کبد چرب

تحریریه پزشک امروز

مقدمه

کبد نقش مهمی در ذخیره‌‌سازی و متابولیسم (سوخت و ساز) چربی‌ها برعهده دارد. کبد طبیعی حاوی حدود 5 گرم چربی در 100 گرم وزن خود بوده که از این میزان، 14 درصد تری‌گلیسیرید، 14 درصد فسفولیپید، 8 درصد کلسترول و 14 درصد آن را اسیدهای چرب تشکیل می‌دهند.

هرگاه میزان چربی، بیش از 5 درصد وزن کبد باشد و یا بیش از 5 درصد سلول‌های کبدی حاوی قطرات چربی باشند، به این حالت «کبد چرب» گفته می‌شود.

در کبد چرب، امکان افزایش چربی به 50 درصد وزن آن نیز وجود دارد که در این حالت بیش از نیمی از چربی‌ها را تری‌گلیسیرید تشکیل می‌دهد. این بیماری در نتیجه اختلال در یکی از چرخه‌های گردشی، بین سلول‌های کبدی و بافت‌های چربی حاصل می‌شود.

بیماری کبد چرب، بیماری شایع در جامعه است؛ به طوری که در یک سوم از کالبدشکافی‌های انجام شده بر روی افراد بالغی که مرگ آن‌ها ناشی از حوادث بوده و در زمان حیات نیز علائم این بیماری در آن‌ها دیده نشده، مشاهده گردیده است.

تظاهرات بالینی

بیشتر بیماران بدون علامت هستند و بیماری کبد چرب به دنبال بررسی بزرگی کبد (هپاتومگالی) و یا برررسی علل اختلالات خفیف در آنزیم‌های کبدی، در معاینات معمول توسط پزشک تشخیص داده می‌شود.

در برخی موارد، کبد چرب می‌تواند با خستگی و احساس ناراحتی در ربع فوقانی و راست شکم همراه باشد. در موارد شدید و حاد کبد چرب، علائم و نشانه‌های یرقان، درد شکم، تهوع، استفراغ، کبد بزرگ و دردناک نیز دیده می‌شود.

اقدامات تشخیصی

اختلالات آزمایشگاهی در کبد چرب طبق معمول خفیف است و در بیشتر موارد افزایش خفیفی در آنزیم‌های کبدی دیده می‌شود. وجود چربی در کبد با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود. حساسیت این روش حدود 60 درصد است که به میزان بافت چربی بستگی دارد.

در بیمارانی که کبد چرب آن‌ها به وسیله روش‌های تصویربرداری و شرح حال تشخیص داده می‌شود، نمونه‌برداری (بیوپسی) از کبد توصیه نمی‌شود. در فردی که علائم بالینی (مانند خستگی بارز) وجود دارد و آنزیم‌های کبدی وی، بیش از شش ماه بالا باشد، انجام نمونه‌برداری توصیه می‌شود.

علل کبد چرب

1- الکل

در مطالعات انجام شده، نقش مصرف الکل در ایجاد کبد چرب در انسان و حیوانات، با رژیم غذایی کافی و کامل به اثبات رسیده است. کبد چرب به طور شایع، به دنبال مصرف مقادیر اندک یا زیاد الکل (حتی برای زمان کوتاهی) دیده می‌شود. درمان کبد چرب الکلی، به وسیله حذف کامل مصرف الکل و مصرف غذاهای متعادل میسر است.

2- چاقی

کبد چرب در افراد چاق شایع است و به شدت با چاقی ارتباط دارد و در 90-80 درصد موارد، چاقی مفرط دیده می‌شود. به دلیل اینکه چاقی، شایع‌ترین حالت همراه با این بیماری است؛ کاهش وزن، به طور جدی توصیه می‌شود. به هر حال کاهش وزن بیماران چاق و رسیدن به وزن مطلوب با مشکلات زیادی همراه است.

تاثیر کاهش وزن در درمان کبد چرب و طبیعی شدن آنزیم‌های کبدی به اثبات رسیده است. باید توجه داشت که کاهش وزن به صورت تدریجی و متعادل صورت گیرد، بنابراین محرومیت غذایی جهت کاهش وزن توصیه نمی‌شود.

همچنین باید مصرف مواد پروتیینی و مواد مغذی اساسی حذف نشده و به مقدار کافی مصرف شوند. در موارد محرومیت شدید، مقادیر بیشتری چربی از بافت‌های چربی محیطی وارد خون و سپس کبد می‌شود و این موضوع سبب شدت وضعیت کبدی بیمار می‌شود.

3- دیابت

بزرگی کبد در بیماران مبتلا به دیابت، در نتیجه تجمع گلیکوژن یا چربی است. در کودکان مبتلا به دیابت نوع یک کنترل نشده، عامل اصلی بزرگی کبد و بالا بودن آنزیم‌های کبدی، تجمع گلیکوژن است و در صورت کنترل قند خون بزرگی کبد نیز برطرف می‌شود.

کبدچرب در بیماران مبتلا به دیابت نوع یک شایع نیست ولی در نیمی از مبتلایان به دیابت قندی نوع دو، دیده می‌شود. در این بیماران با استفاده از محدودیت مصرف چربی و مواد نشاسته‌ای و همچنین کاهش وزن، کبد چرب بهبود می‌یابد.

4- حاملگی

کبد چرب حاملگی یک حالت نادر جدی و بالقوه تهدیدکننده زندگی است که در سه ماهه سوم بارداری رخ می‌دهد (احتمال وقوع آن، یک در ده هزار بارداری است) بیماری در حاملگی‌های اول، دوقلو و جنین مذکر شایع‌تر است. درمان این حالت ختم حاملگی است.

5- مسمومیت با سموم و داروها نیز از دیگر علل این بیماری است.

به طور خلاصه، کبد چرب حالتی از بیماری مزمن است و اگرچه بیماری در خانم‌ها، مبتلایان به دیابت و افراد چاق بیشتر دیده می‌شود ولی مطالعات اخیر بیانگر آن است که تعداد قابل توجهی از بیماران، بدون این شرایط هستند و نکته آخر اینکه زیربنای اصلی درمان در این بیماری کاهش وزن افراد چاق است.