چاقی و روش های درمان آن از دیدگاه طب سنتی

د کتر سید مهد ی میرغضنفری؛ پزشک، دکتری تخصصی (PhD) فیزیولوژی پزشکی، پژوهشگر طب سنتی ایرانی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش

دکتر راحله حسنی؛ دکترای تخصصی سیستماتیک گیاهی، پژوهشگرطب سنتی ایرانی

این روزها تبلیغات زیادی مخصوصاً در فضای مجازی برای لاغری عرضه می شود.

بسیاری از این تبلیغات به اسم طب سنتی یا ایرانی و حتی به صورت تضمینی (در چند هفته) ارائه می شوند که در بسیاری موارد نه تنها فرد لاغر نمی شود، بلکه مشکلات متعددی هم ممکن است ایجاد شوند.

بایستی توجه داشت که طب سنتی هیچگاه یک نسخه عمومی به همه نمی دهد.

به عبارتی یک دستور کلی برای لاغری و برای همه مزاج ها صادر نمی شود (مثلاً خوردن سرکه، عرق زیره یا دمنوشی خاص برای لاغری).

 بر اساس طب سنتی در مرحله اول بایستی مزاج افراد شناسایی شود، علت چاقی بررسی شود و سپس بر اساس اینها رژیم غذایی داده شود.

مِلاک سلامت جسمی 

در طب سنتی ایران، ملاک سالم بودن و عملکرد صحیح بدن می باشد و لاغری ملاک نیست.

ممکن است فردی با وزن 60 کیلوگرم در بهترین وضعیت سلامتی باشد (همه عملکردها از قبیل فکری،‌ گوارشی و قلب و غیره در بهترین وضعیت خود باشد) و این وضعیت برای فردی دیگر در وزن 80 کیلوگرم اتفاق افتد.

شاخصی به نام BMI وجود دارد که از تقسیم وزن بر مجذور قد به  دست می آید.

بر اساس تعریف، چنانچه این عدد بین 5/18 تا 25 باشد نرمال است، بیشتر از آن به سمت چاقی و کمتر از آن کاهش وزن می باشد. 

ولی این شاخص اشکالی دارد؛ بر اساس این شاخصه همه مردم باید در عدد 23-25 باشد، ممکن است فردی دارای BMI 30 باشد و فردی دیگر 18-17 و هر دو کاملاً سالم باشند.

بعضی افراد قد بلندی دارند و برای رسیدن به عدد نرمال باید وزن بگیرند.

بعضی افراد هم قد کوتاهی دارند، حجیم هستند و برای رسیدن به عدد نرمال باید خیلی وزن کم کنند.

در نتیجه عملکرد های بدنی هر دوی این افراد دچار اختلال می شود. منظور از عملکرد صحیح، نشاط درونی و جسمی و احساس سبکی است.

انواع چاقی از نظر طب‌سنتی

بر اساس دیدگاه طب سنتی، افرادی که چاق هستند یا استعداد چاقی دارند، مزاج رطوبتی دارند و تری در آنها غالب می شود (افزایش انعطاف پذیری).

در صورتی که افراد لاغر (که معمولاً خشک و چروکیده اند) مزاج های خشکی دارند. مانند تفاوت بین هلو و برگه هلو، که در هلوی تازه، تری غالب است ولی در برگه هلو خشکی غالب شده است.

بر اساس طب سنتی دو نوع چاقی وجود دارد: یک نوع آن گرم و تر (دموی) می باشند، یعنی حرارت و رطوبت دارند. از جمله نشانه این افراد داشتن بدن عضلانی (عضله پشت بازو داشتن) است.

این افراد به گوشت، کله پاچه و کباب علاقه دارند و با مصرف اینها چاق می شوند. گروه دیگر مزاج سرد و تر دارند (سرمایی اند) و بدن های پفکی و متخلخل دارند که در خانم ها شایع تر است.

این افراد معمولاً غبغب دارند، گوشتشان آویزان است و معمولاً در ناحیه شکم و باسن چاق می شوند. چون این نواحی از قلب که گرم است دور می باشند (حرارت مانع چاق شدن می شود).

رژیم‌های مفید برای مزاج‌ها

رژیم های تغذیه ای معمول برای افراد دموی مفید است، چرا که در اکثر رژیم های تغذیه ای مرسوم، سالادجات و نوشیدنی ها زیاد است که مزاج سردی دارند و برای کسانی که مزاج های گرم دارند مفید است.

افراد دموی معمولاً علاقه ای به سالاد، سبزی و سوپ ندارند. اگر این فرد اختلال گوارشی و چربی بالا نداشته باشند، معمولاً دچار چاقی بیمار گونه نمی شوند. در مقابل دمنوش های مرسوم که معمولاً مزاجی گرم دارند، مناسب این افراد نیست.

خیلی از دم نوش ها که حاوی زیره و زنیان هستند (مزاج گرم)، برای افراد با مزاج سرد و تر مناسب هستند.

از طرفی رژیم‌های تغذیه امروزی برای آنها مناسب نیست؛ چون سالادجات (به همراه آبلیمو یا سرکه) و نوشیدنی های سرد باعث ضعیف شدن هضم، پایین آمدن متابولیسم و در نتیجه تجمع چربی ها در بدن آنها می شود.

انرژی این افراد به مرور زمان کم شده، حتی نمی توانند به خوبی ورزش کنند و پف می کنند.

این افراد برای لاغر شدن بایستی غذاهای کم حجم و پر انرژی مانند مغز پسته، بادام، عسل، گوشت و کباب بخورند، چرا که پف و رطوبت زائد فرد از بین می برد و هضم به خوبی انجام می شود.

وقتی فرد می گوید که من چیزی نمی خورم ولی چاق می شوم (فقط سالاد و آب می خورم)، به همین علت است.

حذف وعده‌های غذایی ممنوع

در طب سنتی حذف یک وعده غذایی (ناهار یا شام) برای همه وجود ندارد، مگر در موارد خاص.

بعضی ها تصور می کنند که شام را باید حذف کرد. در صورتیکه بر اثر حذف شام، معده چند ساعت خالی می ماند.

در طب سنتی توصیه شده است که شام بخورید ولی کم، سبک و زودهنگام. بعضی ها فکر می کنند که بایستی دو وعده غذا بخورند.

در حقیقت این قاعده ای کلی نیست و برای همه صدق نمی کند.

چه بسا رژیم دو وعده ای در طول روز، باعث آسیب بیشتر به بدن شود و حتی چاقی و بیمارهای دیگری را به دنبال داشته باشد.

دلایل بروز چاقی در افراد

عواملی که افراد را چاق می کند عبارتند از:

* عدم تحرک و خواب زیاد. خواب زیاد باعث افزایش رطوبت و رطوبت زیاد، خواب را زیاد می کند (خواب، خواب می آورد).

این اتفاق مخصوصاً در افراد با مزاج سرد اتفاق می افتد که رطوبت زیاد دارند، پف آلوده هستند، همیشه احساس خواب آلودگی دارند و آب از دهانشان می رود.

* در بدن کسانی که یبوست دارند (درنتیجه دفع خوبی ندارند) یا اختلال عادت ماهانه دارند، فضولات تجمع پیدا می کند که یکی از عوارض آن چاقی است.

* دفع بیش‌ازحد صفرا نیز می تواند باعث چاقی شود. صفرا ماده ای گرم در بدن است که چربی را منقطع می کند.

اگر صفرا به مقدار زیاد از بدن دفع شود، مانند فردی که‌ترشی زیاد می خورد، صفرا از بدن دفع می شود و شخص چاق می شود.

* پرخوری و پر نوشی نیز باعث ضعف هضم می شود. کسانی که هضم ضعیفی دارند چاق می شوند.

چراکه این افراد معده ضعیفی دارند که نمی تواند بهترین غذاها را به‌خوبی هضم کند و درنتیجه انرژی ندارند.

* خوردن تری ها مثل ماست و دوغ نیز می تواند شخص را چاق کند.

افراد با مزاج سرد، درصورتی‌که شب ها کاهو بخورند یا زیاد آب بخورند، حتماً چاق می شوند.

راه‌کارهای طب سنتی برای لاغر شدن

برای لاغر شدن پاک‌سازی لوله گوارش مهم است که برای این کار معمولاً از ملین ها و مسهل ها استفاده می شود.

ملین ها، ذراتی را که از قبل به لوله گوارش چسبیده، (مانع گوارش هستند و یکی از عوارض آن پف آلودگی و ایجاد چاقی است) را کنده و دفع می کنند.

یکی از ملین ها شیر است که می توانند چند روز شیر را به‌صورت ناشتا و هرروز چند لیوان مصرف کنند.

بهتر است داخل آن از گیاهی به نام افتیمون استفاده کنند و ناشتا بخورند. سایر ملین ها مانند گل‌سرخ، آلو، برگه زردآلو، روغن‌زیتون خوراکی و روغن کرچک نیز مفید هستند.

قدم بعدی اصلاح تغذیه است؛ بعضی غذاها چاق‌کننده نیستند که اصطلاحاً مزوره نامیده می شوند از قبیل آش هایی که شامل سبزی، لپه، مقداری بال مرغ و گردن است.

مورد بعدی که بایستی رعایت شود ورزش است. طناب زدن و شنا کردن مثال هایی از ورزش های عمومی هستند که برای چاقی های عمومی کاربرد دارند.

ورزش های اختصاصی هم وجود دارند برای کسانی که چاقی موضعی دارند؛ مثلاً کسانی که شکم بزرگ دارند می توانند پشت سر، بالاتنه، باسن، دست ها و پاها را به دیوار بچسبانند و حرکت شکم انجام دهند.

این افراد همچنین می توانند از محلول های گیاهی مانند دم کرده بابونه و سداب، مخلوط سرکه و نمک یا مخلوطی از همه این‌ها به‌صورت موضعی استفاده کنند.

این محلول باید به قسمت هایی که دارای چاقی موضعی است مالیده شود، روی آن سلفون کشیده شود و سپس به ورزش بپردازند.

بیشتر بخوانید:

راه‌های ساده کاهش وزن

مشکل اضافه وزن در کودکان

رنج سیستم ایمنی از چاقی

پیامدهای انواع چاقی

تاثیر قرص‌های افسردگی بر چاقی و لاغری