ابومحمد حسن بن علی عسگری(علیه السلام) در هشتم ربیع الثانی سال232 قمری در مدینه متولد شده و پس از 28 سال زندگی، در 8 ربیع الاول 260 قمری بر اثر مسمومیت با سم در سامراء به شهادت رسیدند.
ابومحمد به ابوالحجة و ابوالقائم نیز معروف بود و خالص و زکی و هادی و نماد هدایت و نشانه راهیابی و حرکت در صراط مستقیم برای عالمیان بودند و چون سامراء منطقه ای نظامی به شمار می رفت؛ امام را به خاطر اقامت در آنجا (یا محله ای از آنجا) «عسکری» لقب داده اند.
مبارزات و مواضع سیاسی ائمه(ع) در برابر جریان های حاکم، منطبق با شرایط جامعه بود. امام حسن عسکری(ع) نیز در دوران امامت خویش با توجه به محدودیت های سیاسی شدید از راه های مختلف به اتخاذ مواضع سیاسی منطقی پرداخت که نتیجه آن، حفظ تشیع و ایجاد آمادگی و زمینه سازی برای غیبت امام زمان(عج) بود.
امام حسن عسکری(ع) به علت محدودیت سیاسی و جوّ خفقان حاکم، نمی توانست به صورت آزاد و مستقیم با پیروان خود در تماس باشد و از مذهب تشیع مرزبانی کند.
ایشان به ناچار با چهار روش علیه حکومت وقت موضع گرفت و توانست به گسترش فرهنگ تشیع و رهبری تشکیلات شیعه بپردازد، این چهار روش عبارت است از: روش ارتباطی، سرّی، حمایتی و تمهیدی. روش ارتباطی و ایجاد ارتباط با شیعیان در مناطق مختلف، از راه تعیین نمایندگی و نیابت در شهرستانها، از راه پیک و پیام و از راه مکاتبه و مبادله نامه و اعلامیه ها، انجام می شد.
روش سرّی و تقیه ای نیز در شرایط خاص و به صورت سنجیده و هوشمندانه، صورت می پذیرفت. روش حمایتی که در امور فکری، عقیدتی، اجتماعی و اقتصادی انجام می پذیرفت و این روش بیشتر از راه علم امامت، اعجاز و کرامت شکل می گرفت. روش تمهیدی نیز در راستای حفظ و حراست فرزندش حضرت مهدی موعود(عج) و آماده سازی شیعه و مسلمانان برای غیبت صغرا و کبرای آن بزرگوار بود.
بنابراین امام حسن عسکری (ع) با وجود تمام تدابیر امنیتی وکنترل هایی که به ایشان تحمیل می شد، یک سلسله فعالیت های سیاسی و اجتماعی و علمی را در قالب چهار محور ذکر شده در جهت حفظ اسلام ناب محمدی و تشیع و مبارزه با افکار ضد اسلام انجام دادند که از جمله این فعالیت ها می توان به مواردی چون: دفاع از آیین اسلام و پاسخ به شبهات مخالفان، ایجاد شبکه ارتباطی وکالت با شیعیان مناطق مختلف، حمایت وپشتیبانی از شیعیان، تقویت وتوجیه سیاسی رجال وعناصر مهم شیعه و آماده سازی شیعه برای دوران غیبت امام دوازدهم اشاره کرد.
امام حسن عسکری (ع) علاوه بر موارد فوق به تربیت شاگردانی چون ابوعلی احمد بن اسحاق، احمد بن مطهر، ابوهاشم داود الجعفری، ابوعمر، عثمان بن سعید و. .. نیز پرداختند تا بتوانند بعد از ایشان به هدایت وتربیت شیعیان مبادرت ورزند.
زندگی امام حسن عسکری علیه السلام همواره با فشارهای سیاسی دولت های وقت همراه بود و ایشان با در نظر داشتن بغض دیرینه عباسیان نسبت به علویان فعالیت های بی نظیر و برنامه ریزی های ویژه ای را انجام دادند و در دوران شش ساله امامتشان اساس و بنیان مکتب انتظار را پایه گذاری نموده و مبنای تمدن نوین اسلامی را بنا نهادند.
ارتباط مستمر و مداوم با مردم، هوشمندی و درایت در مقابل سیاست بازی های حکومت عباسی، کوشش های علمی، ایجاد شبکه ارتباطی با شیعیان، فعالیت های سیاسی سرٌی، حمایت و پشتیبانی مالی از شیعیان، تقویت و توجیه عناصر مهم شیعه: دو تن از نواب اربعه، استفاده گسترده از امدادهای غیبی به عنوان یک ابزار اضطراری و نهایتاً آماده سازی شیعیان و جامعه برای مواجهه با غیبت امام دوازدهم و انجام اقداماتی چون مخفی کردن امام از عموم مردم، آگاه سازی شیعیان خاص از وجود امام و معرفی ایشان به عنوان امام دوازدهم و کاهش ارتباط مستقیم با شیعه، از جمله سیاستگذاری های ویژه امام بود که منجر به حفظ اصل دین و مبانی سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی و شیعی شد.
امروزه نیز در لایه های مختلف انقلاب اسلامی و سیره امامین انقلاب از این رفتارها الگو گیری شده است و از اینجاست که رهبر انقلاب (مدظله العالی)، در سفارشات خود، جوانان مومن و انقلابی را به خودداری و حفظ وحدت در درون جامعه اسلامی و حرکت در مسیر حفظ ارزش های انقلاب و تاکید بر صدور انقلاب اسلامی و جهانی سازی و دست یابی به علم و فناوری روز و جامعه سازی و نهایتا رقم زدن تمدن نوین اسلامی در عصر ظهور سفارش می نمایند و بر نابودی ظلم و افول قدرتهای پوشالی غرب و نابودی صهیونیسم غاصب تاکید دارند.
وضعیت سیاسی و اجتماعی عصر کوتاه امام حسن عسکری (ع)
وضعیت سیاسی و اجتماعی عصر کوتاه امام حسن عسکری (ع) به گونه ای بود که تعدادی از انقلاب ها و شورش های دسته جمعی نیز از طرف علویان و حتی غیر علویان صورت گرفت، برخی از این فیلم ها و شورش ها عبارت است از:
نهضت عیسی بن جعفر علوی در سال255 که به همراه علی بن زید در کوفه قیام کرد و معتزّ لشکری به جنگ وی فرستاد و او را شکست داد. نهضت ابراهیم بن محمد علوی معروف به ابن الصّوفی در سال256 در مصر اتفاق افتاد. نهضت علی بن زید علوی که در سال 254 در کوفه قیام کرد و آن شهر را تصرّف و نماینده حکومت را اخراج کرد. لشکریان خلیفه چندین بار با وی جنگیدند تا سرانجام در سال 257 کشته شد.
شورش صاحب زنج در سال255، که به دروغ خود را علوی و از نوادگان امام سجاد(ع) معرفی کرده بود؛ در جریان شورش وی، هزاران نفر کشته شده و عِرض و ناموس مردم مورد تعرض سپاهیان وی قرار گرفت و ده ها شهر به آتش کشیده شد.
قیام یعقوب لیث صفاری که در 262 به همراه عده بسیاری از مردم خراسان قیام کرد و سرزمین های زیادی را به تصرّف خود در آورد. شورش خوارج که از سال252 به رهبری مساور بن عبدالحمید آغاز شد و حتی پس از درگذشت او در سال 263 ادامه داشت.
همان طور که بیان شد، زندگی سیاسی امام حسن عسکری(ع) با شدید ترین تدابیر امنیتی رصد می شد و خلفای عباسی نیز با وجود ضعف حاکم بر دستگاه خلافت، هیچ گاه از امام(ع) و اقدامات ایشان غافل نشده و در نهایت ایشان را به شهادت رساندند. از آنجا که امام یک چهره کاملا شناخته شده در سامرا بود، هنگام شهادتش، هاله ای از غم و بهت زدگی فضای سامرا را فرا گرفت.
احمد بن عبیدالله در روایتی این صحنه را چنین وصف کرده: معتمد در اول ماه ربیع با خوراندن زهری کشنده نهایت ترس خود از وجود ایشان که از محبوبیت و شهره خاصی برخوردار بودند نشان داد، بر اثر آن زهر، بدن حضرت رنجه گشت و ایشان بستری شدند، اما با همه درد و آلام جسمانی صبورانه کار خود را به خداوند واگذار کردند.
چند روز بعد در هشتم ربیع الاول وقتی امام عسکری علیه السّلام رحلت کرد، صدای شیون و فریاد همه جا را فرا گرفت. مردم فریاد می زدند: ابن الرضا رحلت کرد. آنگاه برای تدفین آماده شدند، بازار به حال تعطیل درآمد. پدر من (وزیر معتمد عباسی)، بنی هاشم، شخصیتهای نظامی و قضایی و منشیان و مردم به سوی جنازه هجوم آوردند، آن روز در سامرا قیامتی برپا بود.
شرایط کنونی جامعه اسلامی و نیاز به تشکیل دولت اسلامی و شکل گیری جامعه اسلامی و جهانی شدن و جهانی سازی مبانی انقلاب اسلامی و رقم خوردن تمدن نوین اسلامی، نیازمند الگوگیری بیشتر از سیره سیاسی_اجتماعی ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه امام حسن عسکری(ع) است. اهداف والای دین مبین اسلام که در مسیر کمال بشریت و رساندن انسان به اوج قله عقل و عشق و درک این جایگاه است، با ظهور حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف و شکل گیری انقلاب مهدوی و تشکیل دولت کریمه ایشان در جامعه اسلامی جهانی محقق شود.
