به گزارش زندگی سلام، هیپنوتیزم علمی است که از دیرباز علاوه بر دانشمندان، مورد توجه عوام هم بوده است. آن هم به این دلیل که براساس تعریف‌های اغراق‌آمیز و شایعاتی که درباره آثار عجیب آن وجود داشته، مردم فکر می‌کرده‌اند با هیپنوتیزم می‌توان هر کار ناشدنی را انجام داد، از درمان بیماری‌های لاعلاج تا وادار کردن دیگران به انجام دادن خواسته‌های ما. در این بین نباید از نقش سینما هم برای پر و بال دادن به این علم غافل ماند که آن را تبدیل به یک فرایند ماورایی و چیزی شبیه سحر و جادو کرده است. امروز 4 ژانویه، روز جهانی هیپنوتیزم است. متخصصان هیپنوتیزم از سال 2005 تصمیم گرفتند برای هیپنوتیزم روز جهانی تعیین کنند تا هر سال متخصصان با کمک تجربیات سال گذشته بکوشند آگاهی مردم به این علم را افزایش دهند. در چنین روزی کارشناسان هیپنوتیزم در جهان دور هم جمع می‌شوند و نظریات و تجربه‌های خود را درباره این موضوع و مزایای آن در میان می‌گذارند. اگر افرادی به حقیقت هیپنوتیزم شک دارند یا دوست دارند بدانند که در حالت هیپنوتیزم چه احساسی به انسان‌ها دست می‌دهد، می‌توانند در جلسات رایگان روز جهانی هیپنوتیزم شرکت کنند. در پرونده امروز به همین مناسبت به علم هیپنوتیزم پرداختیم تا هم آثار علمی آن را بیان کنیم و هم به شایعاتی که درباره آن وجود دارد، پاسخ دهیم.
هیپنوتیزم چیست؟
مروری سریع و مختصر بر تعریف، فرایند و مراحل هیپنوتیزم
حتما بار‌ها برای‌تان اتفاق افتاده‌است که درحال انجام کاری باشید و تمام تمرکز و حواس‌تان معطوف به آن کار باشد به طوری‌که متوجه اتفاقات اطراف خود نشوید. در این صورت شما در حالت هیپنوز هستید. هیپنوز عبارت است از تمرکز کامل روی یک اتفاق، یک نقطه یا یک صدا و هیپنوتیزم یکی از تکنیک‌های مورداستفاده در علم روان کاوی است.
در حالت هیپنوز چه اتفاقی برای شما می‌افتد؟
در روان‌کاوی انسان دارای دو سطح ادراکی هوشیار و ناهوشیار یا خودآگاهی و ناخودآگاهی فرض می‌شود. در برخی منابع این تقسیم‌بندی به این شکل است: هوشیار، نیمه‌هوشیار و ناهوشیار. هوشیاری یا خودآگاهی، سطحی است که در آن فرد در حالت درک کامل محیط و اتفاقات اطراف است؛ در این سطح افکار و مسائل داخلی ذهن فرد، رفتار او را کنترل و اداره می‌کنند؛ مثلا فرد تصمیم می‌گیرد غذا بپزد. ناهوشیار سطحی است که فرد ارتباط خود را با محرک‌های محیطی و اتفاقات اطراف ازدست می‌دهد یا رفتاری از او سر می‌زند که معمولا خودش متوجه نمی‌شود چرا آن کار را کرده‌است. مثلا ممکن است برای شما اتفاق افتاده‌باشد که ناگهان احساس اضطراب و دلشوره کنید. بهترین مثال برای ناهوشیار، زمانی است که در خواب به‌سر می‌برید. در این هنگام بر اتفاقاتی که در ذهن‌تان می‌افتد و تصاویری که در رویا می‌بینید، کنترلی ندارید. زمانی که بدن شما برای خواب آماده می‌شود، سطح هوشیاری‌تان ناگهان کاهش نمی‌یابد بلکه بدن و مغز به‌طور تدریجی از هوشیاری کامل به سمت ناهوشیاری و خواب حرکت می‌کند؛ اگرچه در برخی افراد ممکن است این روند سریع‌تر باشد. برای درک بهتر مطلب می‌توان افرادی را مثال زد که برای عمل جراحی آماده می‌شوند. پزشک بیهوشی از فرد می‌خواهد شروع به شمردن کند. زمانی که فرد شروع به شمردن می‌کند، صدایش کم و کمتر می‌شود و هوشیاری‌اش کم‌کم ازبین می‌رود. زمانی که به خواب می‌روید هم بدن به همین شکل عمل می‌کند. اما نکته این‌جاست که همزمان با پیش رفتن ذهن به سمت کم شدن هوشیاری، بدن شما هم شروع به شُل شدن می‌کند و اصطلاحا «ریلکس» می‌شود. هرقدر بدن شما در حالت آرامش و شُل‌شدگی بیشتری قرار گیرد، ذهن راحت‌تر می‌تواند به سمت خواب و کاهش هوشیاری حرکت کند. اما هدف از توضیح این قسمت چه بود؟ حتما متوجه شده‌اید زمانی که می‌خواهید بخوابید، لحظاتی هرچند کوتاه وجود دارد که سروصدای محیط اطراف را می‌شنوید و متوجه اتفاقات پیرامون هستید، اما بدن شما قدرت حرکت ندارد و ذهن هم خیلی نگران اطراف نیست. در این وضع بدن نه کاملا خواب است و نه بیدار. هیپنوتیزم به شما کمک می‌کند در این شرایط قرار بگیرید.
چطور هیپنوتیزم می‌شوید؟
برای هیپنوتیزم شدن سه شرط اساسی وجود دارد: باید خواهان و راغب به هیپنوتیزم شدن باشید. باید به این‌که هیپنوتیزم روی شما قابل انجام است، باور داشته‌باشید. باید توانایی آرام بودن و تمدد اعصاب را داشته‌باشید. گفته می‌شود درصد کمی از افراد را نمی‌توان هیپنوتیزم کرد و عده‌ای را هم به‌راحتی می‌توان هیپنوتیزم کرد، ولی بیشتر مردم در طیف وسط قرار دارند و این سطح تلقین‌پذیری افراد است که شدت و ضعف این موضوع را مشخص می‌کند. در جریان هیپنوتیزم، با تمرکز بر یک محرک بیرونی خاص (مثلا یک ساعت) محرک‌های بیرونی دیگر اثر کمتری روی فرد می‌گذارند. درواقع فرد با خیره شدن به ساعت و با تلقینات هیپنوتیزور به هیچ محرک دیگری پاسخ نمی‌دهد و بعد از آن القائات انجام می‌شود. وقتی فرد در این حالت تمرکز بالا و تلقین‌پذیری، کلمه خواب را بار‌ها می‌شنود، به‌تدریج در آن حالت قرار می‌گیرد.
6 تهمت ناروا به هیپنوتیزم!
در هیپنوتیزم ما مجبور به هر کاری می‌شویم!
پاسخ: نه. باید همیشه به یاد داشته باشید که حتی در عمیق‌ترین حالت هیپنوتیزم هم ذهن ما خاموش نمی‌شود. ذهن همیشه کنترلگر نهایی است، نه تلقین‌های فرد هیپنوتیزم‌کننده. یعنی اگر در حالت هیپنوتیزم، دستوری به ما داده شود که با باور‌های واقعی و عمیق‌مان مخالف باشد، آن دستور هیچ‌گاه اجرا نمی‌شود. اما اگر آن دستور از ما رفتاری را بخواهد که باور عمیقی به پرهیز از آن نداریم، احتمال عمل به آن دستور در حالت هیپنوتیزم بیشتر می‌شود. پس تا زمانی که ما واقعا چیزی را نخواهیم، حتی در حالت هیپنوتیزم هم این اتفاق نخواهد افتاد.
بدون این که بخواهیم، می‌توانند ما را هیپنوتیزم کنند!
پاسخ: خیر. تا زمانی که ما نخواهیم و در برابر آرامش ذهنی مقاومت کنیم، احتمال هیپنوتیزم شدن کم است. در شرایطی که فرد هیپنوتیزم‌کننده بتواند این مقاومت را با تکنیک‌های ویژه دور بزند، احتمال هیپنوتیزم شدن ما وجود دارد. معمولا این وضعیت به اعتماد متقابل ما به شخص هیپنوتیزم کننده بستگی دارد.
در حالت هیپنوتیزم ممکن است راز‌ها را برملا کنیم!
پاسخ: احتمال آن بسیار ناچیز است. چون ذهن از ورود به مسائلی که ممکن است برایش خطر ایجاد کند، پرهیز می‌کند. مگر این که ذهن ناهوشیار ما تشخیص دهد که رازمان آن‌قدر‌ها هم که در حالت عقلانی خطرناک به نظر می‌رسد، خطرناک نیست. در این صورت ممکن است برخی از ناگفته‌های زندگی‌مان را فاش کنیم!
ممکن است در حالت هیپنوتیزم گم شویم!
پاسخ: این موضوع فقط در فیلم‌هاست و چنین اتفاقی در عالم واقعی نمی‌افتد! البته باید توجه داشت، چون در هیپنوتیزم درمانی، فرد در حالت نیمه‌هوشیار با ترس‌ها و مسائل و مشکلات ذهنی خود روبه‌رو می‌شود، ممکن است درگیر مسائل روان شناختی و واکنش‌های هیجانی و عاطفی شدیدی شود. به همین دلیل به هیچ‌وجه پیشنهاد نمی‌شود این نوع هیپنوتیزم جز با نظارت درمانگری حرفه‌ای و آشنا به مسائل روانی انجام شود.
شاید هیچ گاه از هیپنوتیزم بیرون نیاییم!
پاسخ: خیر. تنها اتفاقی که ممکن است هنگام ناتوانی از کنترل ذهن در حالت هیپنوتیزم برای فرد رخ دهد، این است که هیپنوتیزم‌گر نتواند او را در حالت بینابین نگه دارد و فرد هیپنوتیزم‌شده به خوابی عمیق فرو برود. در این موقعیت هم فرد مانند هر زمان دیگری که به خواب رفته عمل می‌کند، می‌خوابد و پس از مدتی بیدار خواهدشد.
وقتی هیپنوتیزم می‌شویم متوجه هیچ چیزی نمی‌شویم!
پاسخ: نه. به هیچ وجه در حالت هیپنوتیزم ارتباط خود را با اطراف به شکل کامل از دست نمی‌دهیم. ما صدا‌ها را می‌شنویم، اما میزان توجه مغز به صدا‌هایی که نیازی به توجه ندارند، کم می‌شود. برای همین فرد هیپنوتیزم‌کننده در طول اجرای هیپنوتیزم هرازچندی به ما یادآوری می‌کند که تنها به صدای او توجه کنیم، درست مانند زمانی که در محیطی شلوغ هستیم و فقط به صدا‌هایی که مهم است توجه می‌کنیم.
کاهش درد، بهبود خواب و کاهش نشانه‌های اختلالات‌روانی
مروری بر کاربرد‌های علمی هیپنوتیزم که متخصصان
صحت و کارایی آن‌ها را تأیید می‌کنند
اگرچه هیپنوتیزم‌کننده‌های فیلم و سریالی [و متخصص‌نماها]به تصویر عمومی از هیپنوتیزم علمی آسیب رسانده‌اند، اما تحقیقات علمی روبه‌رشدی از مزایای آن در درمان طیف وسیعی از مشکلات از جمله درد، افسردگی و اضطراب حمایت می‌کنند. دکتر «مایکل یاپکو»، روان‌شناس و عضو انجمن هیپنوتیزم بالینی آمریکا می‌گوید: «هیپنوتیزم واقعا کار می‌کند و دستاورد‌های تجربی بدون، چون وچرا از آن حمایت می‌کنند، اما به‌خودی‌خود یک روش درمانی نیست». هیپنوتیزم درواقع ایجاد حالتی از تمرکز درونی در بیماران است که از آن می‌توان در روش‌های درمانی ازجمله درمان شناختی-رفتاری استفاده کرد. همچنین بیماران می‌توانند با کمک خودهیپنوتیزمی از آثار آن در کاهش درد مزمن، بهبود خواب و کاهش برخی از علایم افسردگی و اضطراب استفاده کنند.
عمل جراحی کم‌دردسر
از هیپنوتیزم قرن‌ها به‌عنوان روشی برای کنترل درد استفاده می‌شد؛ به‌ویژه درطول جنگ داخلی آمریکا که جراحان ارتش، سربازان مجروح را قبل از قطع عضو هیپنوتیزم می‌کردند. مطالعات اخیر، اثربخشی آن را به‌عنوان ابزاری برای کاهش درد تأیید کرده‌اند. ازجمله محققان برجسته در این زمینه، دکتر «گای اچ. مونتگومری»، روان‌شناس است که تحقیقات گسترده‌ای درباره هیپنوتیزم و کنترل درد در دانشکده «Mount Sinai School of Medicine» نیویورک انجام داده‌است. در یک مطالعه، «مونتگومری» و همکارانش اثربخشی یک جلسه هیپنوتیزم 15 دقیقه‌ای قبل از عمل جراحی را درمقابل یک جلسه گوش دادن همدلانه در یک کارآزمایی بالینی با 200 بیمار مبتلا به سرطان پستان آزمایش کردند.
در مقاله‌ای که سال 2007 در مجله موسسه ملی سرطان منتشر شد، تیم انجام‌دهنده این آزمایش گزارش داد بیماران هیپنوتیزم‌شده، درد، حالت تهوع، خستگی و ناراحتی کمتری را پس از عمل جراحی گزارش کردند. این مطالعه همچنین نشان داد با این روش به‌دلیل کاهش دوران نقاهت پس از جراحی، بیمارستان به‌ازای هر بیمار حدود 800 دلار صرفه‌جویی می‌کند. بیمارانی که هیپنوتیزم شده‌بودند، درطول جراحی به «لیدوکائین» و آرام‌بخش «پروپوفول» کمتر نیاز داشتند. مونتگومری می‌گوید: «هیپنوتیزم به بیماران کمک می‌کند تا ناراحتی‌شان را کاهش دهند و انتظارات مثبتی درباره نتایج جراحی داشته‌باشند. کنترل ذهن و جادویی در کار نیست.» مونتگومری و همکارانش در مقاله‌ای در سال 2009 در مجله روان‌شناسی سلامت، مطالعه دیگری را گزارش کردند که نشان داد ترکیبی از هیپنوتیزم و درمان شناختی-رفتاری می‌تواند احساس خستگی مفرط را در بیماران مبتلا به سرطان پستان تحت پرتودرمانی کاهش دهد. تحقیقات همچنین مزایای استفاده از هیپنوتیزم بر بیماران دچار سوختگی را ثابت کرده‌اند. در گزارشی در سال 2007 در مجله «روان‌شناسی توان بخشی»، دکتر «شلی ویچمن آسکی» و همکارانش در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن دریافتند هیپنوتیزم قبل از دبریدمان زخم (برش، برداشت یا حذف یک بخش از بافت مرده، عفونی‌شده یا صدمه‌دیده از بدن بیمار به‌منظور تسریع روند جایگزینی یا ترمیم طبیعی) به‌طور قابل‌توجهی باعث کاهش دردِ گزارش‌شده ازسوی بیماران می‌شود.
کنترل مشکلات گوارشی و پوستی
همان‌طور که از توضیحات بالا متوجه شدید، هیپنوتیزم می‌تواند به‌عنوان یک روش مکمل درمان به‌کار رود به شرط آن‌که توسط یک درمانگر آموزش‌دیده استفاده شود. درمانگر متخصص در شما توقعات عجیبی از هیپنوتیزم ایجاد نمی‌کند و ادعا نمی‌کند که با تحت کنترل درآوردن ناهوشیارتان هر مشکلی را حل خواهدکرد. در ادامه با تعدادی دیگر از مزایای درمانی هیپنوتیزم آشنا می‌شوید.
مشکلات پوستی؛ هیپنوتیزم در درمان اختلالات پوستی موفقیت‌آمیز بوده و برای کاهش عاداتی مانند خاراندن بیش‌ازحد پوست کارایی داشته‌است. این روش بدون عوارض جانبی، درکنار مدیتیشن و بیوفیدبک (پس‌خوراند زیستی) می‌تواند در مواردی که سایر روش‌ها شکست خورده‌اند، نتایج مثبتی داشته‌باشد.
درمان فوبیا؛ هیپنوتیزم‌درمانی شناختی-رفتاری (CBH) که ترکیبی از دو روش درمان شناختی-رفتاری و هیپنوتیزم است، علاوه‌بر اختلالات اضطرابی که به آن اشاره شد، در درمان انواع فوبیا هم می‌تواند موثر باشد. طیفی از اختلالات اضطرابی و فوبیا که (CBH) در درمان آن‌ها موفق بوده‌است، در ادامه آورده می‌شود؛ اختلال اضطراب عمومی، اضطراب مصاحبه شغلی، اضطراب امتحان، فوبیای پرواز، اضطراب سخنرانی در جمع، آگورافوبیا (گذرهراسی)، و اختلال استرس پس از سانحه.
اختلالات گوارشی؛ اختلالات گوارشی تأثیر بسزایی بر کیفیت زندگی کودکان دارد و به رغم این‌که به‌عنوان یک مشکل فیزیکی (در روده) شناخته می‌شود، اما گاه درمان‌های پزشکی معمول به بهبود منجر نمی‌شوند. در این شرایط هیپنوتیزم، به‌ویژه زمانی که فرایند انجامش برای بیمار توضیح داده و اعتمادش جلب شود، می‌تواند درد‌های گوارشی را کاهش دهد.
