«دولت موظف است وسایل آموزش و پروش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم آورد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد»؛ این متن اصل 30 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است.
به گزارش به نقل از ابتکار ،با این حال به نظر میرسد فارغ از میزان تحقق امکان «رایگان بودن»، دلایل دیگری نیز برای تحصیل نکردن کودکان وجود دارد. «فقر» شاید اصلی‌ترین دلیل دور ماندن کودکان از تحصیل باشد، با این حال دلایل دیگری مثل نبود مدرسه در نزدیکی محل زندگی، وقوع بحران‌های غیرمترقبه و تخریب زیرساخت‌های زندگی و تحصیل و البته رفتار خانواده‌ها در این زمینه موثر به نظر می‌رسند. این در حالی است که به گفته وزیر آموزش و پرورش، 10 هزار دانش‌آموز ابتدایی نیز بدون هیچ دلیلی به مدرسه نمی‌روند!
شاخص سواد در جامعه، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های توسعه‌یافتگی به شمار می‌رود. البته این شاخص به تنهایی مهم نیست زیرا در فهرست کشورهایی که شاخص باسوادی در آنها به بیش از 98 درصد و حتی تا 100 درصد میرسد، کشورهایی همچون کوبا و کره‌شمالی هم حضور دارند. با این حال باسواد بودن افراد یک جامعه و فراهم بودن امکان سوادآموزی اهمیت ویژه‌ای دارد.
هشتمین جلسه شورای هماهنگی بهبود و ارتقای شاخص‌های آموزشی و پرورشی مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته که در وزارت رفاه برگزار شد، محلی بود برای بحث و بررسی درباره آمارهای مرتبط با چرایی بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل. شورایی که گفته می‌شود برای سازماندهی و برنامه‌ریزی ارتقای آموزش و پرورش مناطق محروم با حضور دستگاه‌ها تشکیل شده و کاهش محرومیت و ارتقای عدالت آموزشی هدف آن است.
معلولیت، ناتوانی، فقر و مشکلات فرهنگی اصلی‌ترین دلایل دوری از تحصیل
محمد بطحایی وزیر آموزش و پرورش به عنوان اصلی‌ترین متولی موضوع تحصیل کودکان در ایران، در حاشیه این همایش در جمع خبرنگاران گفت: «جدیت زیادی در دستگاه‌های مختلف برای رفع محرومیت آموزشی در چهار استان هدف که در صف اول محرومیت هستند وجود دارد و امید است در آینده‌ای نزدیک شاهد آن باشیم که استان‌های سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان و کرمان فاصله‌شان با میانگین‌های کشوری کاهش یافته باشد و بتوانیم گامی جدی در راستای برابری و عدالت آموزشی برداریم». وی درباره تعداد دانش‌آموزان واجب‌التعلیم بازمانده از تحصیل گفت: «بر اساس بررسی‌های انجام شده حدود 140 هزار دانش‌آموز در دوره ابتدایی بازمانده از تحصیل داریم، اما علت بازماندگی آنها در بسیاری موارد با آماری که امروز ارائه شد مواردی چون معلولیت، ناتوانی، فقر و مشکلات فرهنگی است». وی افزود: «این بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود 10 هزار دانش‌آموز در دوره ابتدایی به اسم و با کد ملی و آدرس آنها شناسایی شده‌اند که تقریبا می‌توان گفت بدون هیچ دلیلی به مدرسه نمی‌آیند و باید به سراغ‌شان رفت و با والدین‌شان مذاکره کرد و آنها را برای آمدن به مدرسه ترغیب و تشویق کرد».
احصای اطلاعات حدود 130 هزار کودک بیرون مانده از مدارس
از میان دلایلی که وزیر آموزش و پرورش برای بازماندن کودکان از تحصیل بیان کرد، رسیدگی به بخش مهمی از آنها از جمله معلولیت، ناتوانی و فقر در حیطه وظایف وزارت رفاه به حساب می‌آید. در نتیجه عملکرد این وزارتخانه برای تامین شرایط تحصیل دانش‌آموزان مهم به نظر میرسد.
محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی سخنانی در هشتمین جلسه شورای هماهنگی بهبود و ارتقای شاخص‌های آموزشی و پرورشی مناطق محروم و کمتر توسعه‌یافته با اشاره به احصای اطلاعات حدود 130 هزار کودک بیرون مانده از مدارس و انجام اقداماتی برای بازگرداندن آنها به مدارس گفت: «امیدواریم بتوانیم با مسائل ریشه‌ای برخورد کنیم و چهره بازماندگی به ویژه از چهره نظام آموزشی در دوره ابتدایی در آینده نه چندان دور برداشته شود». وی با بیان اینکه امیدواریم بتوانیم با مسائل ریشه‌ای برخورد کنیم و چهره بازماندگی به‌ویژه از چهره نظام آموزشی در دوره ابتدایی در آینده نه‌چندان دور برداشته شود، گفت: «امروز در جهان برای فقر مفاهیم گسترده‌تری تعریف می‌کنند و دیگر به تنهایی فقر مالی نیست و چندقابلیتی شده است».
وی افزود: «موانعی بر سر راه توسعه‌یافتگی وجود دارد که از مهم‌ترین آنها فقر آموزشی است و باید در حل آن پیشتاز باشیم. بسیاری کشورهایی که دارای شاخص‌های آموزشی برابر در دوره ابتدایی‌اند، در کاهش نابرابری‌های اقتصادی از شرایط مطلوب‌تری برخوردارند و باید نگاه همه جانبه و عمیق‌تری داشته باشیم و آن را به عنوان امری جدی دنبال کنیم». وزیر رفاه با بیان اینکه باید در دنیا در این بخش پیشتاز باشیم عنوان کرد: «آموزش رایگان انجام می‌شود اما برای استقرار عدالت آموزشی به ویژه در مناطق محروم باید گام‌های محکمتری برداریم». شریعتمداری افزود: «ما در حوزه بازماندگان از تحصیل کارهایی انجام داده‌ایم و آمارها وجود داشت اما به نام و اطلاعات دقیق دسترسی نداشتیم که در کار مشترکی با وزارت آموزش و پرورش این اطلاعات احصاء شده و با 120-130 هزار عنوان افرادی مواجهیم که می‌توانیم برنامه‌ریزی جدی‌تری برای آنها داشته باشیم که به نظر می‌آید گام موثری در رفع این ناهنجاری است».
2150 کودک تحت پوشش کمیته امداد به مدرسه نمی‌روند
از آنجا که فقر به عنوان یکی از عوامل اصلی بازماندن از تحصیل مطرح می‌شود که حتی بر ایجاد و حل مسائل دیگر هم موثر است، نقش نهادهای حمایتی از اقشار آسیب‌پذیر را در این زمینه پررنگ می‌کند. پرویز فتاح، رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) با اشاره به اینکه 340 هزار دانش‌آموز در مناطق با ضریب محرومیت 6 تا 9 در کمیته امداد تحت پوشش داریم می‌گوید: «حدود 2150 نفر از کودکان خانوار تحت پوشش کمیته امداد به مدرسه نرفته‌اند». وی ادامه داد: «درست است که در کمیته امداد خانواده‌ها را تحت پوشش می‌بریم، اما پوشش تحصیلی در مدرسه هم برای‌مان اهمیت دارد. تمام بچه‌ها حامی دارند یا جزو محسنین هستند و برای پوشش تحصیلی آنها تلاش می‌کنیم». فتاح با اشاره به اینکه در سال جاری افراد تحت پوشش 220 هزار تومان دریافتی داشتند، گفت: «کار مشترکی با آموزش و پرورش تحت عنوان جشن عاطفه‌ها داریم که در دو نوبت انجام و 100 میلیارد تومان پول جمع‌آوری شد». رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) افزود: «این تعامل دوطرفه بسیار خوب است و تمام هدایای جمع‌آوری شده به دانش‌آموزان رسانده شده است». وی با بیان اینکه مناطق محروم به صورت ویژه دیده می‌شوند، گفت: «اگر بر فرهنگ تحصیل متمرکز شویم بسیاری از مشکلات حل می‌شوند زیرا بسیاری از خانواده‌ها در مناطق محروم با این فرهنگ آشنا نیستند». فتاح اضافه کرد: «کمیته امداد آمادگی دارد که در کنار وزارت آموزش و پرورش، مشکلات تحصیلی دانش‌آموزان را حل کند. همانطور که در حال حاضر 110 مرکز خوابگاهی شبانه‌روزی داریم که دانش‌آموزان در آن حضور دارند و تحت حمایت هستند».
«یارانه» کودکان بازمانده از تحصیل افزایش می‌یابد
فارغ از حرف‌های کلی و برنامه‌های روی کاغذ، اقدامات عملی در زمینه حل کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت موانع تحصیل کودکان و دانش‌آموزان بالفعل و بالقوه مهم و لازم است. یکی از این راه‌ها رفع حتی موقتی مشکلات مالی کودکان و خانواده‌های‌شان برای تامین شرایط تحصیل دانش‌آموزان است. در همین راستا احمد میدری معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درخواست کرد تا وزرای رفاه و آموزش و پرورش‌نامه مشترکی به سازمان برنامه و بودجه بنویسند تا 300 هزار دانش‌آموز مدارس شبانه‌روزی بسته حمایتی دولت را دریافت کنند. وی که در هشتمین جلسه شورای هماهنگی، بهبود و ارتقای شاخص‌های آموزشی و پرورشی مناطق محروم و کمتر توسعه یافته سخن می‌گفت، با بیان اینکه وزارت رفاه دو اقدام را به کمک آموزش و پرورش و سایر دستگاه‌های اجرایی در چندسال اخیر در دست اجرا داشته گفت: «یکی از آنها کمک به مدارس شبانه‌روزی است. درخواست داشتند به دانش‌آموزان شبانه‌روزی هم این کمک بسته حمایتی دولت تعلق بگیرد.
در چند سال گذشته هربار بسته حمایت خوراکی توزیع شده، کارت‌های 300 هزار دانش‌آموز شبانه‌روزی هم شارژ شده است. در این نوبت هم درخواست مشترک این است که این بار هم کمک کنیم و بسته حمایتی به آنها تعلق بگیرد». معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به اینکه مشکل اساسی تامین منابع است، گفت: «می‌خواهیم هر دو وزیر نامه مشترک و درخواستی به سازمان برنامه بدهند که این کمک صورت بگیرد. 60 میلیارد تومان برای 300 هزار دانش‌آموز نیاز است». معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره کودکان خارج از مدرسه در دوره ابتدایی هم گفت: «آموزش و پرورش این کار را از سال 92 شروع کرد و از سال 95 مقرر شد ما هم کمک کنیم.
کد ملی دانش‌آموزان خارج از مدرسه با انطباق اطلاعات ثبت احوال انجام شد. اطلاعات به وزارت فناوری ارتباطات داده شد و با بازدید میدانی و کمک موسسات خیریه علل بازماندگی استخراج شد تا بتوانیم دانش‌آموزانی که فقر عامل بازماندگی‌شان است را به مدرسه برگردانیم. تفاهم‌نامه‌ای تهیه شده که امضا شود و بتوانیم این کار را سالانه و با سرعت بیشتری جلو ببریم». میدری با بیان اینکه بین سنین 6 تا 13 سال142 هزار و بین سنین 6 تا 11 سال نیز 98 هزار و 840 کودک در بیرون مدرسه داشتیم، اظهار کرد: «از این تعداد 1200 مورد بر اساس آمارها، در خارج از کشورند و 97 هزار مورد در داخل کشورند که 19 هزار مورد تحت پوشش نهادهای حمایتی‌اند و عمده آنها معلول هستند». وی ادامه داد: «موفق شدیم با حدود 63 هزار مورد سرپرستان خانوار این کودکان تماس تلفنی بگیریم. 100 معلول در موسسه رعد الغدیر در یک مرکز تلفنی این کار را انجام دادند و تماس گرفتند و علت بازماندگی را پرسیدند. البته قبل از آن پیامکی به سرپرستان داده شده بود. در نهایت مشخص شد حدود 16 هزار کودک در مدرسه بودند و نقص در اطلاعات آموزش و پرورش وجود داشت.
در واقع 19 هزار نفر خارج از مدرسه‌اند و مسئله کوچک‌تر از آن است که قبلا اظهار می‌شد و به راحتی می‌توان سیاست‌گذاری کرد. البته 26 هزار نفر هم به تماس‌های تلفنی پاسخ ندادند و همکاری نکردند». معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ادامه داد: «آنها که به علت فقر بیرون بودند 3600 کودک‌اند. 1700 مورد فوت شدند. 500 مورد در مدارس دینی تحصیل می‌کنند. تعدادی را هم آدرس محل سکونت و شماره تلفن‌شان را از بیمه سلامت گرفتیم و باید مراجعه حضوری داشته باشیم که نهادهای حمایتی انجام می‌دهند».
وی افزود: «خوشبختانه ابعاد مسئله خیلی بزرگ نیست و قابل مدیریت است. سازمان هدفمندی هم طی تماسی که وزیر رفاه با رئیس سازمان هدفمندی داشت حاضر شد یارانه کودکانی که به علت فقر بیرون مدرسه‌اند افزایش دهد. البته اگر پول در اختیار خانواده بگذاریم ممکن است عامل تاخیر در بردن بچه‌های‌شان به مدرسه بشود بنابراین پول نقد به حساب خانوار واریز نمی‌شود و اعتبار مدنظر در صورت پرداخت به نهادهای حمایتی برای پوشش این کودکان پرداخت می‌شود». وی ادامه داد: «قرار شد کمیته امداد و بهزیستی بررسی کنند که اگر علت فقر است نهادها و موسسات خیریه کمک کنند تا تحت پوشش بروند و اگر سهل‌انگاری خانواده است باید به آنها آموزش‌های فرهنگی داده شود و اگر بحث دوری از مدرسه است باید منابع به آموزش و پرورش برای ایاب و ذهاب داده شود. در غیر این صورت کودکانی که علت مدرسه نرفتن‌شان فقر و معلولیت است بهزیستی و امداد امور مربوطه را انجام دهند».
