کم‌توجهی-بیشفعالی یک اختلال رفتاری است که سه جزء اصلی دارد: کمبود تمرکز و توجه، فعالیت و تحرک بیش از حد و رفتار‌های تکانه‌ای.
در برخی موارد کم‌توجهی و بیشفعالی هر دو همزمان و بارزند، اما در برخی کم‌توجهی یا بیشفعالی به تنهایی دیده می‌شود یا بارز است.
این اختلال معمولا تنها دیده نمی‌شود و حدود هشتاد درصد مبتلایان، حداقل یک تشخیص روانپزشکی دیگر هم دارند، مثل اختلال‌های یادگیری، مشکل در هماهنگی حرکات، اوتیسم، تیک، سوء مصرف مواد، افسردگی، اختلال دو قطبی، اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه.
این اختلال در پسربچه‌ها تقریبا چهار برابر بیشتر است.
هشتاد درصد موارد منشا ژنتیکی دارند، در خواهر و برادر‌های کودک مبتلا، احتمال این بیماری دو تا سه برابر بیشتر است. کم‌وزن بودن هنگام تولد، مصرف الکل، مواد یا سیگار کشیدن مادر در زمان بارداری، ضربه شدید به سر و برخی بیماری‌های ژنتیکی و متابولیک می‌توانند زمینه‌ساز این بیماری باشند.
برای مطرح شدن چنین تشخیصی، اختلال‌های رفتاری باید پیش از هفت سالگی شروع شده باشند، رفتار‌ها برای سن کودک نامناسب باشند و حداقل شش ماه و در شرایط مختلف دیده شوند.
کم‌توجهی یعنی کودک به جزئیات اهمیت نمی‌دهد، نمی‌تواند توجه و تمرکزش بر موضوعی را حفظ کند، انگار به حرف گوش نمی‌کند، کارهایش ناتمام می‌ماند، بی‌نظم است، مرتب گم می‌کند، براحتی حواسش پرت می‌شود و از کار‌هایی که نیاز به تمرکز و توجه دارد پرهیز می‌کند.
بیشفعالی یعنی کودک دائم دست و پا و انگشتانش را تکان میدهد، در کلاس بلند می‌شود و راه می‌افتد، این ور و آن ور می‌دود و از در و دیوار بالا می‌رود. بدون سر وصدا و خرابکاری نمی‌تواند بازی کند و دائم در حرکت و جنبش است. بیشفعالی در جا‌های که رعایت نظم و آداب مهم است بیشتر خود را نشان میدهد.
رفتار‌های تکانه‌ای یعنی کودک: بیش از حد و بدون اجازه حرف می‌زند یا وسط حرف دیگران می‌پرد و حرفشان را قطع می‌کند، نوبت را رعایت نمی‌کند و با دیگران گستاخ و بی‌ادب است.
کم توجهی-بیشفعالی تا بزرگسانی می‌تواند ادامه پیدا کند (در بیست تا سی درصد موارد تمام علائم در بزرگسالی دیده می‌شوند). رفتار‌های تکانه‌ای و بیشفعالی زودتر محو می‌شوند و کم توجهی بیشتر دوام پیدا می‌کند. وضعیت بد اجتماعی، بیماری روانی پدر و مادر، اختلال یادگیری یا زبان، پیش‌آگهی بیماری در بزرگسالی را نامطلوب می‌کند.
تشخیص کم‌توجهی-بیشفعالی با ارزیابی دقیق و تخصصی روانپزشک یا متخصص کودکان و گاهی هم بر اساس ارزیابی تیم‌های چند تخصصی است.
رویکرد‌های درمانی
آموزش پدر و مادر‌ها و آموزگاران
مداخله‌های رفتاری مثل پاداش یا جایزه کوچک و فوری برای رفتار مناسب، مناسب کردن خانه و مدرسه برای این کودکان و آمادگی برای تطبیق بر حسب شرایط
تقسیم کردن وظایف و تکالیف کودک به اجزاء کوچکتر
کاهش عواملی که باعث حواس‌پرتی کودک می‌شوند
هماهنگی با مدرسه و کمک گرفتن از کادر آموزشی
درمان بیماری‌های همراه
تغییر تغذیه
درمان دارویی
درمان دارویی
در کم‌توجهی-بیشفعالی، دارو باید بخشی از برنامه درمانی باشد نه تمام آن و باید در کنار آموزش پدر و مادر و آموزگاران و دیگر درمان‌های روانشناختی تجویز شود.
سه داروی اصلی درمان کم‌توجهی-بیشفعالی عبارتند از:
ریتالین یا متیل فنیدیت که بعد از شش سالگی تجویز می‌شود. این دارو عوارضی مثل بی‌اشتهایی، وزن نگرفتن کودک، سردرد، خشکی دهان، بی‌خوابی دارد از این رو پس از تجویز این دارو باید رشد کودک را زیر نظر گرفت.
اتموکستین: عوارض این دارو کمتر است، اما می‌تواند باعث بی‌اشتهایی، خشکی دهان، اسهال و استفراغ، سردرد و خستگی شود. این دارو یک بار در روز تجویز می‌شود.
دگزآمفتامین: در مواقعی تجویز می‌شود که دارو‌های دیگر جواب نداده‌اند. عوارضش مشابه ریتالین است.
کم‌توجهی-بیشفعالی تشخیصی جنجال‌برانگیز بوده و هست. منتقدان می‌گویند یک اختلال اجتماعی به عنوان بیماری مطرح شده و بیش از حد چنین تشخیصی داده می‌شود و فواید درازمدت درمان دارویی مشخص نیست.
با این حال تقریبا این اجماع وجود دارد که بیماری ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد و در مواردی که پاسخ به درمان دارویی خوب بوده معمولا پدر و مادر و حتی خود کودک مایل به ادامه هستند.
