زیارت امام حسین (ع)

واژه شناسی زیارت

واژه «زیارت»، از ریشه «زَور»، به معنای میل کردن به چیزی و روی گردانی از چیزی دیگر است. از این رو، دیدارهایی که دارای این ویژگی باشند، زیارت نامیده می شوند. ابن فارِس، در این باره می گوید:

الزّاءُ وَ الواوُ وَ الرّاءُ، أصلٌ واحِدٌ یدُلُّ عَلَی المَیلِ وَ العَدولِ... و مِنَ البابِ: الزّائِرُ؛ لِأنَّهُ إذا زارَک فَقَد عَدَلَ عَن غَیرِک.[1]

زا و واو و را (زور)، ریشه ای است که دلالت بر تمایل و انصراف دارد. زائر، از همین ریشه است؛ زیرا وقتی زائر، تو را زیارت کند، از دیگری روی گردانده است.

ابن منظور نیز این معنا را تأیید می کند:

زارَ فُلانٌ فُلانا، أی: مالَ إلَیهِ.[2]

فلانی، فلانی را زیارت کرد؛ یعنی: به او روی آورد.

طُرَیحی می گوید:

وَ الزِّیارَةُ فِی العُرْفِ: قَصدُ المَزورِ إکراما لَهُ و تعظیما لَهُ و استِئناسا بِهِ.[3]

و زیارت، در عرف، آهنگِ زیارت شونده را کردن، به منظور گرامیداشت و بزرگداشت او و همدمی با اوست.

گفتنی است که معنای عرفی «زیارت» نیز ریشه در اصل لغوی آن، یعنی میل و عدول دارد. بنا بر این، مفهوم واژه «زیارت»، با معنای واژه هایی مانند: «رؤیت»، «مشاهده» و «إبصار»، متفاوت است؛ زیرا در این واژه ها، تنها مفهوم دیدار حضوری منظور است؛ ولی در واژه «زیارت»، علاوه بر ترک خانمان و دیگران، دیدار همراه با میل و محبّت و انس و اکرام، مورد توجّه است.

ریشه یابی زیارت در فطرت

انسان، ذاتا موجودی اجتماعی است که با همنوع خود، انس می گیرد و پیوند برقرار می نماید. از این رو، دیدار همراه با میل و محبّت انسان ها با یکدیگر، ریشه در فطرت آنها دارد و زیارت، در واقع، تأمین کننده بخشی از نیازهای فطری انسان است.

این نیاز فطری، پس از مرگ محبوب انسان نیز ادامه دارد، هر چند از شدّت آن، کاسته می گردد. به دلیل همین نیاز فطری، در میان همه اقوام و ملل جهان، کمابیش زیارت قبور نزدیکان و دوستان، مرسوم است.

زیارت از نگاه اسلام

اسلام که آیین فطرت است، به موضوع زیارت، توجّه ویژه ای دارد. احادیث اسلامی، به منظور بهره گیری هر چه بیشتر از این زمینه فطری انسان ها در جهت رشد و شکوفایی انسانیت و سازندگی جامعه آرمانی، ره نمودهای ارزنده ای در باره زیارت، ارائه کرده اند.

نکته قابل توجّه این که با تأمّل در احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، معلوم می شود که معیار توصیه و تشویق آنان به زیارت، میزان تأثیر و نقش آن در سازندگی فردی و اجتماعی است و بدین سان، هر چه زیارت برای ساختن جامعه توحیدی سودمندتر باشد، انجام دادن آن، بیشتر مورد تأکید است و بر این اساس، زیارتِ: خویشاوندان، اهل ایمان، دانشمندان، اولیای الهی و بویژه خاندان خاتم انبیا صلی الله علیه و آله، در زمان حیاتشان و پس از آن، توصیه شده است.

زیارت احیا (زندگان)

زیارت اهل ایمان، به قدری در سازندگی فردی و اجتماعی انسان، مؤثّر است که در برخی از روایات، هم سنگ زیارت خداوند متعال و یا زیارت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شمرده شده است. در حدیث نبوی آمده:

مَن زارَ أخاهُ المُؤمِنَ إلی مَنزِلِهِ لا لِحاجَةٍ مِنهُ إلَیهِ، کتِبَ مِن زُوّارِ اللّهِ، وَ کانَ حَقیقا عَلَی اللّهِ أن یکرِمَ زائِرَهُ.[4]

هر کس از برادر مؤمنش در خانه او، بدون نیاز بردن به نزد وی، دیدار کند، از زائران خدا شمرده می شود و بر خداوند است که زائرش را احترام کند.

و در حدیثی دیگر از ایشان روایت شده که فرمود:

مَن زارَ أخاهُ فی بَیتِهِ قالَ اللّهُ ت لَهُ: أنتَ ضَیفی وَ زائِری، عَلَی قِراک، وَ قَد أوجَبتُ لَک الجَنَّةَ بِحُبِّک إیاهُ.[5]

هر کس برای دیدن برادر [مؤمن] خود به خانه او برود، خداوندت به او می گوید: «تو میهمان و زائر منی. پذیرایی تو، به عهده من است و من به خاطر این که او را دوست داری، بهشت را بر تو واجب کردم».

و در روایت دیگری از پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است:

مَن زارَ عالِماً فَکأَنَّما زارَنی.[6]

هر کس به دیدار عالِمی برود، گویی مرا زیارت کرده است.

گفتنی است که در آداب زیارت (دید و بازدید) در اسلام، بویژه در باره خویشاوندان، افزون بر دیدار، به نیکی کردن و هدیه دادن نیز تأکید شده است.[7]

زیارت اموات (مردگان)

از نظر اسلام، انسان، پس از مرگ نیز دارای حیات برزخی است. از این رو، زیارت اموات، دیدار با بدن های پوسیده و بی جان نیست؛ بلکه زیارت ارواحی است که در عالم برزخ، زندگی می کنند و از دیدار با آنها، شاد می گردند و ارتباط با آنان، عبرت آموز، و در زندگی مادّی و معنوی انسان، مؤثّر است. برترین شاگرد مکتب خاتم الأنبیا، امام علی علیه السلام، در باره برخی از آثار و برکات زیارت اموات، چنین می فرماید:

زوروا مَوتاکم؛ فَإِنَّهُم یفرَحونَ بِزِیارَتِکم، وَ لیطلُبِ الرَّجُلُ حاجَتَهُ عِندَ قَبرِ أبیهِ وَ امِّهِ بَعدَ ما یدعو لَهُما.[8]

به زیارت مردگانتان بروید، که آنها با زیارت شما خوش حال می شوند. انسان، در نزد قبر پدر و مادرش، پس از آن که برایشان دعا کرد، حاجتش را بخواهد.

سیره پیامبر خدا صلی الله علیه و آله[9] نیز گواه اهمّیت زیارت اموات و تشویق بر این کار مفید و سازنده است. در صحیح مسلم آمده:

کانَ رَسولُ اللّهِ(ص) کلَّما کانَ لَیلَتُها [أی لیلة عائِشَةَ] مِن رَسولِ اللّهِ(ص) یخرُجُ مِن آخِرِ اللَّیلِ إلَی البَقیعِ فَیقولُ: السَّلامُ عَلَیکم دارَ قَومٍ مُؤمِنینَ، وَ آتاکم ما توعَدونَ غَدا مُؤَجَّلونَ، وَ إنّا إن شاءَ اللّهُ بِکم لاحِقونَ. اللّهمَّ اغفِر لِأَهلِ بَقیعِ الغَرقَدِ.[10]

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، در آن شب هایی که [از میان همسرانش ] نوبت با عایشه بود، در اواخر شب، از خانه خارج می شد و به بقیع می رفت و می فرمود: «سلام بر شما، خانه گروه مؤمنان! آنچه وعده داده شدید، در فردایی تعیین شده، به شما داده شد. ما هم به شما می پیوندیم، إن شاء اللّه! خداوندا! اهل بقیع غَرقَد[11] را بیامرز».

گزارش شده که امام علی علیه السلام نیز در بازگشت از جنگ صِفّین، هنگام نزدیک شدن به گورستان کوفه، خطاب به اهل قبور، فرمود:

یا أهلَ الدِّیارِ الموحِشَةِ، وَالمَحالِّ المُقفِرَةِ، وَالقُبورِ المُظلِمَةِ، یا أهلَ التُّربَةِ، یا أهلَ الغُربَةِ، یا أهلَ الوَحدَةِ، یا أهلَ الوَحشَةِ، أنتُم لَنا فَرَطٌ سابِقٌ، وَ نَحنُ لَکم تَبَعٌ لاحِقٌ، أمَّا الدّورُ فَقَد سُکنَت، وَ أمّا الأَزواجُ فَقَد نُکحَت، وَ أمَّا الأَموالُ فَقَد قُسِّمَت، هذا خَبَرُ ما عِندَنا، فَما خَبَرُ ما عِندَکم؟

آن گاه به یارانش رو کرد و فرمود:

أما لَو اذِنَ لَهُم فِی الکلامِ لَأَخبَروکم أنَّ خَیرَ الزّادِ التَّقوی.[12]

ای ساکنان خانه های وحشت، و مکان های خالی، و گورهای تاریک! ای خاک نشینان! ای غریبان! ای تنهایان! ای وحشت زدگان! شما بر ما پیشی گرفتید، و ما در پی شما به شما می پیوندیم. امّا خانه ها، مسکن دیگران شدند. امّا همسران، به همسری دیگران در آمدند. امّا ثروت ها، تقسیم شدند. این، خبری است که پیش ماست. پیش شما چه خبر؟

بدانید که اگر اجازه سخن گفتن داشتند، به شما خبر می دادند که: «بهترین توشه، پرهیزگاری است».

زیارت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام

از آن جا که پیوند با پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و خاندان پاک او، بیشترین نقش را در سعادت و خوش بختی دنیا و آخرت انسان دارد، زیارت آنان، در حیات و ممات، بیش از دیگران توصیه شده است. در حدیث است که امام حسین علیه السلام از جدّش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پرسید:

یا أَبتاه! ما لِمَن زارَک؟

پدر عزیزم! پاداش زائر تو چیست؟

پیامبر صلی الله علیه و آله در پاسخ فرمود:

یا بُنَی! مَن زارَنی حَیاً أومَیتاً أو زارَ أباک أو زارَ أخاک أو زارَک؛ کانَ حَقّاً عَلَی أن أزورَهُ یومَ القِیامَةِ وَ اخلِّصَهُ مِن ذُنوبِهِ.[13]

پسرکم! هر کس مرا، زنده یا مُرده، زیارت کند، یا پدرت یا برادرت و یا تو را زیارت کند، بر من حق دارد که روز قیامت، او را زیارت کنم و او را از گناهانش رها سازم.

همچنین از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:

مَن زارَنا فی مَماتِنا فَکأَنَّما زارَنا فی حَیاتِنا.[14]

هر کس ما را پس از درگذشتمان زیارت کند، گویی در زمان زنده بودن، زیارتمان کرده است.

ثواب زیارت امام حسین علیه السلام

ملاحظه روایاتی که در این بخش، در باره فضیلت زیارت امام حسین علیه السلام آمده اند و مقایسه آنها با روایاتی که در باره فضیلت زیارت سایر افراد خاندان رسالت رسیده اند، به روشنی نشان می دهد که زیارت امام حسین علیه السلام، بیش از دیگران، مورد تأکید قرار گرفته است.

این روایات، نه تنها زیارت سید الشهدا علیه السلام را با فضیلت ترین کار و همانند زیارت خدا و پیامبر او توصیف می نمایند، بلکه تصریح می کنند که زیارت ایشان، بر هر مؤمنِ معترف به امامت اهل بیت علیهم السلام لازم است و کسی که بتواند او را در کربلا زیارت کند و خودداری نماید، حقّی از حقوق خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله را ترک کرده و با این جفاکاری، مورد عاقّ اهل بیت علیهم السلام واقع می گردد و بدین سان، از خیر و برکات فراوانی محروم می شود و از ایمان و عمرش، کاسته می گردد.[15]

برکات شگفت انگیز زیارت امام حسین علیه السلام

زیارت سید الشهدا علیه السلام، اگر با آداب و شروط آن انجام شود، کیمیایی است که جان آدمی و زندگی او را متحوّل می سازد.

بر پایه روایات این بخش، زیارت آن بزرگوار، آثار وبرکات بسیاری دارد، از جمله این که فرشتگان الهی، برای زائر امام حسین علیه السلام، احترام ویژه ای قائل اند و وی، مشمول دعای اهل بیت علیهم السلام و فرشتگان است.[16]

خداوند متعال، گناهان زائر امام حسین علیه السلام را می بخشد، عمرش را طولانی می کند، روزی اش را فراوان می گردانَد، غمش را زائل می سازد، قلبش را شاد می نماید، گناهانش را به عمل صالح تبدیل می کند و اگر بدبخت باشد، او را خوش بخت می نماید، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله، برای او شفاعت می کند و به او نیز اجازه شفاعت کردنِ دیگران داده می شود، با حسین بن علی علیه السلام محشور می گردد و در بهشت، همنشین اهل بیت علیهم السلام خواهد بود و در نهایت، باید گفت: فضایل و برکات زیارت امام حسین علیه السلام، غیر قابل شمارش است.[17]

برکات زیارت سید الشهدا علیه السلام، به حدّی است که نه تنها اهل زمین، بلکه آسمانیان و فرشتگان مقرّب الهی و ارواح پاک پیامبران و صدّیقان، پیوسته به زیارت او می آیند و از برکات مزارش بهره می برند.

به همین جهت، توصیف شده که پیروان اهل بیت علیهم السلام، حتّی در سخت ترین شرایط، هر قدر که می توانند، از برکات بی شمار زیارت امام علیه السلام بهره مند شوند.[18]

حکمتِ این همه فضیلت و برکت؟

مسئله مهم در این جا، این است که حکمت این همه فضیلت (ثواب) و برکتی که برای زیارت امام حسین علیه السلام گزارش شده، چیست؟ و چرا زیارت سایر اهل بیت علیهم السلام، حتّی زیارت جدّش پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و پدرش امیر مؤمنان علیه السلام که از جایگاه والاتری برخوردارند، تا این حد، مورد توصیه و تأکید، قرار نگرفته است؟

پیش از این، اشاره کردیم که در احادیث اهل بیت علیهم السلام، ملاک توصیه و تشویق به زیارت، میزان تأثیرگذاری آن است و بر این مبنا، حکمتِ این همه فضیلت و برکتی را که برای زیارت امام حسین علیه السلام گزارش شده، باید در نقش آن در سازندگی جامعه توحیدی جستجو کرد.

به بیان روشن تر، حکمت زیارت سید الشهدا علیه السلام، حکمت تداوم عزاداری برای او و حکمت شهادتش، یکی است.

پیش از این، توضیح داده شد[19] که اصلی ترین دلیل استقبال امام حسین علیه السلام ازشهادت، جهل زُدایی از جامعه اسلامی است. نکته قابل توجّه، این است که این دلیل، ضمن زیارت اربعین امام حسین علیه السلام، از امام صادق علیه السلام گزارش شده است:

وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیک، لِیستَنقِذَ عِبادَک مِنَ الجَهالَةِ، وحَیرَةِ الضَّلالَةِ.[20]

و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از جهالت و سرگردانی گم راهی، بیرون آورد.

بنا بر این، حکمت تعیین آن همه فضیلت و برکت برای زیارت امام حسین علیه السلام، این است که زیارت امام علیه السلام همراه با آدابی که بدانها اشاره خواهیم کرد، همانند عزاداری هدفمند برای ایشان، نقشی بی بدیل در زنده نگه داشتن مکتب شهادت و فرهنگ اصیل عاشورا ایفا می کند، و زمینه ساز حکومت جهانی اسلام به رهبری خاندان رسالت است؛ امّا زیارت سایر اهل بیت علیهم السلام، نمی تواند چنین نقشی را در جامعه ایفا نماید.

مهم ترین آداب زیارت امام حسین علیه السلام [21]

در احادیث اهل بیت علیهم السلام، ره نمودهایی در باره آداب زیارت امام حسین علیه السلام آمده که توجّه به آنها، موجب بهره گیری بیشتر از برکات زیارت ایشان می گردد و بی توجّهی به آنها، از بهره زائر می کاهد. از این رو، می توان گفت که اختلاف روایات، در تبیین میزان ثواب و برکات زیارت آن امام علیه السلام، ناظر به اموری از قبیل مراتب زائران در رعایت آداب زیارت است.

باری! به طور کلّی، آداب زیارت امام حسین علیه السلام، به دو دسته تقسیم می شود: آداب باطنی و آداب ظاهری، که در این جا به مهم ترین آنها، اشاره می کنیم:

آداب باطنی زیارت

این دسته از آداب، در حقیقت، روح، مغز و باطنِ زیارت است که بدون آن، چه بسا زائر از زیارت، بهره ای نداشته باشد. این آداب، عبارت اند از:

1. معرفت

در شماری از روایات، بهره گیری از برکات زیارت امام حسین علیه السلام، مشروط به شناخت حقّ ایشان شده است. این شرط، در حقیقت، زیارت را در جهت هدف اصلی آن که جهل زدایی است، قرار می دهد. بنا بر این، نخستین ادبی که زائر امام حسین علیه السلام باید به آن توجّه داشته باشد، این است که بفهمد: حقّ آن امام، چیست؟ چرا شهید شد؟ و برای اقامه حقّ او، چه وظیفه ای دارد؟

یافتن پاسخ این پرسش ها، به زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و نهضت حسینی در جامعه، کمک می کند و زائر حقیقی را در جهت اهداف بلند این نهضت، قرار می دهد و بدین سان، هر چه معرفت زائر بیشتر باشد، بهره گیری وی از برکات زیارت، افزون تر خواهد بود.

2. اخلاص

اخلاص، پس از معرفت، اساسی ترین شرط بهره گیری از هر عبادت و از جمله زیارت است. اخلاص نیز مانند معرفت، مراتبی دارد که به میزان آن، زائر از برکات بی شمار زیارت، برخوردار می گردد.[22]

3. حضور قلب و تسلیم

حقیقت زیارت، جز با داشتن حضور قلب در محضر امام، تحقّق نمی یابد. همچنین با پدید آمدن این احساس در زائر، ادبِ دیگری که خشوع (یعنی اطاعت و تسلیم) است، برای وی حاصل می گردد.[23]

4. اشتیاق

یکی از آداب زیارات امام علیه السلام، شوق است. این ادب، ریشه در محبّت و معرفت زائر دارد. هر چه معرفت انسان نسبت به سید الشهدا علیه السلام بیشتر شود، محبّت به او افزون تر می گردد و اشتیاق بیشتری به زیارت او پیدا می کند و بدین سان، بر پایه روایاتی که در این بخش آمده، کسانی که با اشتیاق بیشتری به زیارت امام حسین علیه السلام بروند، در صف اصحاب او قرار می گیرند و در قیامت، زیر پرچم ایشان خواهند بود و در بهشت نیز با او همنشین هستند.[24]

5. حزن

در شماری از روایات، تأکید شده که زائر امام حسین علیه السلام، باید با قلبی اندوهناک و چهره ای ژولیده و غبارآلود که نشانه افراد مصیبت زده است، او را زیارت کند.[25] این ادب، در حقیقت، حاصل معرفت و محبّت است. کسی که امام را می شناسد و نسبت به او احساس محبّت می کند، طبعا هنگامی که به دیدار او می رود و صحنه شهادت او را در نظر مجسّم می کند، در هاله ای از غم، فرو می رود و آثار اندوه بر چهره اش پدیدار می گردد.

آداب ظاهری زیارت

اهمّیت این آداب، هر چند به اندازه اهمّیت آداب باطنی نیست؛ لیکن رعایت آنها زمینه ساز تحقّق شماری از آداب باطنی و کمال بهره برداری از برکات آنهاست. مهم ترینِ این آداب، از این قرار است:

1. غسل

غسل زیارت، نه تنها ظاهرِ زائر را پاک می کند؛ بلکه پاکی از گناهان و طهارت معنوی را نیز به همراه دارد.[26]

2. پوشیدن پاکیزه ترین لباس

در برخی از روایات، توصیه شده که زائر، پس از غسل، لباس پاکی بر تن نماید و سپس عازم زیارت شود؛[27] لیکن برخی دیگر، پوشیدن پاکیزه ترین لباس را توصیه کرده اند. تردیدی نیست که فرد برای حضور در محضر امام علیه السلام، باید پاکیزه ترین لباس خود را بپوشد.[28]

3. استفاده نکردن از بوی خوش و زینت

هیئت ظاهری زائر، باید متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد. لذا ادب حضور، ایجاب می کند که نه تنها زائر، خود را زینت نکند؛ بلکه توصیه شده با چهره ای ژولیده و غمبار، وارد حرم شریف امام حسین علیه السلام شود.[29]

4. سکوت

در حدیثی از امام صادق علیه السلام، توصیه شده که هنگام زیارت سید الشهدا علیه السلام، زائر برای تأسّی به فرشتگان حاضر در حرم مطهّر آن امام علیه السلام، شایسته است که سکوت را مراعات کند و جز خیر و نیکی، بر زبان جاری نسازد.[30] ظاهرا مقصود از «خیر» در این جا، خواندن زیارت نامه و نماز و دعا و ذکر و مانند آن است.

5. آرامش و وقار

یکی از آداب زیارت سید الشهدا علیه السلام، این است که زائر با آرامش و وقار به سوی حرم مطهّر ایشان حرکت کند و بدین منظور، گام هایش را کوتاه بردارد و عجله نکند. رعایت این ادب، موجب تقویت حضور قلب در زائر می گردد.[31]

6. اجازه ورود خواستن

حرم امام علیه السلام، در واقع، خانه خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و یکی از خانه های پیامبر صلی الله علیه و آله محسوب می شود. از این رو، وارد شدن به آن، بدون اجازه، شایسته نیست. لذا ادب، ایجاب می کند که پیش از ورود به آن، از خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، اذن دخول، گرفته شود.[32] نکته جالب توجّه، این که در باره تأثیر خواندن اذن دخول، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود:

فَإِن خَشَعَ قَلبُک وَ دَمِعَت عَینُک، فَهُوَ عَلامَةُ الإِذنِ؛ فَادخُل.[33]

پس اگر دلت خاشع (تسلیم) و اشکت سرازیر شد، نشانه صادر شدن اذن است. پس داخل شو.

داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به کربلای حسین علیه السلام، نشانه پذیرش امام و اذن اوست. اگر چنین حالی به زائر دست داد، خوشا به حالش! در غیر این صورت، شایسته است که به حال اضطرار، قدری توقّف کند، شاید که مشمول عنایت های آن بزرگوار گردد.

7. پیش گذاشتن پای راست

مقدّم داشتن پای راست، ادب ورود به مکان های مقدّس است و در خصوص ورود به حرم سید الشهدا علیه السلام، در روایت صفوان از امام صادق علیه السلام، به این ادب، تصریح گردیده است.[34]

8. خواندن زیارت های مأثور

زائر، می تواند به هر نحوی که مایل است و ادبْ اقتضا می کند، با امام علیه السلام سخن بگوید؛ امّا بی تردید، بهره گیری از زیارت نامه های مأثور (رسیده از اهل بیت علیهم السلام)، ثواب بیشتری دارد؛ زیرا افزون بر تعبّد، این زیارت نامه ها، حامل پیام ها و ره نمودهای بسیار مهم و ارزنده و صحیحی هستند که با این میزان از استواری و دقّت و ارزش، در غیر آنها یافت نمی گردند.[35]

گفتنی است که جامع ترین زیارت نامه ها برای اهل بیت علیهم السلام، زیارت «جامعه کبیره» است.[36]

توجّه به این نکته نیز ضروری است که زیارت امام حسین علیه السلام، آداب دیگری هم دارد که ضمن روایات فصل هفتم،[37] و نیز در کلام فقیه بزرگوار شمس الدین محمّد مکی، معروف به شهید اوّل، خواهد آمد.[38]

آسیب شناسی زیارت

آسیب شناسی زیارت امام حسین علیه السلام، مانند آسیب شناسی عزاداری او، اهمّیت بسیار دارد؛ زیرا بدون آگاهی از آن، زائر نمی تواند از برکات زیارت بهره ببرد و چه بسا کاری انجام دهد که گناه شمرده شود و نارضایی خداوند متعال و اهل بیت علیهم السلام را در پی داشته باشد.

به طور کلّی، هر چه با حکمت زیارت، یعنی جهل زدایی و نزدیک تر شدن به آرمان های اهل بیت علیهم السلام و ارزش های دینی در تضاد باشد، آفت زیارت است. برای نمونه، می توان به حرکاتی اشاره کرد که گاهی برخی از افراد نادان، هنگام رفتن به حرم امامان علیهم السلام انجام می دهند و چندی پیش از این، رواج نیز یافته بود. در آن هنگام، رهبر انقلاب اسلامی آیة اللّه خامنه ای، مطالبی در این باره فرمود که خلاصه آن، چنین است:

یک بدعت عجیب و غریب و نامأنوس در باب زیارتْ درست کرده اند، بدین ترتیب که وقتی می خواهند قبور مطهّر ائمّه علیهم السلام را زیارت کنند، از درِ صحن که وارد می شوند، روی زمین می خوابند و سینه خیز، خود را به حرم می رسانند! آیا هرگز شنیده اید که یک نفر از ائمّه علیهم السلام یا علما، وقتی می خواسته اند زیارت کنند، خود را از درِ صحن، به طور سینه خیز به حرم برسانند؟! اگر این کار، مُستَحسَن و مستحب بود و مقبول و خوب می نمود، بزرگان ما به انجامش مبادرت می کردند. این کار، غلط است؛ اهانت به دین و زیارت است. چه کسی چنین بدعت هایی را میان مردم، رواج می دهد؟ نکند این هم، کار دشمن باشد؟!

... از آیة اللّه بروجردی، آن عالم بزرگ و مجتهد قوی و عمیق و روشن فکر، نقل شده که عَتَبه بوسی را منع می کرد، مبادا دشمنان خیال کنند که سجده می کنیم و علیه شیعه، تشنیعی صورت گیرد.[39]

اصولًا زیارت سید الشهدا علیه السلام، مانند عزاداری او، عبادتی بزرگ است. به علاوه، مسلّم است که چگونگی عبادات، مانند اصل آنها، باید مورد تأیید شارع باشد. بنا بر این، هر عملی که تأیید آن از ناحیه پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام محرز نباشد، آفت زیارت محسوب می شود و پرهیز از آن، لازم و ضروری است.

پی نوشت ها