نقش اول تورم دهکی

تصویر کلان

مرکز آمار ایران، شاخص قیمت مصرف‌کننده کل کشور بر اساس دهک‌های هزینه‌ای برای ماه گذشته را اعلام کرد. نرخ تورم کل کشور در تیرماه 1398، معادل 4/ 40 درصد اعلام شد. این عدد در دهک‌های مختلف هزینه‌ای در بازه 1/ 40 درصد تا 1/ 43 درصد تغییر کرده است. همچنان تورم دهک‌های پایین هزینه‌ای کمتر از تورم‌ دهک‌های بالا در حال حرکت است. در مورد تورم نقطه به نقطه نیز این گزاره صدق می‌کند. چرا که تورم نقطه به نقطه دهک‌ اول، 7/ 2 درصد از تورم دهک دهم کمتر و معادل 48درصد است. به عبارتی دهک اول برای تهیه سبد مصرفی‌اش در تیرماه 98، نیاز 48 درصد هزینه بیشتر نسبت به تیرماه 97 داشته است.

ضربه به دهک‌های پایین

در اولین ماه تابستان، شاخص قیمت مصرف‌کننده پس از دو ماه آرام، شتاب گرفت. این شتاب در تمامی دهک‌های هزینه‌ای نیز ملموس است. مثلا تورم ماهانه دهک اول که در اردیبهشت و خرداد، در حد 1/ 0 درصد ثبت شده بود، در ماه گذشته به 6/ 2 درصد جهش کرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد قوت گرفتن تورم در ماه گذشته، بیشتر به ضرر دهک‌های اول تا سوم هزینه‌ای، یعنی پایین‌ترین قشر جامعه بوده است. چرا که تورم دهک‌های پایین، در دو ماه انتهایی بهار به یک آرامش نسبی رسیده بود که رشد قیمت‌ها در تیرماه، مانع از سه ماهه شدن این آرامش قیمتی شد. میزان رشد تورم دهک اول در تیرماه نسبت به ماه سوم سال، معادل 5/ 2 درصد است، در حالی که این رشد برای دهک دهم معادل 9/ 1 درصد و برای دهک نهم، 2 درصد گزارش شده است.

اما چه کالاهایی در برگشتن ورق تورم نقش داشته‌اند؟ در ماه گذشته، هم تورم کالاهای خوراکی و هم تورم کالاهای غیرخوراکی دچار تکانه شد. شدت این تکانه برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای متفاوت بود. کالاهای خوراکی در دهک‌های پایین، ضریب اهمیت بالاتری نسبت به دهک‌های بالایی دارند. مثلا در دهک اول، خوراکی‌ها به میزان 43 درصد در سبد مصرفی وزن دارند، اما در دهک دهم وزن خوراکی‌ها به 17 درصد می‌رسد. حجم کلی سبد دهک‌های پایین کوچک است و همین کوچکی باعث می‌شود تا تهیه مایحتاج اولیه زندگی، یعنی خوراکی‌ها، سهم قابلی در سبد پیدا ‌کند. در دهک اول، تورم خوراکی‌ها از منفی یک درصد در خرداد ماه به مثبت 4/ 1 درصد در تیرماه رسیده است؛ یعنی 4/ 2 درصد رشد. تورم خوراکی‌ها برای دهک‌های بالای هزینه‌ای نیز در ماه گذشته همسطح دهک‌های پایینی قرار داشته است. به نظر آنچه که تفاوت را در آغاز تابستان رقم زده، به خدمات و کالاهای غیرخوراکی مصرفی خانوارها باز می‌گردد.

تورم ماهانه کالاهای غیرخوراکی برای دهک اول از 4/ 1 درصد در خرداد به 4 درصد در تیرماه جهش کرد. این رشد در دهک‌های پایین به شکل محسوسی شدیدتر از دهک‌های بالا بوده است. در دهک نهم، شدت افزایش تورم غیرخوراکی‌ها معادل 4/ 2 درصد و در دهک دهم، 3/ 2 درصد گزارش شده است. در نتیجه می‌توان حدس زد که آنچه که زندگی را بر دهک‌های پایین هزینه‌ای در ماه گذشته سخت‌ کرده، در بین کالاهای غیرخوراکی قرار داشته است.

ذره‌بین بر سبد مصرفی

نگاهی به میزان اهمیت ریز کالاها در دهک‌های مختلف نکات جالبی را نشان می‌دهد. در بین اقلام زیرمجموعه خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات، تمامی گروه‌های خوراکی اعم از گوشت قرمز، شیر، پنیر، میوه و خشکبار، چای و قهوه و... ضریب اهمیت بیشتری در شاخص قیمت مصرف‌کننده دهک‌ اول نسبت به دهک دهم دارند. اما در این بین یک استثنا وجود دارد: ماهی‌ها و صدف‌داران. ضریب اهمیت این گروه خوراکی در دهک اول معادل 62/ 0 درصد و در دهک دهم 69/ 0 درصد بوده است؛ این اعداد نشان می‌دهند که با توجه به سبد کوچک دهک اول، عملا مصرف ماهی‌ها در خانوارهای دهک‌های پایینی به صفر میل می‌کند، و در مقابل با توجه به سبد بزرگ دهک‌های بالا، مصرف ماهی در خانوارهای طبقات بالایی جامعه قابل‌توجه است. مثلا ضریب اهمیت دخانیات در دهک اول معادل 95/ 0 است که از اهمیت ماهی بیشتر است. در حالی که این رفتار در دهک دهم عکس است، یعنی ضریب اهمیت ماهی‌ها در سبد مصرفی از دخانیات بالاتر است. به زبان دیگر، خانوارهای دهک اول هزینه برای دخانیات را بر هزینه برای ماهی‌ها ترجیح می‌دهند، در حالی که این موضوع در دهک دهم صدق نمی‌کند.  در مورد غیرخوراکی‌ها عکس رویه خوراکی‌ها حاکم است؛ یعنی تمام اقلام غیرخوراکی در دهک دهم ضریب اهمیت بیشتری نسبت به دهک اول دارند. البته در اینجا هم مانند خوراکی‌ها یک استثنا وجود دارد: مسکن. در حقیقت تنها گروه غیرخوراکی که ضریب اهمیتش در دهک اول هزینه‌ای بیشتر از دهک دهم است، گروه «مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها» است. ضریب اهمیت این گروه در دهک اول معادل 38 درصد است که نزدیک به 5 درصد از دهک دهم بالاتر است. اما در باقی اقلام، فاصله بسیار فاحش است. مثلا هزینه‌های «هتل و رستوران» در سبد مصرفی دهک اول دارای ضریب اهمیت 25/ 0 درصدی هستند (حتی از ماهی هم کمتر)، اما این هزینه‌ها در سبد مصرفی دهک دهم وزن 93/ 2 درصدی دارند؛ یعنی 11 برابر دهک اول.

متهمان تورم

مرکز آمار در گزارش خود از وضعیت تورم دهکی، جدولی را ارائه می‌کند که به تفکیک نشان می‌دهد هریک از اقلام مصرفی چه سهمی در تورم ماهانه داشته‌اند. 71/ 0 درصد از تورم ماهانه دهک اول در ماه گذشته که معادل 64/ 2 درصد بوده است، متعلق به خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات بوده و 94/ 1 درصد در اثر افزایش قیمت کالاهای غیرخوراکی و خدمات حاصل شده است. پس غیرخوراکی‌ها در تورم دهک اول، نقش مهم‌تری داشته‌اند. این برای تمامی دهک‌های هزینه‌ای در ماه گذشته صدق می‌کند و هرچه دهک هزینه‌ای بالاتر بوده، نقش تورمی کالاهای غیرخوراکی بیشتر نیز شده است. نکته اینجاست که بیشترین اثر بر شکل‌گیری تورم در ماه گذشته، در اختیار بخش مسکن بوده است. در دهک اول 32/ 1 درصد از کل تورم، ناشی از افزایش قیمت گروه مسکن گزارش شده است؛ یعنی 50 درصد از کل تورم ماهانه. سهم مسکن در تورم، در دهک‌های پایین هزینه‌ای بیشتر از دهک‌های بالا بوده است. هرچند در دهک دهم نیز تورم مسکن، 14/ 1 درصد از کل تورم ماهانه را سبب شده که نسبت به هر قلم دیگر کالایی بیشتر است. البته در دهک‌های بالا، بخش بهداشت و درمان نیز نقش مهمی را در عدد تورم بازی کرده‌اند.