به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «شهروند شهرهای داستانی» (زندگی و آثار سید محمدعلی جمالزاده) نوشته حسن میرعابدینی به تازگی توسط نشر چشمه منتشر و راهی بازار نشر شده است. این کتاب چهل و نهمین عنوان از مجموعه «درباره ادبیات» است که این ناشر چاپ می‌کند.
این کتاب اولین عنوان از مجموعه «کلاسیک‌های ادبیات معاصر» است که قرار است توسط نشر چشمه چاپ شود و به بررسی زندگی و فراورده‌های ادبی نویسندگانی اختصاص دارد که نویسندگان درباره آثارشان، نقد و بررسی‌های زیادی نوشته‌اند، به اجماع رسیده و آنان را در صف اول مولفان و اثرآفرینان ادبیات معاصر ایران جا داده‌اند. این نویسندگان در حوزه ادبیات داستانی، از نظر مضمون و زبان و فرم، دست به نوآوری زده و گامی رو به جلو برداشته‌اند.
میرعابدینی می‌گوید در تک‌نگاری‌های مجموعه «کلاسیک‌های ادبیات معاصر» از نویسندگانی سخن می‌گوییم که خواندن داستان‌هایشان برای کتاب‌خوانان ایرانی به ویژه جوانانی که سودای نوشتن دارند، ضروری است. زیرا آشنایی با گذشته، چراغ راه آینده است و آثار این نویسندگان خاطره‌های ادبیات ماست. اولین کتاب این مجموعه به سید محمدعلی جمالزاده اختصاص دارد که در آستانه ورود جامعه فرهنگی ایران به روزگار متجدد، در ادبیات فارسی جایگاه بزرگی به دست آورد.
با وجود این‌که قصه‌گویی سابقه دیرینه‌ای در ادبیات فارسی دارد، داستان کوتاه نوع ادبی تازه‌ای است که پیشینه‌اش به سال 1300 و زمانی بر می‌گردد که جمالزاده کتاب «یکی بود یکی نبود» را نوشت و منتشر کرد. او را از این رو آغازگر این عرصه می‌دانند که توانست از راه آمیختن هنر قصه‌سرایی شرقی و قصه‌گویی شفاهی با صناعت داستان‌نویسی غربی، طرح نویی ارائه کند و داستان‌های واقع‌گرایانه بنویسد.
جمالزاده از بنیان‌گذاران نثر داستانی جدید فارسی و یکی از مشهورترین نویسندگان ایرانی در غرب است. جمالزاده را به عنوان بومی‌ترین نویسنده ایرانی می‌شناسند چون به نوشته‌هایش روح ایرانی داده است. او از نخستین نثرنویسانی بود که مواد آثار خود را به وضوح از قصه‌ها و شیوه محاوره عامه گرفت و با بهره‌بردن از اصطلاحات و امثال، سبک تازه ادبی تازه‌ای پدید آورد و بر نویسندگان پس از خود هم تاثیر گذاشت.
عناوین اصلی این کتاب عبارت‌اند از: یادداشت نویسنده، زندگی و زمانه جمالزاده، آثار، پایان سخن، جمال‌زاده‌شناسی، کتاب‌نامه و نمایه.
بخش آثار این کتاب از همه مفصل‌تر و به این ترتیب است: ترجمه‌ها و آثار غیرداستانی، جمالزاده و نقد ادبی، داستان‌نویسی، داستان کوتاه (یک)، میان‌پرده یک، رمان، میان پرده دو، داستان کوتاه (دو).
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
جمالزاده در اروپا می‌زیست اما همه‌چیز را از دریچه شعر و عرفان ایرانی می‌دید. حال آنکه ارزش کارهایش مرهون نقد اجتماعی است نه به اعتبار راه‌حل‌های عرفانی که ارائه می‌دهد؛ در طرح پرسش است نه در پاسخ به او. او، بیش از توجه به ساختار داستان، به نتیجه‌ای که از آن حاصل می‌شود توجه دارد؛ می‌نویسد تا معایب مردم را بنمایاند به این امید که خوانندگان عبرت گیرند و در صدد اصلاح خود برآیند؛ و این میراثی است بازمانده از نمایش‌نامه‌نویسان عهد مشروطه همچون میرزاآقاتبریزی و میرزا فتحعلی آخوندزاده که قالب نمایش‌نامه را برای از میان‌بردن معایب اخلاقی و اجتماعی برگزیده بودند. جمالزاده در این راه، به‌وفور از اشعار حِکمی و فلسفی کلاسیک که مناسب مدرسه و منبر است بهره می‌جوید. او شعرهای بسیار از بَر است و آنها را به مناسبت به کار می‌برد و به مقتضای هر داستان، جُنگی از اشعار می‌سازد که سرگرم‌کننده است اما در بافت روایی داستان گسل‌هایی پدید می‌آورد و آن را به کشکولی از ماجراها و جناس‌های زبانی و لطیفه بدل می‌کند.
جمالزاده هرچند از زبان درخورِ رمان غافل نیست، هنوز شعر فارسی بر زبانش سیطره دارد. شعر که در طول تاریخ زبان فارسی نقش تعیین‌کننده داشت، با تحولات فرهنگی دوره مشروطه به‌تدریج جای خود را به نثر می‌دهد. در واقع، بر اثر تحول جامعه و به هم ریختن سلسله مراتب اجتماعی، عناصر تازه‌ای وارد زبان فارسی می‌شوند، زبان کتابت و زبان محاوره به هم می‌آمیزند و زبان رمان پدیدار می‌گردد. جمالزاده در «دیباچه» یکی بود و یکی نبود نشان می‌دهد که متوجه ضرورت پیدایش «انشای رمانی» شده است؛ اما چون نتوانسته چنان که باید و شاید از سیطره شعر رها گردد، نثرش را جا به جا با شعر می‌آراید.
این کتاب با 141 صفحه، شمارگان 700 نسخه و قیمت 16 هزار تومان منتشر شده است.
