دکتر سارا کاشانچی؛ جراح- دندانپزشک (IADR)؛ عضو مرکز تحقیقات علوم دندانپزشکی
بی‌گمان شایع‌ترین بیماری مزمن در جهان، پوسیدگی دندان‌ها ناشی از دمینرالیزاسیون (demineralization) و تخریب بافت‌های کلسیفیه دندانی است که منجر به از دست رفتن ساختمان دندان می‌شود.
اتیولوژی (علت‌شناسی)
پوسیدگی دندانی زمانی رخ می‌دهد که یک توده باکتری به سطح دندان می‌چسبد (پلاک دندانی). پلاک دندانی از کربوهیدرات‌ها تغذیه کرده و با متابولیزه کردن قند تولید ترکیبات اسیدی می‌کند که این PH دهان را پایین می‌آورد، وقتی PH پائین می‌آید، دمینرالیزاسیون (از دست رفتن مواد معدنی دندان) رخ می‌دهد.
نظریه‌های مختلفی در مورد درد ثانویه به پوسیدگی دندان وجود دارد. یکی از آنها که بیشتر مورد قبول است نظریه هیدرودینامیک است. باکتری‌های استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیل شایع‌ترین باکتری‌های مسبب پوسیدگی در نواحی coronal می‌باشند. اکتینومسیس ویسکوزیس در پوسیدگی‌های سطوح صاف دنداان و سطح ریشه بیشتر نقش دارد.
روش درمان بر اساس تشخیص صحیح پوسیدگی‌هاست. در این روش پویایی فرآیند پوسیدگی مورد توجه قرار می‌گیرد و فعالیت پوسیدگی‌ها تعیین و عوامل ایجادکننده ارزیابی می‌شود. پوسیدگی‌ها باید قبل از توجه به درمان مورد ارزیابی قرار گیرند و درمان مشتمل بر برنامه‌های پیشگیرانه با هدف توقف روند پوسیدگی باشد. این روش نیاز به صرف هزینه مناسب نیز دارد.
عوامل اجتماعی
مطالعات نشان می‌دهند که حداقل در جهان غرب، پوسیدگی‌های دندانی در طبقات اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر و نواحی دارای رفاه کمتر، وقوع بیشتری دارند. تفاوت‌های مربوط به شرایط اقتصادی اجتماعی در سیستم دندان شیری بسیار آشکار بوده و در دندان‌های دائمی بروز کمتری دارد.
در گروه‌های مسن اجتماع به نظر می‌رسد که پوسیدگی‌های ریشه‌ای شیوع بیشتری در نزد جوامع مرفه داشته باشند. همچنین به نظر می‌رسد پوسیدگی‌های روی سطوح صاف آزاد نسبت به پوسیدگی‌های سطوح بین دندانی پیشرفت آهسته‌تری دارند.
تشخیص پوسیدگی
هنگامی که دندانپزشک ضایعه پوسیدگی را مشاهده می‌کند، این تغییر در محتوای معدنی نسوج است که تشخیص داده می‌شود.
او باید این نکته را مشخص نماید که آیا ضایعه فعال است یا غیر فعال. آنگاه در مرحله بعدی قادر خواهد بود درمان منطقی را انجام دهد. به طور کلی، اولین اقدام، تشخیص چگونگی تحرک و پویایی فرایند پوسیدگی است. برای تشخیص بالینی، ضایعات پوسیدگی، دندان‌ها باید پاکیزه باشند؛ در غیر این صورت حضور پلاک ممکن است تشخیص قابل اعتماد را مخدوش نماید.
ضایعه لک و سفیدی که روی سطح مرطوب دندان قابل مشاهده باشد بیانگر این است که معدنی‌زدائی بیش از نیمی از مسیر مینایی ممکن را به سمت عاج طی نموده است. علاوه بر این دندانپزشک نیاز به رادیوگرافی‌های بایت وینگ (bite Wing) هم دارد که به تشخیص صحیح ضایعات بین دندانی برسد. تشخیص پوسیدگی شیارها و فرورفتگی‌ها اغلب با بررسی چشمی انجام می‌پذیرد.
اصلی‌ترین عامل پوسیدگی‌های دندانی، پلاک دندانی است. همه بیمارانی که کنترل پلاک نامطلوب دارند به طور غیر قابل اجتناب دچار پوسیدگی می‌شوند. در صورتی که به هر دلیلی کنترل پلاک دشوار گردد (به عنوان مثال به دلیل کهولت سن یا بیماری‌های طولانی‌مدت) خطر پوسیدگی‌ها ممکن است تغییر کند.
فلوراید پیشرفت فرآیند پوسیدگی را به تأخیر می‌اندازد و بیمارانی که در مناطق دارای آب فلورایده زندگی می‌کنند از منافع آن بهره‌مند خواهند شد. امروزه اغلب بیماران از خمیردندان‌های حاوی فلورایده استفاده می‌کنند که نکته مثبت و قابل تأملی است. قانع‌کننده‌ترین توضیح برای کاهش پوسیدگی‌ها، پیشرفت مداوم بهداشت دهانی در اجتماع است که منجر به برداشت منظم قسمتی از پلاک دندانی با استفاده روزانه از محلول‌های حاوی فلوراید و همچنین خمیردندان‌های فلورایده می‌شود.
در ارزیابی اطلاعاتی که از مطالعه بر روی 1450 کودک پیش‌دبستانی به تازگی انتشار یافته است می‌توان فهمید که اثرات چشمگیر ضدپوسیدگی با استفاده از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید و مسواک به صورت دوبار در روز قابل دسترسی است.
از همه مهم‌تر اینکه باید به خاطر داشت پوسیدگی فرآیندی پویاست و تشخیص صحیح نیازمند درک فعالیت پوسیدگی و ارزیابی بهداشت دهانی بیمار می‌باشد.