اتحادیه اروپا نیز با ابراز تاسف از این اقدام گفته است کار با ظریف ادامه پیدا می‌کند. همزمان با این تحول که به زعم تحلیلگران ناشی از اختلاف نظر در دولت ترامپ است، وزارت‌خارجه ایالات‌متحده با صدور بیانیه‌ای رسما تمدید معافیت همکاری هسته‌ای ایران با کشورهای باقیمانده در برجام را برای 90 روز دیگر تمدید کرد و هدف از آن را ادامه نظارت بر برنامه هسته‌ای تهران دانست. «دنیای اقتصاد» تبعات تازه‌ترین تحریم آمریکا علیه ایران را در گفت وگو با دو حقوقدان بررسی کرده است. در همین ارتباط تحریم ظریف، چهارشنبه 31ژوئیه در بیانیه دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت‌خزانه‌داری آمریکا (OFAC) اعلام شد. این اقدام ذیل تحریم‌های ثانویه صورت گرفته است در این بیانیه آمده که دلیل اصلی این تصمیم، تبعیت او از رهبری این کشور است. اوفک یک آژانس اجرایی- اطلاعاتی مالی و جزو زیر مجموعه‌های وزارت‌خزانه‌داری آمریکاست که وظیفه طرح و اجرای تحریم‌های اقتصادی و تجاری در حمایت از اهداف امنیت ملی و سیاست خارجی آمریکا را بر عهده دارد.
حدود یک ماه پیش مقامات آمریکایی اعلام کرده بودند که قصد دارند محمدجواد ظریف را تحریم کنند، ولی برخی از رسانه‌های غربی در آن موقع گزارش دادند که آمریکا احتمالا به‌خاطر عواقب این موضوع در تصمیم خود تجدیدنظر خواهد کرد ولی این اتفاق چهارشنبه به وقت محلی آمریکا صورت گرفت. براساس این گزارش، آمریکایی‌ها همچنین در سفر اخیر ظریف به نیویورک برای شرکت در نشست سازمان ملل محدودیت‌هایی را برای تردد او وضع کرده بودند. چنان‌که او فقط می‌توانست به دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل، ساختمان سازمان ملل و همچنین محل اقامت خود در نیویورک تردد داشته باشد. پیش‌تر و در 3 تیر 98، واشنگتن علیه دفتر مقام معظم رهبری و هشت فرمانده سپاه نیز تحریم‌هایی وضع کرد. تحریم ظریف تازه‌ترین اقدامی است که آمریکا در چارچوب راهبرد فشار حداکثری علیه ایران اعمال می‌کند که با مخالفت‌های گسترده‌ای مواجه شده است.
واکنش ظریف
به‌دنبال تحریم وزیر امورخارجه، محمدجواد ظریف در حساب توییتری خود نوشت: دلیل اینکه آمریکا مرا تحریم کرده این است که من سخنگوی اول ایران در سراسر جهان هستم. این حقیقت واقعا دردناک است؟ این اقدام تاثیر روی من یا خانواده‌ام ندارد. چون من دارایی یا منافعی خارج از ایران ندارم. از شما تشکر می‌کنم که مرا به‌عنوان چنین تهدید بزرگی برای اهدافتان محسوب می‌کنید.
واکنش‌های داخلی
حسن روحانی، سپاه پاسداران، سخنگوی وزارت‌خارجه و بسیاری از شخصیت‌ها و گروه‌ها تحریم ظریف را محکوم کردند. رئیس‌جمهور ایران، تصمیم آمریکا را «بچگانه» و ناشی از «ترس» دانسته است. وزارت‌خارجه ایران نیز در بیانیه‌ای این تحریم را محکوم کرد. پیش‌تر سیدعباس موسوی تصمیم واشنگتن مبنی بر تحریم رهبری ایران را باعث «بسته شدن راه دیپلماسی» بین دو کشور توصیف کرده بود. اسحاق جهانگیری، معاون اول روحانی، تحریم ظریف را دلیل دیگری بر «ریاکاری و دروغگویی آمریکا» در باب دعوت به مذاکره خوانده است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای با محکومیت و مضحک خواندن این اقدام غیر قانونی و نابخردانه، آن را در امتداد راهبرد به اصطلاح فشار حداکثری بر ایران عنوان کرد. همچنین ستادکل نیروهای مسلح در واکنش به تحریم رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در بیانیه‌ای اقدام از سر ضعف، زبونی و غیرقانونی دولت آمریکا در قرار دادن نام وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در لیست تحریم‌های این کشور را محکوم کرد.
واکنش‌های خارجی
تحریم محمدجواد ظریف همچنین به واکنش‌های گسترده بین‌المللی دامن زده است. اتحادیه اروپا با ابراز تاسف از تصمیم دولت آمریکا برای تحریم وزیر امورخارجه ایران اعلام کرد به همکاری با ظریف که بالاترین دیپلمات ایرانی است ادامه می‌دهیم و حفظ کانال‌های دیپلماتیک با ایران را بسیار مهم می‌دانیم.» وزارت‌خارجه فرانسه نیز با ابراز نگرانی از اقدام آمریکا مبنی بر تحریم ظریف تاکید کرد که کشورش به همراه انگلیس و آلمان با این اقدام واشنگتن مخالف هستند و تمامی درهای دیپلماسی خصوصا زمانی که تنش‌ها بالا گرفته است، باید باز بمانند. همچنین وزارت‌خارجه آلمان نیز روز پنج‌شنبه با اشاره به اینکه این کار واشنگتن نفی راه حل‌های دیپلماتیک است اعلام کرد: ما این اقدام ایالات‌متحده را نادرست می‌دانیم. سخنگوی وزارت امورخارجه انگلیس نیز گفت دولت لندن از قراردادن رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در فهرست تحریم‌های آمریکا حمایت نمی‌کند.
همزمان سخنگوی وزارت امورخارجه روسیه گفت: تحریم ظریف نشانه بن‌بست در سیاست خارجی آمریکاست. ماریا زاخارووا اعلام کرد: به نظرم تنها چیزی که دیپلماسی آمریکایی بلد هست، اعمال تحریم است. اگر از الفاظ دیپلماتیک استفاده نکنیم، و شرایط را آن‌طور که هست تفسیر کنیم، ایالات‌متحده دارد خود را به بن‌بست می‌کشاند. این دیپلمات ارشد روس ادامه داد: آمریکایی‌هایی خودشان مانع استفاده خودشان از یک خط وسیع منابع و ابزارهای دیپلماتیک برای حل موضوعات و مشکلات مختلف شدند؛ با باقی گذاشتن تنها یک ابزار در قالب تحریم. این ابزار کار نمی‌کند، هیچ‌جا خودش را نشان نداده و همه جا هم خودش را بی‌اعتبار کرده و هم آن کسانی را که به تبعیت آن پرداخته بودند. سوال بزرگ این است که چرا دیپلماسی آمریکایی در این مسیر که کاملا به بن‌بست می‌خورد حرکت می‌کند؟
معاون سفیر روسیه در سازمان ملل نیز در واکنش به این اقدام گفت: «گاهی فهمیدن اینکه در ذهن آمریکایی‌ها چه می‌گذرد کار بسیار دشواری است.»
هویا چانیینگ، سخنگوی وزارت‌خارجه پکن نیز روز پنج‌شنبه با بیان اینکه آمریکا آتش تنش‌ها را شعله‌ورتر نکند ابراز کرد: چین با تحریم‌های یک‌جانبه ایالات‌متحده مخالف است. تحریم‌های آنها تاثیر مثبتی ندارند. تنها از طریق مذاکرات می‌توان به راه حلی دست یافت. آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل متحد در واکنش به این اقدام خواستار «خویشتنداری حداکثری» همه طرف‌ها شد.
تمدید معافیت‌های همکاری هسته‌ای
از سوی دیگر و همزمان با این تحولات، وزارت‌خارجه ایالات‌متحده با صدور بیانیه‌ای رسما تمدید معافیت همکاری هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران با کشورهای باقیمانده در برجام را برای 90 روز دیگر تمدید کرد و هدف از آن را ادامه نظارت بر برنامه هسته‌ای تهران دانست. در بیانیه‌ای که دفتر مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت‌خارجه آمریکا صادر کرده، آمده است: «وزیرخارجه پمپئو محدودیت‌های اعمال شده بر برنامه هسته‌ای ایران را ادامه داده است. اقدام امروز به ادامه نظارت بر برنامه هسته‌ای غیرنظامی ایران، کاهش خطر گسترش [تسلیحاتی]، محدود کردن توانایی ایران برای کاستن از «زمان گریز» به سوی تولید سلاح هسته‌ای، و ممانعت از احیای مراکز حساس گسترش [تسلیحاتی] توسط رژیم ایران، کمک می‌کند.»
گروکشی در تیم ترامپ
عامل مهمی که می‌تواند موجب تحریم ظریف شده باشد، کشمکش‌ها در داخل تیم امنیتی ترامپ در مورد ادامه تعلیق تحریم برخی پروژه‌های هسته‌ای در ایران است. واشنگتن‌پست دو روز قبل از اختلاف شدید در داخل دولت ترامپ در مورد توقف یا ادامه تعلیق این تحریم‌ها نوشته و خبر داده بود که ترامپ نهایتا طرف وزیرخزانه‌داری را که مخالف توقف تعلیق بوده گرفته و با نظر بولتون و پمپئو که خواستار توقف تعلیق‌ها بودند مخالفت کرده است. به‌نظر می‌رسد موافقت ترامپ با تحریم ظریف ما‌به‌ازایی است که جناح تندرو توانسته در برابر عقب‌نشینی از خواسته‌اش در مورد تعلیق تحریم‌ها به‌دست آورد.
جنگ روانی با هدف امتیازگیری
دکتر یوسف مولایی
استاد حقوق‌بین‌الملل دانشگاه تهران
تحریم وزیر امورخارجه ایران شامل محدودیت در رفت‌وآمد به آمریکا برای شرکت در جلسات مجمع عمومی و ... و همچنین بلوکه کردن حساب‌های مالی، اموال و دارایی‌هاست. از طرف سوم هم تحریم اشخاص حقیقی و حقوقی است که در ارتباط با محمدجواد ظریف هستند. درخصوص تاثیرگذاری این تحریم باید گفت که در حوزه عملی و اجرایی شاهد اتفاق خاصی نخواهیم بود، چون ظریف در آمریکا و دیگر کشورها نه فعالیت اقتصادی دارد و نه بده‌بستان مالی. اما می‌تواند درخصوص شرکت در کنفرانس‌ها و سمینارهایی شامل محدودیت در رفت‌وآمد و تردد شود. اما این اتفاق بیشتر در حوزه جنگ روانی و نرم که آمریکا در ادامه جنگ سخت اقتصادی با تمام قوا کلید زده است، دارای معناست. تحریم ظریف و هر شخص دیگری می‌تواند برای مسوولان ایرانی ایجاد مشغله کند که این اقدام در راستای جنگ طراحی شده از سوی آمریکا با هدف امتیازگیری و کشاندن مجدد ایران به پای میز مذاکره صورت می‌گیرد. از آنجا که آمریکا متکی به قدرت است، توانایی این قبیل اقدامات را دارد و طبیعتا فشاری بر دوش آمریکا بر جا نمی‌گذارد، اما برای ایران علاوه بر مشغله فکری و روانی باعث می‌شود تا اقدام ایران برای عمل متقابل مثلا تحریم پمپئو وزیرخارجه آمریکا، در واقعیت امر اثر بیرونی لازم را نداشته باشد.
معنای تحریم ظریف
دکتر مهدی ذاکریان
استاد حقوق‌بین‌الملل دانشگاه علوم و تحقیقات
تحریم محمدجواد ظریف در ارتباط با داخل آمریکا معنا ندارد، چون ایران با آمریکا روابط دوجانبه ندارد که شامل اشخاص، شرکت‌ها و نهادها شود. مگر اموال، دارایی‌ها و رفت‌وآمدهایی که از پیش از انقلاب وجود داشته و می‌تواند مشمول تحریم شود، اما شامل ارتباطات پس از انقلاب نمی‌شود. تلاش اصلی آمریکا این است که برای موفقیت تحریم‌ها، آنها را فراسرزمینی کند. یعنی اعمال مجازات و تحریم برای سایر کشورها، افراد، شرکت‌ها و نهادهایی که مقررات آمریکا را رعایت نکنند. مثل تحریم شرکت پژو، رنو و دیگران که از یک‌سال پیش تاکنون اعمال شده است. این فراسرزمینی کردن تحریم‌ها تاکنون در مورد افراد و اشخاص حقیقی و حقوقی نبوده است، ولی به‌نظر می‌رسد که قصد دارند اقداماتی را در این خصوص انجام دهند. مثلا در سایت خزانه‌داری آمریکا و همچنین وزارت‌خارجه این کشور به‌صورت رسمی قید نشده است ولی احتمال دارد که این زمینه‌چینی با هدف فضاسازی و عملیاتی کردن این ایده باشد. سوال اینجاست که آیا از لحاظ حقوق بین‌الملل این اقدام پذیرفته است؟ که باید گفت پذیرفته نیست، مگر در روابط دوجانبه که موجب مسوولیت فشار برای آن کشور شود. اما در مجموع باید ادله حقوقی قابل قبول داشته باشند که بتواند مورد پذیرش قرار گیرد. سوال دوم هم این است که تحریم ظریف به لحاظ سیاسی چه اعتباری دارد؟ که باید گفت ترامپ از زمان روی کار آمدن تا الان در حال شکست خوردن است و غیر از اسرائیل، عربستان و امارات که دنباله روی آن هستند، این اقدامات پذیرش دیگری از سوی بقیه کشورها به‌دنبال نداشته است.
درخصوص تفاوت تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا و وزارت‌خارجه این کشور هم باید اضافه کرد که ماهیت تحریم‌های اوفک اقتصادی است که شامل اموال، دارایی‌ها، مبادلات بانکی و حساب‌های بانکی است که می‌تواند به بقیه اشخاص حقیقی و حقوقی که از وزیر خارجه حمایت می‌کنند یا ارتباط دارند، سرایت پیدا کند. فضای روانی تحریم ظریف از سوی اوفک، به اضافه انعکاس رسانه‌ای تیم ب در احتمال تحریم کمک‌کنندگان به ظریف ممکن است به محدودیت یا منع دعوت ایشان به مجامع سایر کشورها، یا مجامع خصوصی و... از جمله داووس بشود. اما تحریم‌های وزارت‌خارجه سیاسی است که شامل صدور روادید برای تردد و رفت‌وآمد در مجامع و اجلاسیه‌ها می‌شود. در هر دو مورد این تحریم‌ها مصداق عینی نقض حقوق‌بشر است که مانع از شنیده شدن صداها می‌شود و فرصت ارتباط فکری و رسانه‌ای با جامعه بین‌الملل را می‌گیرد. موفقیت ظریف در خنثی کردن جنگ روانی آمریکایی‌ها و حضور موثر در رسانه‌های این کشور یکی از اصلی‌ترین دلایل این تحریم است.
