توصیه‌های پزشکی برای دوران یائسگی

دکتر فاطمه قائم مقامی : جراح و متخصص زنان ؛ و فوق تخصص سرطان‌‌های زنان

تحریریه زندگی آنلاین : تغییرات حوالی یائسگی و یائسگی عمدتاً مربوط به تغییرات درون تخمدان می‌‌باشد. دوران قبل از یائسگی از 8-2 سـال قـبل از یائسـگی شـروع می‌‌شـود و تا یکسال پس از آخرین دوره پریود قـاعـدگـی طـول می‌‌کشـد و در حقیقت یکسال بعد از قطع عادت ماهیانه یائسگی تثبیت می‌‌شود. میانگین سن آخرین عادت ماهیانه 50 سالگی است. پریود‌‌های منظم و تخمک‌گذاری عمدتاً تا سال‌‌های میانی یا پایانی دهه چهارم زنانگی ادامه می‌‌یابد. سرانجام بیشتر زنان دوره‌ای از پریودهای نامنظم و با فواصل طولانی و کم را تجربه می‌‌کنند که شاه علامت‌گذار به دوران یائسگی است. ماه‌های پیش از یائسگی همراه با تغییرات اساسی در تناوب پریود و عدم تخمک‌گذاری می‌‌باشد و بارداری در این دوره بعید است. بهرحال از چندین سال قبل از این دوران تغییرات نهفته‌ای در هورمون‌های تخمدان ایجاد می‌‌شود هر چند از حـدود 25 سـالـگی کاهش تدریجی باروری وجود دارد اما پس از 35 سالگی سرعت آن مسئله کاهش خیلی بیشتری می‌‌نماید. تخمک پیر عمده ترین علت زمینه ناباروری وابسته به سن است. بروز سقط خود به خود که اکثراً به علت ناهنجاریهای کروموزمی هستند به موازات افزایش سن مادر، افزایش می‌‌یابد. میزان ناهنجاری‌های جنینی با افزایش سن مادر افزایش می‌‌یابد بطوری‌که در تولدهای زنده زیر سن 30 سال 1 در500 مورد و در سن 45 سالگی به 1 در 20 مورد افزایش می‌‌یابد. با افزایش سن فاصله بین دوره‌‌های پریود کوتاهتر می‌‌شود مثلاً اگر میانگین طول این دوره در 20 سالگی 28 روز باشد در 40 سالگی به 26 روز می‌‌رسد.

بیشتر بخوانید:

یائسگی با چه علائمی در زنان آغاز می‌شود؟

• نسخه ای برای شادابی پوست در دوران و یائسگی

تغییرات هورمونی دوران یائسگی

تغییرات هورمون‌‌های زنانگی در دوران پیش از یائسگی ایجـاد می‌‌شود که بـا آزمـایشـات هـورمـونـی می‌‌تـوان شـروع آن را نشـان داد بطوریکه زودرس‌ترین علامت افزایش هورمون FSH است.

علائم ناشی از تغییرات هورمونی یائسگی شامل گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن و درد در هنگام مقاربت و اختلال در خواب می‌‌باشد. در صورت شدت این علائم و استفاده از درمان جانشینی هورمونی که در موارد غیرقابل تحمل برای مدت محدود توصیه می‌‌شود این علائم با درمان جانشینی بهبود می‌‌یابد.

در دوران قبل از یائسگی که طول پریودهای ماهیانه کوتاه می‌‌شود که بدلیل کاهش ترشح پروژسترون می‌‌باشد کم‌خـونـی و افـزایش ضخامت آندومتر رشد فیبروم‌‌های رحمی و پریودهای سنگین را باعث می‌‌شود، مصرف قرص‌‌های پیشگیری از بارداری از انواع ضعیف (low dose ) می‌‌تواند روش ایده آن در کنترل کاهش عملکرد تخمدان و پیشگیری از اختلالات قاعدگی شود.

 مصرف قرص‌‌های پیشگیری از بارداری انواع ضعیف تا سن یائسگی در صورتی‌که موارد منع مصرف مثل سابقه لخته در عروق، انفارکتوس قلبی و مغزی و یا سرطان پستان یا بیماری‌های شدید کبدی وجود نداشته باشد و علاوه بر این موارد فوق ریسک‌‌های دیگر مثل اعتیاد به سیگار، فشارخون، بیماری قند، چاقی و مقادیر زیاد کلسترول خون همراه نباشد در خانم‌‌های بالای 35 سال بهترین روش کنترل قاعدگی‌‌های نامنظم در این دوران می‌‌باشد.

از تغییرات هورمونی دیگر در این دوران افزایش هورمون‌‌های گونادوتروپین می‌‌بـاشـد که بـدلیل کاهش تخمک‌گذاری این مسئله رخ می‌‌دهد، این تغییرات هورمونی، منجر به پرموئی خفیف در این دوران می‌‌شود. با افزایش سن عملکرد تیروئید کاهش می‌‌یابد به همین دلیل  به‌صورت دوره‌ای باید فعالیت تیروئید در خانم‌‌های یائسه مورد بررسی واقع شود.

 احتمال بروز بیماری دیابت یا قند بعد از سن 40 سالگی شایع است که باید از این نظر مورد بررسی بطور پریود یک واقع شوند.

بیشتر بخوانید:

همه چیز درباره غربالگری سرطان سینه

چطور زودهنگام متوجه سرطان پستان خود شویم؟

عفونت های زنانه ای که باعث ناباروری می شود

تغییرات تناسلی ادراری در دوران یائسگی: بدلیل کاهش استروژن در دوران یائسگی مخاط واژن نازک می‌‌شود و این باعث خارش، درد موقع مقاربت و تنگی واژن می‌‌گردد. آتروفی دستگاه ادراری تنـاسـلی بـاعـث ایجاد علائمی می‌‌شود که روی کیفیت زندگی تاثیر می‌‌گذارد و برای مثال دچـار عفـونـت مـکرر در مثانه و مجرای ادرار می‌گردد.

 این مشکلات تا حدی با استفاده از استروژن‌‌های موضعی که بصورت کرم یا قرص واژینال تجـویز می‌‌شود تـا حدی برطرف می‌‌شوند.

درمان موضعی با استروژن باعث درمان و بهبود بی‌اختیاری استـرسی ادرار در 50 درصد موارد می‌‌شود. فعالیت جنسی باعث بهبود جریان خون واژن و باعث تشدید اثرات درمانی استروژن می‌‌گردد.

اختلالات خلق‌وخو در یائسگی

 یکی از علایم دیگر در دوران بعد از یائسگی اختلالات خلق‌وخو و افسردگی در این دوران است که با درمان دارویی از جمله فلوکسیتین این اختلالات قابل کنترل است.

 بیماری‌های قلبی عروق در یائسگی: در زنان یائسه میزان مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های عروق قلبی سه برابر مرگ نـاشی از  سرطان پستان و ریه می‌‌باشد. از هر 5 زن در سنین یائسگی یک نفر دچار بیماری‌های قلبی یا عروقی می‌‌شود. بیماری‌های قلب و عروق نتیجه آرترواسکلروز عروق بزرگ است. عوامل خطر شبیه به عوامل خطر در مردان است. سابقه فامیلی بیماری‌های قلب و عروق، فشارخون بالا، مصرف سیگار، بیماری قند، کلستـرول و چـربـی بـالای خـون و چاقی از این عوامل خطرساز می‌‌باشند.  با تغییر رژیم غذایی و کاهش وزن می‌‌توان شانس بیماری‌های قلبی عروق را در دوران یائسگی کاهش داد. خطر بیماری‌های قلبی عروقی در زنان با کلسترول بالاتر از mgrdl 256 سه برابر زنان با کلسترول نرمال می‌‌باشد. خطر بیماری عروق قلبی بعد از سن 75 سالگی با میزان کلسترول تغییر نمی‌یابد و نیازی به غربالگری چربی خون در این دوران نیست.

ورزش منـظم، پیاده‌روی به مدت نیم‌ساعت یا شنا و پیاده‌روی تند روزانه به کاهش سطح کلسترول کمک می‌‌نماید و میزان سکته با ورزش منظم 30 درصد، بیماری عروق قلبی 40 درصد کاهش می‌‌یابد.

استئوپوروز و پوکی استخوان در یائسگی : یکی از مشکلات دوران یائسگی کاهش توده استخوانی است بطوری که 20 سال اول بعد از یائسگی حدود 30 درصد کاهش توده استخـوانی ایجـاد می‌‌شود و این می‌‌تواند زمینه‌ساز شکستگی باشد. سابقه فامیلی پوکی استخوان، سابقه شکستگی افزایش سن، مصرف سیگار، سفید پوست بودن و نژاد، کاهش استروژن، وزن پائین عوامل خطرساز شکستگی می‌‌باشند. سابقه شکستگی لگنی در مادر بخصوص بعد از 50سالگی، مصرف داروهای ضد صرع، پرکاری تیروئید و کاهش توده استخوانی خطر شکستگی را بالا می‌‌برد.

اندازه‌گیری تراکم استخوانی در زنان یائسه و بالای 65 سال پیشنهاد می‌‌شود فواصل 5 سال یکبار احتمالاً کافیست. برای درمان پوکی استخوان ورزش در تمام گروه‌های سنی که باید با فشـار وزن همـراه باشد نیم ساعت سه بار در روز، مصرف کلسیم 1000 میلی‌گرم در دوران یائسگی و 1500 میلی‌گرم در دوران بـعد از یائسـگی توصیه می‌‌شود مصرف ویتامین D 400- 800 واحد با کلسیم توصیه می‌‌شود. در موارد شدید مصرف استروژن با داروهای دیگری که جذب کلسیم را روی استخـوان افزایش می‌‌دهد توصیه می‌‌شود.

پیشگیری از سرطان در دوران یائسگی

  خطر سرطان با افزایش سن در بیشتر سرطان‌‌ها افزایش می‌‌یابد و از این جهت در دوران یائسگی این مسئله باید مورد توجـه بیشتری واقع شود. در موارد شدید مصرف استروژن با داروهای دیگری که جذب کلسیم را روی استخـوان افزایش می‌‌دهد توصیه می‌‌شود.

 در دوران یائسـگی ممکن است در ارتـباط بـا خـشـکی واژن و نـازک شـدن مـخـاط تـناسـلی و رحم، لکه بینی‌‌هایی ایجاد شود که نیاز به بررسی جهت رد مشکلات ناشی از سرطان رحم و گردن رحم و یا تخمدان دارد بطوریکه 20 درصد خونریزی‌های بعد از یائسگی می‌‌تواند دلیل بر بیماری‌های بدخیم باشد. به همین جهت باید گردن رحم مورد بررسی واقع شود. تست پاپ اسمیر که توصیه می‌‌شود از 21 سالگی سه سال یکبار در نوع معمول و 5 سال یکبار در نوع غوطه‌ور در مایع انجام شود تا سن 65-70 سالگی باید انجام گیرد در صورت غیر طبیعی بودن پاپ اسمیر یا غیر طبیعی بودن ظاهر گردن رحم در معاینه نیاز به کولپو‌سکوپی است که در این روش گردن رحم با یک میکروسکوپ سه بعدی با درشت نمائی 6-16 برابر مورد بررسی واقع می‌‌شود.

علاوه بر این در تمام خونریزی‌های غیر طبیعی در دوران بعد از یائسگی باید سونوگرافی واژینال جهت بررسی ضخامت رحم و اندازه تخمدان‌ها، انجام شود و نهایتاً نمونه‌برداری، رحمی به صورت کورتاژ انجام گیرد. اولین علامت سرطان رحمی در خانم‌های یائسه خونریزی‌های واژینال می‌‌باشد و از این نظر با این علامت خانم‌های یائسه باید مورد بررسی دقیق‌تر واقع شوند.

سرطان تخمدان نیز عمدتاً در سنین بالای 50 سال شایع‌تر است. علائم سرطان تخمدان متاسفانه دیررس است و گاهی در موارد پیشرفته با بزرگی شکم و آسیت (آب داخل شکم) و علائم گوارشی تظاهر می‌‌نماید. چون  در معـاینـات لـگنی بزرگی تخمدان اولین و شاه کلید تشخیص می‌‌باشد به این جهت تمام خانم‌های یائسه باید هر 6 ماه یکبار تحت معاینات لگنی واقع شوند.

بیشتر بخوانید:

اوج میل جنسی زنان در چه سنی است؟

توصیه هایی برای کاهش عوارض یائسگی

متاسفانه خیلی از خانم‌‌های یائسه بدلیل اتمام دوران باروری به معاینات پریودیک لگنی توجه نمی‌نمایند و به این دلیل ممکن است سرطان تخمدان در مراحل پیشرفته تشخیص داده شود معاینات هر 6 ماه یکبار خـصـوصاً در خانم‌‌هایی که سابقه در فـامیل درجـه یک مبتلا به سرطان پستـان، تـخمـدان، رحم و روده دارند تـوصیه می‌‌شود. انـدازه‌گیری مـارکر شـیمیایی 125CA و سـونـوگـرافـی واژینـال بـه تشخیص زودتر کمک بیشتری می‌‌نمـاید. حـتی در بـعضی از خـانم‌‌ها با سابقه فامیلی در دوران یائسگی برداشتن پیشگیرانه تخمدان توصیه می‌‌شود.

 مسئله دیگر توجه به پستان‌‌ها است بطوریکه شایعترین سرطان وابسته به جنس در زنان سرطان پستان است که از سن 50 سال به بالا افزایش می‌‌یابد. خانم‌‌ها بطور کلی از سن 30 سالگی خصوصاً بعد از 50 سالگی هر ماه باید سینه‌‌ها را خودشان مورد معاینه قرار دهند و جهت معاینات پزشکی شش ماه یکبار از پزشکان بخواهند که سینه هم مورد معاینه واقع شود.

معمولا دست خود شخص توده‌‌های بالای2سانتی‌متر را تشخیص می‌‌دهد. پزشک ضایعات حدود یک سانتی‌متری را تشخیص می‌‌دهد به همین دلیل آن را وسیله‌ای برای تشخیص زود هنگام این سرطان می‌‌دانند. توده‌ای که توسط دست بیمار در سینه لمس می‌‌شود بالای دو سانتی متر است و نشان دهنده مرحله 2 سرطان سینه است در حالی که بقای فرد به این امر بستگی دارد که بتوانند توده را قبل از رسیدن به مرحله 2 یعنی قبل از دو سانتی شدن تشخیص دهند و درمان کنند.

ماموگرافی می‌‌تواند ضایعات در حدود mm5 را تشخیص دهد به این جهت توصیه می‌‌شود  ماموگرافی از سن 40 تـا 50 سالگی دو سال یکبار و از 50 سال به بعد سالی یکبار انجام شود. قدرت تشخیص ماموگرافی و حساسیت آن بالای 90درصد است ولی 10 تا 15 درصد امکان دارد نتیجه منفی کاذب باشد در صورتی‌که در این موارد توده در سینه وجود داشته باشد حتماً باید حـتی در صـورت مـنفی بودن ماموگرافی این توده خارج شود.

شیوه‌ای که برای تشخیص دقیق‌تر به کمک ماموگرافی می‌‌آید سونوگرافی است اما جایگزین آن نمی‌تواند باشد.

گاهی برای تشخیص بهتر و زمانی که پاسخ ماموگرافی مشکوک است MRI هم برای فرد توصیه می‌‌شود، اما به دلیل گران بودن این روش کمتر توصیه می‌‌شود. در خانم‌‌هایی که سابقه خانوادگی سرطان سینه، تخمدان و رحم روده در دو فامیل درجه یک دارند، صلاح است که ماموگرافی اولیه در سنین زودتر یعنی 30 تا 35 سالگی شروع شود.

سرطان‌‌های دیگر که بعد از سن 50 سالگی باید مورد بررسی پیشگیرانه واقع شود سرطان ریه است که رادیوگرافی ریه باید سالیانه انجام شود. همچنین سرطان روده بزرگ یا کولون است که باید با آزمایش مدفوع از نظر خون منفی سالیانه یا کولونوسکوپی پریود یک مورد غربالگری واقع شود.

درمان هورمون جایگزینی در یائسگی

درمان جایگزینی به عنوان جانشین ترشح هورمونی است که با افزایش سن کاهش یافته یا از دست برود و این مسئله ممکن است نهایتاً باعث بیماری شود. گرگرفتگی و ناپایداری عروقی که در سالهای قبل از یائسگی ایجاد می‌‌شود و خشکی شدید ناحیه تناسلی که باعث ناراحتی یا سوزش و خارش و درد جنسی می‌‌شود و پوکی استخوان شدید بعد از یائسگی نیاز به مصرف هورمون‌های جایگزینی را مطرح نماید.

درمان هورمون جایگزینی با استفاده از استروژن تنها، در خانم‌‌هایی که رحم دارند ممکن است  باعث ایجاد تغییرات در رحم و احتمال ایجاد سرطان رحمی شود به این جهت همراه با استروژن در خـانـم‌‌هایی که قـبلاً تـحـت رحم‌برداری واقع نشده‌اند پروژسترون تجویز می‌‌شود. استفاده از استروژن و پروژسترون باعث بهبود علائم یائسگی می‌‌شود ولی مصرف طولانی مدت این ترکیبات هورمونی ممکن است باعث درد پستان و تغییرات در پستان و نهایتاً خطر سرطان پستان گردد.

 مصرف این ترکیبات هـورمـونی بـاعـث بهبود علائم پوکی استخوان، کاهش نـازک شـدن مـخاط دستـگاه ادراری تنـاسلی، کاهش گرگرفتگی می‌‌شود. فـوائد احتمـالـی دیگـر آن کاهش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش خطر سرطان روده بزرگ (کولون) کنترل بیماری‌های روانی، بهبود در چربی‌‌های خون بهبود اختلال خواب می‌‌باشد. دارو بـصورت خـوراکی یا کرم یا قـرص‌‌های واژینـال استفاده می‌‌شود.

در مـواردی که مصرف ترکیبات هورمونی ممنوع است می‌‌توان از ترکیبات گیاهی مثل ایزوفلاون، ســـوی، اســتروژن‌‌های با منشـــاء گیاهــی (فیتواستروژن‌‌ها) استفاده نمود.

ممکن است چند دارو برای تخفیف اثرات یائسگی استفاده شود. بهرحال امروزه شرایطی فراهم شده است که باعث عمر طولانی و بهبود سلامت فیزیکی افراد یائسه شده است. افزایش کیفیت زندگی هدف مطلوب است و درمان جایگزینی برای ایجاد و نگهداری سلامتی در افراد یائسه می‌‌باشد که نیاز به مطالعات طولانی‌تر روی این ترکیبات دارد.