اقتصادآنلاین-مریم علیزاده؛ در چند ماه اخیر شاهد زمزمه برخی شرکت های تولید کننده قیر برای فراهم کردن زمینه های خروج این محصول استراتژیک از بورس کالا هستیم. این در حالی است که بهانه های مطرح شده از سوی این شرکت ها برای توجیه خروج عرضه قیراز بورس کالا از سوی مسولین و کارشناسان امر بارها رد شده است.
در این بین یکی از شرکت های علاقه مند به فروش قیر در بازارهای غیرشاف،شرکت نفت پاسارگاد است که تلاش بی‌وقفه این مجموعه برای سیاه‌نمایی خرید و فروش قیر در بورس کالا کار را به وزیر کار رساند. از این رو شریعتمداری هم به دایه داری زیرمجموعه شرکت سرمایه گذاری تامین اجتماعی نامه عجیبی مبنی بر لزوم خروج عرضه قیر از بورس کالا را به زنگنه نوشت. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در حالی از لزوم خروج قیر از بورس کالا اصرار دارد که یکی از بزرگترین شرکتهای تولیدکننده نفت یعنی شرکت نفت پاسارگاد طی سال‌های اخیر با حواشی بسیاری مواجه بوده است.
این اولین باری نیست که شستا پا در کفش امور فنی مربوط به فرآورده های نفتی می کند. گفتنی است تا کنون تلاش های بسیاری برای ادغام دو هلدینگ بزرگ نفتی تاپیکو (زیرمجموعه نفتی شستا) و هلدینگ خلیج فارس انجام شده اما دست های پشت پرده از یک سو و عدم تمایل شستا برای خروج از بنگاه داری نفتی سبب شده تا این ادغام به نتیجه نرسد که اگر چنین می شد، هم اکنون شاهد این دخالت های غیرفنی در حوزه نفت و فرآورده های نفتی از سوی وزارت کار نبودیم.
از سویی دیگر در روزهای اخیر بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس مواضع تندی علیه تکرار رانت خواری در پی خروج قیر از بورس کالا داشته اند که می تواند زنگ خطری برای تداوم و احتمالا تسری خروج سایر فرآورده های نفتی از بورس کالا باشد.
در این میان رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران معتقد است اگر امروز در معاملات قیر در بورس کالا مشکلی وجود دارد، باید با همفکری وزارت صمت، سازمان توسعه تجارت، فعالان بازار و بورس کالا این مشکل را حل کرد، اما افرادی که به دنبال خروج معاملات از بورس هستند، شفافیت در اقتصاد را نمی‌خواهند.
وی همچنین متذکر شد که باوجود بازار پیچیده قیر، خروج این محصول از بورس کالا می تواند زمینه صادرات و فعالیت های غیرشفاف را فراهم کند.
آل اسحاق افزود: با توجه به اینکه بازار قیر از جمله بازارهاى قابل توسعه و قابل توجه در کشور تلقى مى‌شود، بنابراین باید براى این بازار، برنامه‌اى منسجم از نظر نظارت بر کیفیت، قیمت، صادرات و عدم رقابت منفى در بازار‌ها در نظر گرفته شود.
رئیس پیشین اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران ادامه داد: بورس کالا در رابطه با ممانعت از رانت و فساد در بازار قیر نقش خوبى را ایفا کرده و می‌تواند به مراتب تاثیرات بیشتری در مسیر رقابت، کیفیت، نظارت قیر و ساماندهى مساله صادرات قیر داشته باشد.
اما به دلیل سابقه سوءاستفاده، وجود رانت و عدم توجه به کیفیت باید نظارت لازم در این بازار از سوى دولت صورت گیرد.
رئیس پیشین اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران به نقش بورس کالا در واقعى شدن قیمت تاکید کرد و گفت: تاکنون بورس کالا در واقعى شدن قیمتها موثر عمل کرده و مى توان گفت که حضور بورس کالا در کشور به دلایل مختلف همچون کوتاه کردن دست دلالان، شفافیت آماری، حمایت از تولید و غیره بسیار لازم و ضرورى است.
بر این اساس کارشناسان بر این باورند که خروج قیر از بورس پای رانتخواران را به این بازار باز می‌کند؛ چرا که بورس کالا سازوکاری شفاف برای تامین درخواست مصرف‌کنندگان به شمار می‌رود و به همین دلیل هم هست که عده‌ای مخالف این سازوکار شفاف هستند.
از سوی دیگر آمارها حکایت از این دارند که ظرفیت فعلی تولید قیر در کشور 7 میلیون تن است و بر این اساس کارشناسان معتقدند به دلیل این که این محصول، ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور دارد باید برای بازارهای صادراتی با هوشمندی برنامه‌ریزی کرد که در این میان سازوکار بورس می‌تواند بستری شفاف و مناسب برای تحقق این امر باشد.
گرچه انتقادهایی بر سازوکار عرضه قیر و سایر محصولات در بورس کالا وارد است اما برخی بجای برطرف کردن این نقاط ضعف و اصلاح فرآیند و معاملات، سعی در حذف بورس کالا دارند که در صورت تحقق این امر، معاملات در فضایی دلال گونه و غیر شفاف صورت خواهد گرفت و رانت‌های کلانی را برای عده‌ای محدود ایجاد می‌کند.
از سویی دیگر عرضه قیر خارج از بورس کالا، بازگشت دوباره به فضای غیرشفافی است که نتیجه آن ظهور سلطان قیر و فروش های غیرمتعارف خواهد بود.
در این بین همچنین حسن بهرام‌نیا عضو کمیسیون انرژی مجلس درخصوص زمزمه های تعلیق الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالا گفت: در تجربه گذشته نیز به بهانه تحریم اقدامات زیادی انجام شد که عمده آنها اثرات منفی بر اقتصاد گذاشت.وقتی طی سال ها قیر و سایر محصولات پتروشیمی و فرآورده های نفتی در بورس کالا معامله می شود چه دلیلى براى خروج معاملات آن از بورس وجود دارد؟
وی افزود: هر اقدامی که بر اثر تحریم می خواهد در بازار کالا انجام شود باید زیر سایه شفافیت رقم بخورد و حداقل دستاورد بورس کالا برای اقتصاد نمایان کردن میزان فروش شرکتها، قیمت کالاها و شرکت های خریدار برای نهادهای نظارتی بوده و به هیچ عنوان نباید اقدامات شائبه دار به بهانه تحریم رقم بخورد.
این نماینده مجلس ادعای برخی تولیدکنندگان برای خروج قیر از بورس به بهانه کاهش صادرات را رد کرد و گفت: براساس آمارها، روند معاملات داخلی و صادراتی محصولات در بورس کالا در جریان است و خروج هر محصولی از بورس زمینه بروز فساد و تبعات منفی در بازار را ایجاد کند.نمایندگان مجلس و کارشناسان همواره بر گسترده تر شدن فعالیت بازار سرمایه بخصوص بورس کالا تاکید دارند به طوری که باید حجم عرضه کالاها در این بازارهای رسمی را تقویت کرد اما عده ای سعی در پیشروی مسیر معاملات پنهانی دارند که نتیجه ای جز ترویج رانت در اقتصاد ندارد.
اما در میان مخالفان خروج قیر از بورس کالا، شرکت نفت جی که ضربه بزرگی از فروش خارج بورس کالا خورده است نیز دیده می شود. گفتنی است در سال های اخیر فردی به نام باقری درمنی با جعل اسناد اقدام به خرید قیر از این شرکت کرده بود که نهایتا شرکت نفت جی را متحمل زیان سنگینی کرد. از این رو مسولین نفت جی بعنوان بزرگترین شرکت تولید کننده و صادرکننده قیر معتقدند بورس کالا نهادی است که به ایجاد و بهبود شفافیت در معاملات کمک نموده و از بروز بی‌نظمی در معاملات جلوگیری می‌کند. لذا این شرکت از آنجاکه همواره به دنبال شفافیت در معاملات و ایجاد فرصت برابر برای همه مشتریان بوده است، انجام کل معاملات در بورس کالا را ضروری می داند.
محسن ورزشکار قائم مقام بازرگانی این شرکت همچنین بیان داشت: از ابتدای سال جاری تاکنون با توجه به تفاوت نرخ وکیوم باتوم تهاتری و غیر تهاتری که به دلیل موضوعاتی نظیر نرخ تسعیر ارز بروز نموده است و همچنین عدم اعلام نرخ وکیوم باتوم در بعضی از ماههای سال، بی نظمی هایی در عرضه قیر در بورس کالا ایجاد گردید و این شرایط سبب شد تا این شرکت برخلاف میل باطنی خود، بخشی از فروش داخلی را از بورس خارج نماید.
وی ادامه داد: در ارتباط با این موضوعات جلسات متعددی با بورس کالای ایران برگزار شده و ایشان نیز در خصوص رفع مشکلات و تسهیل فرایندها قول‌های مساعدی داده اند و شرکتهای فعال در این صنعت منتظر اجرایی شدن این تعهدات هستند.
ورزشکار در ادامه گفت: در بحث صادرات ، اختلاف نظرهایی در خصوص موضوع قیمت‌گذاری با بورس کالا وجود دارد. این موضوع سبب شده برخی از شرکتهای بزرگ، ایده خروج قیر از بورس کالا را مطرح نمایند. در برخی موارد بورس کالا قیمتهای ارائه شده توسط شرکتهای قیرساز را تایید ننموده و عرضه را منوط به تغییر قیمتها می نمایند. در حالیکه در شرایط رقابتی بازار قیر، در صورت عدم قیمت گذاری صحیح توسط شرکتهای قیر ساز ، در مرحله نخست خود شرکتها متضرر می شوند و مکانیزم بازار قیمت ها را به تعادل خواهد رساند و نیازی به دخالت نهادهای دیگر وجود ندارد.
او ادامه داد: عدم امکان تسویه ارزی با مشتریان از طریق حساب‌هایی که مشتریان خارجی بتوانند به آن حساب‌ها اعتماد کنند نیز از دیگر مشکلات موجود در معاملات قیر صادراتی بورس کالاست.
قائم مقام معاون بازرگانی «نفت جی» تاکید کرد: علیرغم مشکلات یاد شده باز هم به نظر می رسد راه حل این مساله ، مذاکره و رفع موانع از طریق گفتگو با بورس کالا بوده و خارج کردن معاملات قیر از این بازار، پاک کردن صورت مساله است زیرا در صورت خروج قیر از بورس کالا، حداقل شفافیت موجود در زمینه معاملات قیر و وکیوم باتوم نیز از بین می‌رود.
