تداخل غذا و دارو (۱)

لادن گیاهی؛ دانشجوی دکترای تغذیه دانشگاه وین

غذاها و مواد مغذی موجود در آنها از مهم‌ترین و متغیرترین عواملی هستند که بر زیست دسترسی و عملکرد داروهای خوراکی در بدن تاثیر می‌گذارند. این اثرات به دلیل وجود ترکیبات متنوعی از مواد معدنی، مواد آلی، پروتئین‌ها و ویتامین‌ها در غذاها و همچنین فرمولاسیون داروها بسیار پیچیده است و در بسیاری از موارد قابل پیش‌بینی نیست.

به همین جهت پیشگیری از تداخل غذا – دارو بسیار دشوار می‌باشد و به دلیل همین پیچیدگی، درحال حاضر نیز مطالعات بیشتری توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های داروسازی نسبت به تداخل دارو- دارو انجام شده است تا تداخل غذا- دارو. 

از طرف دیگر داروها نیز با تاثیر بر جذب، زیست دسترسی و دفع مواد مغذی با عملکرد غذاها در بدن تداخل دارند. جملاتی نظیر نیم‌ساعت قبل از غذا، یک ساعت بعد از غذا، با معده خالی، روزی یک عدد و ....  را همیشه به هنگام تجویز داروها توسط پزشک و یا بر روی بسته داروها مشاهده می‌کنید.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باید به این جملات هنگام مصرف دارو توجه نمود، وجود همین تداخلات دارو– غذا و غذا– دارو است که تا کنون شناخته شده‌اند. توجه به تداخل دارو و غذا به هنگام مصرف طولانی مدت دارو بسیار مهم است و غالبا اثراتی که داروها در کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌گذارند، به دنبال مصرف مزمن داروها ایجاد می‌گردد. 

توجه به تداخل غذا- دارو برای چه افرادی حائز اهمیت است؟

…‌سالمندان: این گروه نه تنها به علت اینکه از داروهای متعددی برای مدت طولانی استفاده می‌کنند، بلکه به علت تغییرات ایجاد شده در ترکیب بدن از نظر افزایش توده چربی، کاهش توده عضلانی، کاهش میزان آب بدن، کاهش سرعت جریان خون  در بدن از جمله در کبد و کلیه‌ها، کاهش سطح جذب در دستگاه گوارش و کاهش توده کبد و کلیه‌ها، کاهش حرکات و ترشحات دستگاه گوارش بیش از سایر گروه‌های سنی در معرض خطر این تداخلات هستند و به هنگام مشاوره تغذیه برای سالمندان این موضوع را باید مد نظر قرار داد.
کودکان در حال رشد.
زنان باردار.
مبتلایان به سوء تغذیه و افرادی که تغذیه متعادل و متنوع ندارند.
افرادی که بیش از دو نوع دارو در روز مصرف می‌کنند.
افرادی که نوشیدنی‌های الکلی مصرف می‌کنند و سیگار می‌کشند.
افرادی که از داروهای بدون نسخه (OTC) استفاده می‌کنند. اصولاً این داروها خطرناک‌تر هستند، زیرا  بدون توجه به تداخلات همراه غذا مصرف می‌شوند، مانند آسپرین که باعث کمبود ویتامین C، آنتی اسیدها که باعث کمبود فسفر و داروهای مدر که باعث دفع پتاسیم می‌شوند.
در حقیقت اثرات داروها بر جذب مواد مغذی برخلاف تاثیر آنها بر اشتها که به راحتی توسط فرد بعد از چند روز مصرف دارو تجربه می‌شود، تا زمان بروز علایم کمبود، هشداری ایجاد نمی‌کند.

شایع‌ترین دلایل تداخل داروها بر مواد مغذی و همچنین مواد غذایی که بیشترین تاثیر را در تغییر عملکرد و اثر بخشی داروها دارند
به طور کلی داروها با توجه به نوع، مقدار و زمان مصرف می‌توانند به طرق مختلف بر جذب مواد غذایی تاثیر بگذارند:

برخی‌داروها با اثر بر روی مخاط دستگاه گوارش، نظیر آسپرین، کلشی سین و نئومایسین در جذب چربی‌ها، لاکتوز، کلسیم، آهن، سدیم و پتاسیم تاثیر می‌گذارند.
برخی داروها با تغییر اسیدیته دستگاه گوارش باعث اختلال در جذب ویتامین B12 و آهن می‌شوند، از آنجا که جذب کلسیم، آهن، منیزیم و روی با کاهش اسیدیته معده مختل می‌شود، مصرف طولانی مدت این داروها در افرادی که رژیم غذایی متعادل و متنوعی ندارند، می‌تواند باعث بروز کمبود شود.

برخی از داروها فعالیت اسیدهای صفراوی را تغییر می‌دهند، مثلا داروهایی که برای کاهش کلسترول خون استفاده می‌شوند، با کاهش جذب چربی‌ها کاهش جذب ویتامین‌های محلول در چربی را نیز به دنبال دارند.
برخی از داروها زمان عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش را تغییر می‌دهند، مثلا ملین‌ها، مسهل‌ها و یا داروهایی که سوربیتول در فرمولاسیون آنها وجود دارد (برای مثال الگزیر تئوفیلین)، باعث عبور سریع غذا از دستگاه گوارش می‌شوند. در نتیجه فرصت جذب را کاهش می‌دهند و باعث از دست رفتن کلسیم و پتاسیم می‌‌گردند. 

برخی از داروها به مواد مغذی متصل می‌شوند، مثلاً هیدروکسید آلومینیوم موجود در برخی آنتی اسیدها به فسفر متصل شده و مانع جذب و رسیدن آن به استخوان‌ها می‌‌گردد، بنابراین مصرف طولانی مدت آنتی‌اسیدها باعث کاهش فسفر و در نتیجه ضعف عضلانی (در موارد خفیف) و استئومالاسی (در موارد شدیدتر) می‌شود.

داروها غیر از اختلال در جذب مواد مغذی از طرق دیگر نیز می‌توانند با مواد مغذی مورد نیاز بدن تداخل داشته باشند
برخی داروها فلور میکروبی دستگاه گوارش را از بین می‌برند، مثلاً مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک‌ها با از بین بردن فلور میکروبی دستگاه گوارش، باعث کاهش تولید ویتامینK  در روده می‌شود.

برخی داروها بر متابولیسم مواد مغذی اثر می‌گذارند، مثلاً قرص‌های ضد بارداری باعث اختلال در متابولیسم ویتامین‌های B6 و فولات می‌شوند و یا داروهای ضدافسردگی متعلق به گروه مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAO) موجب غیرفعال شدن آنزیم تجزیه‌کننده تیرامین می‌گردند. تیرامین ماده‌ای است که در پنیر کهنه، سوسیس دودی، سالامی، گوشت‌های فرایند شده، سس سویا، خاویار و باقلا وجود دارد. 

سطح بالای تیرامین در خون باعث افزایش خطرناک فشار خون، سردرد، حالت تهوع و.. می‌شود، به همین جهت باید از مصرف مواد غذایی حاوی تیرامین تا سه هفته بعد از قطع این داروهای ضد افسردگی اجتناب نمود. داروهای ضد انعقاد نیز باعث متابولیسم سریع‌تر ویتامین D در کبد و دفع سریع‌تر آن از بدن می‌شوند...

برای خواندن بخش دوم -تداخل غذا و دارو- اینجا کلیک کنید.

برای خواندن بخش سوم -تداخل غذا و دارو- اینجا کلیک کنید.