قیام مردم تبریز در 29 بهمن 1356 و حمله عمال رژیم پهلوی به مردم موجی از اعتراضات و مخالفت ها را در سراسر کشور به وجود آورد. مردم شهرهای مختلف در حمایت از قیام مردم تبریز و محکوم کردن رژیم به خیابان ها آمدند و مراسمات متعددی را در بزرگداشت قیام 29 بهمن تشکیل دادند.
نگاهی به واکنش ها و اقدامات مردم سراسر کشور به واقعه 29 بهمن تبریز حکایت از عمق تأثیرگذاری قیام تبریز بر جریان نهضت اسلامی و امتداد مبارزات انقلابی دارد.
برپایی تظاهرات مردمی در ارومیه
از جمله شهرهایی که بلافاصله به قیام مردم تبریز در 29 بهمن واکنش نشان داد و از آن حمایت کرد ارومیه بود. فاصله نزدیک ارومیه و تبریز و ارتباط مداوم بین انقلابیون این دو شهر در این بازتاب بی تاثیر نبود.
در این زمینه مجالسی در ارومیه برگزار و باعث تعمیق اندیشه های انقلابی در این شهر شد. در این مجالس مرتبا اعلام می شد که ارومیه هم باید "قرخی قرخا قاتسین" یعنی می بایست مردم ارومیه هم دست به حرکتی مشابه انقلابیون تبریز بزنند. لذا مردم ارومیه درصدد برنامه ریزی جهت گرامیداشت یاد شهدای قیام تبریز برآمدند و بلافاصله با تعطیل مغازه ها به خیابان آمدند.[1] روحانیون نیز بر روی منابر به روشنگری در این زمینه و افشای چهره رژیم پهلوی پرداختند. اغلب این سخنرانی ها در مسجد سیدجواد ارومیه صورت می گرفت و بعد از اتمام سخنرانی، مردم اقدام به برپایی تظاهرات علیه رژیم پهلوی می کردند.[2]
این تظاهرات و راهپیمایی ها موجب هراس و دستپاچگی مقامات استان شد و آنان به دستگیری و تبعید علما و مبارزان شهر اقدام کردند.[3]
بدین ترتیب قیام 29 بهمن تبریز باعث علنی شدن مبارزات مردم ارومیه از سال 1356 به بعد شد. چنانکه اسداللهی، یکی از مبارزان انقلابی ارومیه می گوید: «بعد از جریان 29 بهمن تبریز، در ارومیه جرقه انقلاب زده شد و حرکت های مردمی علنی شد.»
اعلام عزای عمومی در خوزستان
بلافاصله بعد از کشتار مردم تبریز توسط عمال رژیم پهلوی، جامعه روحانیت اهواز در روز 30 بهمن 1356، با صدور اعلامیه ای در استان خوزستان عزای عمومی اعلام کرد.
علاوه بر این، مردم اهواز با برگزاری تظاهرات و راهپیمایی هایی، ضمن ابراز انزجار از اقدامات رژیم پهلوی در تبریز، حمایت خود را از قیام مردم تبریز اعلام کردند اما آن ها نیز با آتش رژیم پهلوی مواجه شدند.
آیت الله موسوی جزایری در این خصوص می گوید: « تشکیل اجتماعات متوالی به مناسبت کشتار وحشیانه مردم تبریز توسط رژیم پهلوی در مسجد جزایری اهواز برگزار می شد که موجب حمله وحشیانه مأمورین به مسجد و آتش گشودن به روی مردم و شهادت یک تن و به زخمی شدن عده زیادی منجر شد و اهواز رسماً به صفوف مبارزات خونین علیه رژیم منحوس پیوست...»[4]
تظاهرات مردم بجنورد در واکنش به کشتار تبریز
مردم بجنورد نیز در واکنش به کشتار مردم تبریز در 29 بهمن، اقدام به برپایی راهپیمایی هایی کردند. در یکی از این راهپیمایی ها که به همت دانشجویان انستیتو بجنورد برگزار شد، یکی از دانشجوها مقاله ای در تقبیح اقدامات رژیم پهلوی در تبریز قرائت کرد. اما در راه بازگشت به انستیتو، دانشجویان با ماموران درگیر شدند و در چهارراه خوشی، عده ای از سربازان رژیم پهلوی با باطوم به آن ها حمله کردند که در نتیجه عده ای مجروح و گروهی دیگر دستگیر شدند.
اما این پایان کار نبود و قرار شد بلافاصله یک راهپیمایی عمومی تر دیگری در واکنش به کشتار مردم تبریز برگزار، و از مردم بیش تری دعوت شود تا به همراه روحانیون در آن شرکت کنند.
در طول مسیر این راهپیمایی، مردم بجنورد با شعارهایی چون "توپ، تانک، مسلسل دیگر اثر ندارد" و "مرگ بر ساواکی" نفرت خود را از رژیم پهلوی نشان دادند که با واکنش سریع نیروهای ژاندارمری، شهربانی و پادگان شهر مواجه شدند که طی آن تعدادی زخمی شدند.[5]
تاثیر قیام 29 بهمن تبریز بر ادامه روند مبارزات مردمی در خوی
یکی از نقاطی که به کشتار مردم تبریز واکنش نشان داد خوی بود. بعد از قیام 29 بهمن، هر روز خیابان های خوی شاهد برگزاری تظاهرات گسترده ای علیه رژیم پهلوی بود و از این زمان به بعد، مبارزات انقلابی در خوی گسترده تر شد.
حجت الاسلام علی راجی که از مبارزین شهرستان خوی است درباره تاثیر قیام 29 بهمن تبریز بر مبارزات این شهرستان می گوید: «.... پس از کشتار مردم تبریز در 29 بهمن 1356، پخش اعلامیه های حضرت امام توسط فعالان انقلاب و تشکل های سیاسی ـ مذهبی و سمپات های گروه منصورون در سطح شهر منجر به جرقه های نهضت شد. مردم نه تنها آرام آرام بیدار شدند، بلکه راه افتادند. پس از این جریان، دیگر لازم نبود تظاهرات در کوچه ها انجام شود؛ تظاهرات به خیابان ها کشیده شد و از این زمان به بعد، پایان هر سخنرانی، آغاز یک تظاهرات بود و خیلی اوقات هم تظاهرکنندگان با رگبار گلوله مواجه شده و شهید و مجروح نیز می دادند.»[6]
گزارش شهربانی از برگزاری مراسم بزرگداشت شهدای تبریز در سیرجان
با انتشار خبر کشتار مردم تبریز در سیرجان، قرار شد مجلس با شکوهی در مسجد جامع حاج سبزعلی این شهر برگزار شود. اما در زمان برگزاری مجلس شهدا، مأموران شهربانی و ساواک در اطراف مسجد مستقر شدند و اسامی افرادی که وارد مسجد می شدند را یادداشت کردند.[7] اما مردم شجاع سیرجان، بدون توجه به این تهدیدها، با شور وحال وصف ناشدنی با جمعیت انبوه و متراکم در این مجلس شرکت کردند و مرحوم حجت الاسلام شیخ عباس ضیغمی در این مراسم سخنرانی کرد.
شهربانی کرمان این مراسم را اینگونه مخابره کرد: «برابر اطلاع واصله از ساعت 8:30 اجتماعی در حدود 1000 نفر زن و مرد که تعدادی از زن ها از قم به سیرجان آمده بودند، با شرکت کلیه روحانیون افراطی و 6 نفر دعوت کننده در مسجد جامع حاج سبزعلی جمع، ضمن قرائت قرآن شعارهای تحریک آمیز به وسیله مجید زرگرباشی ـ دانشجوی افراطی اخراج شده ـ اعلام، سپس مهدی نصیری لاری در مورد مقاله روزنامه اطلاعات و حادثه 29 بهمن مردم تبریز و نقل قول از طرف روحانیون قم و حمله به روزنامه ها در مورد آیات قم صحبت و در مورد مراجعت [امام] خمینی اظهاراتی تند و تحریک آمیز بیان و برای [امام]خمینی شعری سروده و دعا کردند. بعد از آن شیخ عباس ضیغمی به مدت یک ساعت سخنرانی [کرد] که اظهارات نامبرده اغلب تند و تحریک آمیز و خلاف مصالح مملکتی بود... شرکت کنندگان پس از اتمام سخنرانی مسجد را به آرامش ترک نمودند. از اظهارات و سخنرانی ها نوار تهیه و گفته های آنان کتباً منعکس و ارسال خواهد شد.»[8]
مردم مسلمان و انقلابی سیرجان، در این مجالس که به منظور بزرگداشت شهدای تبریز برگزار شده بود، هنگام بیان نام امام خمینی با ذکر سه صلوات باشکوه، نهایت عشق و ارادت خود را به امام اظهار می کردند.
واکنش مردم کرج به قیام 29 بهمن تبریز
کشتار مردم تبریز همانند کشتار مردم قم، در شهر کرج انعکاس وسیعی یافت و چهره رژیم پهلوی را بیشاز پیش نزد مردم تیره ساخت. از آنجا که تعداد زیادی از ساکنان این شهر آذری زبان و از مهاجران استان آذربایجان بودند، اخبار مربوطبهآن واقعه به سرعت در محله های کرج پخش شد. پخش اخبار تحریف شده واقعه تبریز از اخبار رادیو و تلویزیون رژیم پهلوی، مردم را نسبتبه پی گیری و جستجوی علل آن تشویق کرد.
تنها چهار روز پساز قیام تبریز، تعداد زیادی اعلامیه درباره این رویداد، دربین مردم کرج پخش شد. نوشته هایی هم به وسیله دانش آموزان در مدارس توزیع شد که به سرعت به دست مردم در کوچه و بازار رسید. محتوای اصلی اعلامیه های فوق ضرورت زنده نگه داشتن یاد شهدای 15خرداد، 19دیماه قم و 29بهمن تبریز بود و در یکیاز آنها چنین آمده بود: «...اینک وظیفه ماست که بهپاخیزیم و با حرکتِ انقلابی و دقیق خویش بار امانت شهدا را بهمقصد رسانیم و بهگفته رهبر مجاهد امامخمینی که بیان می دارد: "پیروزی ازآن ملت هوشیار و بیدار ایران است" تحقق بخشیم، باشد که بهزودی این مار زخم خورده (رژیم پهلوی) را ازپای درآوریم.»[9]
در 8 اسفند 1356 در مراسمی که برای بزرگداشت قیام مردم تبریز در مسجد امام کرج برگزار شده بود، یکیاز روحانیون بهنام سیدرضا اکرمی سخنرانی کرد. در این مراسم تعدادی نشریه و اعلامیه میان شرکت کنندگان پخش شد. به گزارش ساواک، در این مراسم:«بهعلت تحریک عده ای از حاضران در مسجد حدود 30نفر با دادن شعارهای ضدمیهنی و انجام تظاهرات از مسجد خارج و مأموران مستقر در اطراف مسجد به متفرقکردن آنها اقدام کرده اند که تظاهرکنندگان مأموران را با سنگ و آجر مورد حمله قرار داده و با استفادهاز تاریکی متواری شده اند. مأموران انتظامی چهارنفر از اخلالگران را دستگیر کرده اند.»[10]
اعلام عزای عمومی در شیراز
مردم شیراز نیز در واکنش به کشتار تبریز اقدام به برگزاری مراسم ها و راهپیمایی هایی کردند و به این شکل ضمن اعلام حمایت از قیام مردم تبریز، نفرت خود را نسبت به اقدامات رژیم پهلوی اعلام کردند.
بازاریان شیراز نیز به عنوان یک قشر انقلابی، به کشتار مردم تبریز واکنش نشان دادند. در ٣٠ بهمن ١٣٥٦ در شیراز آیت الله بهاءالدین محلاتی با حضور در مسجد مولا ضمن سخنرانی و حمایت از مردم تبریز به شدت رژیم پهلوی را مورد انتقاد قرار داده و با اعلام عزای عمومی بازار شیراز تعطیل شد.[11]
تحریم عید نوروز در مشهد
مردم مشهد در واکنش به کشتار مردم تبریز طی مراسمی که در 30 بهمن ماه برگزار شد در حالی که پارچه نوشت هایی که روی آن نوشته شده بود: "چهلمین روز شهادت مسلمانان قم و شهادت مردم تبریز را تسلیت می گوییم" خود را به صحن امام رضا(ع) رساندند. ضمنا با صدور اعلامیه هایی از سوی اقشار و گروه های مختلف از قیام مردم تبریز حمایت شد.
روز 21 اسفند طلبه های مشهد یک برگ اعلامیه خطی بدون امضا در ارتباط با تحریم برگزاری مراسم عید نوروز بر روی دیوار مدرسه عباس قلی خان نصب کردند. در 27 اسفندماه هم، اعلامیه دیگری با عنوان تحریم عید نوروز 1357با امضای عبدالکریم هاشمی نژاد، سیدحسن ابطحی، موسوی نژاد، محمدرضا محامی، عباس واعظ طبسی و. .. در مشهد منتشر شد. در این اعلامیه ضمن اشاره به حوادث شهرهای قم و تبریز و تبعید تنی چند از چهره های برجسته انقلاب، از مردم خواسته شده بود تا ازبرگزاری مراسم عید نوروز خودداری کنند.[12]
برگزاری مراسم هفتم شهدای تبریز در کاشان
مردم کاشان نیز با شنیدن خبر شهادت مردم تبریز درصدد برگزاری مراسم بزرگداشت آنان برآمدند. از این رو قرار شد در روز 6 اسفند، مراسم هفتم شهدای تبریز برگزار شود. در این میان ساواک و نیروهای شهربانی کوشیدند تا مانع برگزاری این مراسم شوند.
سرانجام روز موعود فرا رسید. در 6 اسفند 1356 مردم بر خلاف خواست عوامل رژیم حضور گسترده ای در این مراسم داشتند به طوری که رییس شهربانی کاشان از کنترل جمعیت اظهار ناتوانی کرد.[13]
برگزاری مراسم چهلم شهدای تبریز در نوروز 1357
در نوروز 1357 مراسم چهلم شهدای تبریز در سراسر ایران به صورت با شکوهی برگزار شد. در این میان برگزاری چهلم شهدای تبریز در سه استان کشور برجسته تر بود و این مراسم ها در یزد، جهرم و اهواز به خاک و خون کشیده شد.
بدین ترتیب برپایی مراسم بزرگداشت شهدای تبریز در استان ها و شهرهای مختلف به قیام مردم یزد در چهلم شهدای تبریز وصل شد و این گونه بود که سلسله چله ها ادامه یافت.
پی نوشت ها:
[1] انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج4، ص 118.
[2] روزشمار انقلاب اسلامی، ج3، ص 70.
[3] انقلاب اسلامی در ارومیه، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ص 19.
[4] انقلاب اسلامی در اهواز، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص 128.
[5] انقلاب اسلامی در بجنورد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[6] مصاحبه با حجت الاسلام علی راجی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[7] مصاحبه با حاج کمال یوسفی، فروردین 83، سیرجان.
[8] انقلاب اسلامی در سیرجان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[9] انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، کتاب سوم، ص103.
[10] انقلاب اسلامی در کرج، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[11] انقلاب اسلامی در شیراز، مرکز اسناد نقلاب اسلامی.
[12] مشهد از مقاومت تا پیروزی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[13] انقلاب اسلامی درکاشان، جلد اول، سیداصغرابن الرسول، مرکزاسنادانقلاب اسلامی.