت کتاب کافی اقوال مختلفی وجود دارد. یک نظر که بیشتر اخباریون شیعه به آن تمایل دارند این است که تمام آنچه در این کتاب آمده است جزء روایات صحیحه است. برخی دیگر با توسعه دایره قاعده تسامح در ادله سنن، روایات اصول کافی را کاملا حجت و صحیح دانسته اما روایات فروع کافی را نیازمند بررسی می‌دانند. خود علامه مجلسی در کتاب مرآةالعقول، در سند برخی روایات خدشه کرده و آنها را ضعیف می‌داند. در مجموع، با توجه به گرایشات مختلف رجالی و اصولی، نگاه‌ها و نظرات مختلفی در این باب وجود دارد و نمی‌توان یکی از آنها را به نحو قطعی برگزید.

نکته نهایی درباره این کتاب این است که علی‌رغم آنچه در لسان برخی افتاده است که امام عصر(عج) درباره این کتاب فرموده‌اند: الکافی کاف لشیعتنا، اما این سخن سند محکمی ندارد و خود شیخ کلینی چنین ادعایی نکرده است.

یادآور می‌شود، 19 اردیبهشت مصادف است با سالروز بزرگداشت شیخ کلینی، محدث نامدار شیعی، او نخستین عالمی بود که به لقب ثقه‌الاسلام مفتخر شد و کتاب «الکافی» مرحوم کلینی یکی از بهترین منابع برای آشنایی و فهم اندیشه شیعی است.