به گزارش ایسنا، مراسم یادروز شیخ اجل سعدی، در دو روز، در جوار آرامگاه شاعر شهیر شهر شیراز و سپس در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار شد. همچنین در قالب کمپین سعدی، جمعی از اصحاب فرهنگ و هنرمندان شیراز با حضور در محله سعدیه که در سیل اخیر این شهر دچار خسارت‌هایی شده، از مردم سیل‌زده دل‌جویی کردند.
عشق و دوستی؛ بارزترین عنصر اندیشه سعدی
در مراسم یادروز سعدی که با مرشدخوانی از باب یکم گلستان آغاز شد، وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری با اشاره به اینکه سعدی ستاره درخشانی است که 700 سال است بر خوان او مهمان هستیم، افزود: در آثار سعدی نشانی از تعصبات غیرمنطقی نیست و عشق و دوستی شاخص‌ترین مولفه کلام و اندیشه او است.
منصور غلامی سعدی را شاعر فرهنگ و مروج عقلانیت انسانی خواند و گفت: سعدی در آثارش حاکمان را حکمت می‌آموزد و مردمان را نوع‌دوستی و مهر.
وزیر علوم، عشق و دوستی را بارزترین عنصر اندیشه سعدی توصیف کرد و گفت: بازتاب این مهرورزی در جای جای آثار سعدی تجلی یافته است.
او با بیان اینکه آثار سعدی تبلور احساس و عاطفه است، تصریح کرد: او شاعر فرهنگ و مروج عقلانیت انسانی است.
غلامی در پایان با اشاره به حادثه سیل اخیر در شیراز گفت: شما اهالی شیراز نشان دادید که «بنی‌آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند».
در شهر سعدی هنوز انسان‌دوستی سعدی رونق دارد
نماینده ولی فقیه در فارس و امام‌جمعه شیراز نیز در این مراسم گفت: شیراز شهری است که هیچ گاه از اولیاء الله خالی نمی‌شود و لطافت روح مردمانش سبب می‌شود که شخصیت‌های بزرگی مانند سعدی به جهان قدم بگذارند و میدان‌داری کنند.
آیت‌الله لطف‌الله دژکام سپس با تشکر از مدیر مرکز سعدی‌شناسی که بخشی از هزینه‌های مراسم گرامیداشت روز سعدی را به سیل‌زدگان اختصاص داده است، افزود: این اقدام نشان داد که در شهر سعدی هنوز انسان‌دوستی سعدی رونق دارد.
امام‌جمعه شیراز همچنین گفت: معمولا درباره سعدی از ادبیات او سخن گفته‌ایم و اقرار داریم که در نظم و نثر کسی به پای او نمی‌رسد، اما شاید از این نکته غافل مانده‌ایم که سعدی از قله حکمت نیز برخوردار است.
آیت‌الله دژکام در ادامه با انتقاد از برخی صاحب‌نظران که سعدی را مرد میدان حکمت عملی خوانده‌اند و برای او در حکمت نظری جایگاهی متصور نیستند، افزود: من معتقدم خلاصه آنچه در مابعدالطبیعه متعارف در سخن و اندیشه ابن سینا و فارابی و دکارت وجود دارد، در سخن سعدی حاضر است.
سعدی در اندیشه حل مشکلات فردی و اجتماعی
استاندار فارس نیز در این مراسم گفت: سعدی در آثارش در اندیشه حل مشکلات فردی و اجتماعی است.
عنایت‌الله رحیمی در ادامه افزود: بر ماست که با بهره‌مندی از اندیشه بزرگانی مانند سعدی راه رستگاری بجوییم.
استاندار فارس با اشاره به اینکه سعدی منادی صلح و دوستی است، بیان کرد: در حادثه سیل اخیر در شیراز اهالی شیراز نماد فرهنگ همدلی و همبستگی شدند.
رحیمی در پایان گفت: گسترش مجموعه سعدیه و انتشار آثارش ادای دین ما نسبت به این شاعر بزرگ است.
مصیب امیری مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در این مراسم گفت: سعدی شاعر بزرگ ایران‌زمین در آثارش به عدالت، نیک‌اندیشی و کرامت انسانی می‌پردازد و به فضیلت عرفان و عشق تاکید دارد.
سخنان سعدی، انگاره دلاویزی که هوش خواننده را می‌رباید
همچنین مدیر مرکز سعدی‌شناسی در آیین بزرگداشت سعدی شیرازی ضمن قدردانی از ستاد برگزاری مراسم بزرگداشت سعدی گفت: سعدی، سلطان مسلم سخن است که سخنانش انگاره دلاویزی است که هوش خواننده را می‌رباید.
کوروش کمالی سروستانی افزود: زلالی بی‌پایان کلام سعدی، ذوق سلیم او را ملاطفت و روح‌افزایی می‌بخشد.
رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس بیان کرد: سعدی در خلق معانی چیره‌دست بود. او جوانمرد و جوان‌طبع و جهانگیر بود.
کمالی سروستانی ادامه داد: او بر سیاق اخلاق‌مداری روزگار می‌گذرانید و به خلق آثار گران‌سنگ خود دست می‌زد.
او با بیان اینکه سعدی در آثارش دستی در خدمت و بینش داشت و روحی در هنر، اظهار کرد: خواص، مشرب‌ها و بینش‌های گوناگون سعدی بر اساس باورهای هر گروه، شیوه‌ای از زندگی توأم با مسالمت و بهزیستی و هم‌افزایی را آموزش می‌دهد.
او افزود: امروز به نیکی می‌دانیم اگر چه گذار سال‌شمار عمر سعدی به قرن هفتم می‌رسد روزشمار عمر او از حضور پیوسته و نگاهش حکایت می‌کند؛ حضور باشکوهی که ما پس از قرن‌ها همچنان خوشه‌چین دانش، زبان و هنرش هستیم.
مدیر مرکز سعدی‌شناسی اظهار کرد: در ماهی که گذشت رویداد تلخی بر مردمان این دیار در سال نو رفت، آن گاه که حلاوت سبز و روزی نو و طراوتی دگرباره را انتظار می‌کشیدیم.
او سپس بیان کرد: مردمان ما اما با توشه‌ای از مهر بر سر ما که سیل ویران‌گر را از سر گذراندیم، به یاری شتافتند و خدای بی‌مانند را سپاس بی‌حد دانستیم که مردمان این دیار سحرآمیز پاسداشت آموزه‌های شیخ را نه در کلام که در عمل چنان به تصویر کشیده‌اند که دیگران را به کار نشاط عظیم واداشتند.
کمالی سروستانی افزود: امروز دیگر بار خداوندگان را سپاسگزاریم که ما را فرصتی دیگر بار داد تا در محضر شیخ بزرگ شیراز سعدی قدردان مفاهیمی باشیم که آن‌ها را در گوش جان سپرده‌ایم.
نشست علمی
مراسم بزرگداشت سعدی در شیراز با نشست علمی در سالن فرهنگ مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس ادامه یافت. در این نشست که به سیاق هرساله و به مناسبت یادروز شیخ اجل در شیراز برگزار شد، در بخش نخست کوروش کمالی سروستانی از سعدی و نظریه اخلاق سیاست گفت، علی‌اصغر دادبه درباره سعدی و فلسفه زندگی سخن گفت، محمدابراهیم انصاری لاری نگاه سعدی به انسان را واکاوی کرد و نصرالله پورجوادی سماع عارفانه در شعر سعدی را تشریح کرد.
سعدی و نظریه اخلاقِ سیاست
مدیر مرکز سعدی‌شناسی به‌عنوان نخستین سخنران نشست یادروز علمی سعدی شیراز ابتدا با اشاره به اینکه نسبت میان اخلاق و سیاست از اساسی‌ترین مسائل فلسفه سیاسی است که از دیرباز و در متون مختلف بدان پرداخته شده است، افزود: در ادوار مختلف، فرمانروایان و حاکمان با این دو مقوله به گونه‌ای متفاوت برخورد کرده‌اند. به گفته کوروش کمالی سروستانی، رویارویی آنان با این امر منجر به پیامدهایی شده که جامعه آنان را تحت تأثیر خود قرار داده است.
کمالی با اشاره به اینکه برخی میان این دو مقوله یعنی اخلاق و سیاست به تفکیک و جدایی آن‌ها باور داشته و سیاست بدون اخلاق را مبنای اندیشه و تصمیمات خویش قرار داده‌اند، خاطرنشان کرد: در مقابل، برخی به تلفیق این دو پرداخته و سعادت جامعه را در گرو اخلاقی بودن سیاست‌های آن جامعه تلقی کرده‌اند.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس بر این اساس، چهار دیدگاه عمده درباره نسبت این دو امر در زمان کنونی را برشمرد و گفت: نظریه جدایی اخلاق از سیاست، نظریه تبعیت اخلاق از سیاست، نظریه دوسطحیِ اخلاق و سیاست و نظریه یگانگی اخلاق و سیاست.
مدیر مرکز سعدی‌شناسی با طرح این پرسش که آیا سیاست می‌تواند اخلاقی باشد؟ و اگر اخلاق در پی حقیقت است و هدف سیاست تأمین مصلحت، چه رابطه‌ای می‌تواند میان این دو برقرار باشد؟ افزود: اگر سیاست را به معنای تصدی شئون ملت و تدبیر امور مملکت بدانیم، درمی‌یابیم که در دیدگاه پیشینیان نیز در خصوص این نسبت، اختلاف نظرهایی وجود داشته است. او سپس با برشمردن آرا و نظرات مختلف درباره این نظریه‌ها به نظریه سعدی در باب اخلاق سیاست پرداخت.
کمالی سروستانی در ادامه با اشاره به اینکه با کنکاش در آثار سعدی بازمی‌یابیم که فضای سیاسی حاکم بر گلستان و بوستان، همان فضای عرفی سیاسی‌ای است که در بیشتر آثار تعلیمی زبان فارسی همچون قابوسنامه، مرصادالعباد، کلیله و دمنه، اخلاق ناصری... و در آثار سیاست‌نامه‌نویسان و فیلسوفانی چون خواجه نظام‌الملک، فارابی، ابن مسکویه، ابن سینا و امام محمد غزالی وجود دارد، ادامه داد: سعدی اصول سیاسی را بر مبنای فضیلت‌های اخلاقی و حکومتی که فرمانروا در اداره امور جامعه باید از آن‌ها برخوردار باشد، بر مبنای اصل عدالت توصیف می‌کند و همچون اندیشمندان بسیار دیگری چون غزالی، پایه و اساس حکومت را عدل می‌داند و بقا و استمرار حاکمیت را به اجرای عدالت در میان رعیت منوط می‌داند؛ سعدی ظلم و بیداد کارگزاران و عاملان را از جانب پادشاه می‌بیند و او را از این امر بر حذر می‌دارد.
کمالی سپس گفت: سعدی از این نیز فراتر می‌رود و آسایش‌طلبی و فراغت خیال پادشاه را به هنگام تلخ‌کامی و تشویش رعیت برنمی‌تابد و در مقابل بر آن باور است که در سپهر عدالت حاکمان در جامعه، فوایدی بسیار حاصل می‌شود همچون: آسایش خلق و پاس داشتن خاطر درویشان و درماندگان.
به باور سعدی، عدالت کرداری اجتماعی است
مدیر مرکز سعدی‌شناسی در ادامه گفت: به باور سعدی، عدالت، کرداری اجتماعی است و کانون محوری که در یک سوی آن، اخلاق و نظام اخلاقی قرار دارد و در سوی دیگر آن سیاست و این هر دو، توأمان در حرکتند و شاید کمتر فضیلتی وجود داشته باشد که به قدر فضیلت عدالت، با قدرت و سیاست پیوند داشته باشد.
به گفته کمالی سروستانی، سعدی هر فضیلت اخلاقی را که توصیف می‌کند و بر اجرای آن پای می‌فشرد، نخست برای نهادینه کردن آن از صاحبان قدرت و فرمانروایان و حاکمان آغاز می‌کند و سپس به سراغ توده مردم و دیگر طبقات اجتماعی می‌رود؛ چرا که می‌داند صلاح و فساد یک جامعه، در گرو صلاح و فساد دستگاه سیاسی و اداری کشور است. او بقای قدرت را معطوف به اعمال عادلانه پادشاه در حق مردمان می‌داند و بدین ترتیب، مشروعیت حاکمان را با میزان عدل آنان می‌سنجد.
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس در ادامه گفت: عدالت‌اندیشی سعدی و پرداختن بدان، تنها یکی از فضایلی است اخلاقی که در توآمانی سیاست در یک اجتماع معنا و مصداق می‌یابد؛ جز از این، برخی ویژگی‌های اخلاقی دیگر نیز در اداره حکومت‌ها مهم و تأثیرگذارند؛ همچون: عقل و تدبیر و رأی، ترس از خدای، کرم و جوانمردی، بخشایش و بخردی، تواضع، رعایت حق زیردستان و نکوداشتن خردمندان.
کمالی سروستانی در پایان بیان کرد: از میان نظریههای چهارگانه در نسبت اخلاق و سیاست، تنها نظریه چهارم از دیدگاه سعدی پذیرفتنی است. سه نظریه دیگر، حاکمیت را مجاز می‌دارد تا به بهانه الزامات خاص سیاسی، از اصول اخلاقی و حقوق مردمان چشم پوشد و شرایط سرکوب احقاق حق را فراهم سازد و آن را به دلیل ضرورتهای ویژه سیاسی موجه جلوه دهد. حال آن‌که نظریه ضرورت سیاست اخلاقی و یگانگی این دو نسبت، نقطه مقابل این امر است. «جدایی سیاست از اخلاق، به معنای عدم اهتمام دولت در برابر تعهدات حقوقی و سیاسی خود نسبت به مردمان است. جایگاهی که در آن هیچ معیار بیرونی برای سنجش کردارهای دولت وجود ندارد و بر این اساس دیگر نمی‌توان دولت را به دلیل خطاهایش مورد بازخواست و محاکمه قرار داد.»
سعدی و فلسفه زندگی
علی‌اصغر دادبه، سخنران بعدی نشست علمی سعدی با اشاره به اینکه گلستان سعدی بدون هیچ دستگاه تبلیغاتی در طول زمان و به عنوان یک کتاب درسی، کتاب اخلاقی و کتاب زندگی انتخاب شده است، گفت: در دوره‌های پیشین گلستان یک کتاب درسی در همه ایران فرهنگی بود.
دادبه در ادامه با تأکید بر اینکه اگر از سر دقت گلستان را بخوانیم، می‌بینیم چیزی از حکمت نیست که در این کتاب نباشد، افزود: امیدوارم قدر این گنج بادآورده را بدانیم؛ چراکه اگر سعدی را از دست دهیم خودمان را از دست داده‌ایم. از این منظر دادبه معتقد است راهی جز اینکه فرزندانمان را با گلستان بزرگ کنیم، نداریم؛ چراکه آن‌ها نگهدارنده این فرهنگ خواهند بود.
نگاه سعدی به انسان
ابراهیم انصاری لاری دیگر سخنران این نشست علمی سعدی بود. استاندار اسبق فارس ابتدا با اشاره به اینکه سعدی در زمانه‌ای این نگاه نو و متفاوت را به مقوله‌های انسانی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی داشت که بار تفکر فلسفی و سیاسی مسدود شده بود، افزود: در این صورت باید ارزش کار بزرگ و سترگ سعدی در بوستان و گلستان بیشتر دانسته شود.
انصاری لاری با انتقاد از اینکه برخی پژوهشگران ادبی، آثار سعدی ـ گنجینه‌های بزرگ معرفت ـ را در حد کشکول تنزل داده‌اند، این موضوع را جفایی به سعدی بزرگ، فرهنگ ایران و ملک و ملت ایران دانست و افزود: حقیقت آن است که گلستان و بوستان از پشتوانه فکری تجربی و نظری بسیار قدرتمندی برخوردار است و سعدی از سر تفنن این حکایات را پدید نیاورده است.
انصاری لاری با تأکید بر اینکه گلستان و بوستان گنجینه‌ای از معرفت و فضایل اخلاقی و انسانی است، خاطرنشان کرد: در جابه‌جای آثار سعدی می‌توان به بینش عمیق او نسبت به مسئله توانگری و فقر، معنویت و مادیت پی برد.
استاندار اسبق فارس در پایان با تأکید بر اینکه گلستان سعدی می‌تواند کتاب درسی و کتاب اخلاق باشد، افزود: دریغ است که نتوانیم سعدی را به صحنه روزمره و زندگی اخلاقی و اجتماعی خود بازگردانیم.
سماع عارفانه در شعر سعدی
در ادامه این نشست علمی، نصرالله پورجوادی با اشاره به اینکه در ایران قدیم مراسم سماع عارفانه وجود داشته که جنبه دینی و فلسفی داشته است، گفت: فلسفه سماع این بوده که این عالم سراسر عالم صنع است.
او با تأکید بر اینکه تفاوت عالم صنع با عالم خلقت آن است که صنع اثر هنری است، خاطرنشان کرد: هنگامی که خداوند را به عنوان صانع در نظر بگیریم این عالم صنع خداوند است؛ یعنی همه عالم نیکویی و حسن است.
به گفته نصرالله پورجوادی، هر نیکویی و خوبی و زیبایی در این خورشید عالم‌تاب و صانع وجود دارد و تمام موجودات عالم به نور حسن الهی روشن شده‌اند.
او با تأکید بر اینکه انسان برای شناخت این عالم و پی بردن به صانع باید ادراکات انسان از طریق حواس نیکویی‌ها را درک کند، افزود: هنگامی که این صنع درک شود، به آن حرکت دلی و عقلی، اعتبار یا عبرت گفته می‌شود. اما چگونه می‌توان از ظاهر به باطن رسید؟
پورجوادی در پاسخ به این پرسش با اشاره به اینکه اگر خداوند را در هر چیز نیکو ببینیم، این زیبایی حلال است، افزود: اصل و معنای زندگی آن است که از طریق زیبایی‌های عالم صنع به حقیقت آفتاب حسن که بر همه عالم صنع تابیده است، پی ببریم.
او سپس با اشاره به اینکه در مجالس کنسرت (سماع) همه حس‌ها جمع می‌شد، ادامه داد: سماع مجلسی بوده برای عبرت، تا انسان از صنع به صناع برسد. به گفته او، تفاوت ناصرخسرو و سعدی در این است که ناصرخسرو معتقد است این جهان فانی است و این فناپذیری دلیلی عقلی برای پی بردن به جهان باقی است، حال آن‌که سعدی معتقد است آنچه مایه عبرت است، حسن و زیبایی است.
دلایل استفاده از آثار سعدی در کتاب‌های درسی
در اولین سخنرانی از نشست دوم علمی یادروز سعدی، حسن ذوالفقاری به سخنرانی درباره «جریان هفتصدساله سعدی‌خوانی در مکتب‌ها و مدارس ایران و کشورهای فارسی‌زبان» پرداخت. این سخنرانی دستاورد پروژه پژوهشیِ فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره حضور آثار سعدی در کتاب‌های درسی از سال 1300 تا 1395 بود که در آن آماری به تفکیک سال و بخش‌های مختلف آثار سعدی ارائه شد.
در سخنرانی دوم، محمدحسین کرمی مقاله‌ای درباره «پیری و جوانی از نگاه سعدی» ارائه داد و در این گفتار، پیر را در معنای لغوی آن و به معنی کلان‌سال، مسن، معمر، شیخ و سالخورده مورد بحث قرار داد.
در آخرین سخنرانی از نشست دوم، زیبا اشراقی به سخنرانی پرداخت. او در ارائه مقاله خود با عنوان «این صورت انگشت‌نما» درباره زیبایی‌شناسی در آثار سعدی سخن گفت و زبان سعدی را در شعر، روان و نزدیک به هنجار زبان طبیعی و نثر دانست.
او افزود: سخن گفتن از سبک سعدی و بررسی ابعاد هنری او کاری سهل و ممتنع است زیرا از یک سو ساختارهای نحوی در شعر او بسیار نزدیک به جمله‌های نثر و هنجار زبان فارسی است و از سوی دیگر تمام هنجارگریزی‌های شعری او نیز در همین بافت و ساخت طبیعی و سهل و ساده اتفاق می‌افتد. سعدی در رفتار با آرایه‌های شعری و صنایع بدیعی که در شعر شاعران قبل از او به افراط گراییده بود و به قول بسیاری به آرایشی تند و اغراق‌آمیز تبدیل شده بود، رو برمی‌گرداند و سادگی و ساده‌گویی را دشوارترین آرایه و بزرگ‌ترین هنر خویش قرار می‌دهد.
اشراقی گفت: سعدی توجه خود را در غزل از ساحت‌های مضمونی و مفهومیِ حماسه، غزل عاشقانه و شعر عارفانه که هرکدام نمایندگان بلندآوازه‌ای در شعر فارسی داشتند بیشتر به ساحت‌های فرمی و شکلی معطوف می‌کند. به نظر می‌رسد نکته‌ای که در مرکز نگاه زیبایی‌شناسانه سعدی قرار می‌گیرد، توجه بیشتر به شیوه‌ها و شگردهایی است که شاعران پیش از او در آن چندان توقف نکرده بودند و در این مسیر ویژگی تکرار هنری واژگان، به ویژه تکرار تک‌واژها، برای او که استاد مضامین در هنری‌ترین صورت‌های زبانی است، برجستگی خاصی می‌یابد».
برخوان سعدی در یادروز سعدی
در سومین نشست از نشست‌های علمی روز بزرگداشت سعدی و در سی‌امین نشست از سلسله نشست‌های «بر خوان سعدی»، محمدرضا خالصی به عنوان سخنران اول درباره «تأثیر تفکر عاشقانه» ابوالحسن دیلمی بر سعدی شیرازی سخن گفت.
خالصی با بیان تاریخ زندگی ابوالحسن دیلمی و نوع تفکرات فیلسوفانه، صوفیانه و عارفانه او و ضمن اشاره به ارتباط تفکرات دیلمی با حلاج و تأثیرپذیری از او، به تبیین و استفاده از کلمه «عشق» در آثارش اشاره کرد و گفت که دیلمی در کراهت‌زدایی از عشق زمینی و عشق منفور کوشیده است.
در سخنرانی دوم، با موضوع «از سجاده طامات سعدی تا دلق بسطامی حافظ» منصور پایمرد با اشاره به این موضوع که حافظ در آفرینش یکی از ترکیبات، از اسلوب هنری سعدی‌وار بهره برده است، به بررسی تعبیر «دلق بسطامی» و «سجاده طامات» در تمامی شرح‌ها و نظرگاه‌های موجود پرداخت.
در آخرین سخنرانی این نشست، امین‌رضا نوشین درباره «زیبایی‌شناسی سعدی یا طور دیگر زیبایی‌شناسی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی» سخن گفت.
او در ارائه این مقاله بیان کرد: بحث درباره نظربازی سعدی و سؤال از نسبت آن با جمال‌پرستی حائز اهمیت بسیار بوده و علی‌رغم تحقیقات و تدقیقاتی که تا کنون در این زمینه انجام گرفته، لازم است که هنوز هم باب مطالعه و گفت‌وگو در این‌باره را گشوده نگه داشت.
او افزود: سعدی مبدع یا دست کم مروج طور دیگری از زیبایی‌شناسی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است که احتمالاً مخصوص خود اوست و جای دیگر نمی‌توانیمش یافت.
