دکتر احمدرضا درستی : متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : در مطلب قبل مجله درباره نقش تغذیه در پیشگیری و یا ابتلا و تشدید نقرس صبحت شد. گفته شد که از متابولیسم پروتئین‌های حیوانی و گیاهی در نهایت اسید اوریک تولید می‌شود و لازم است از طریق جریان خون، این ترکیب اوره به کلیه‌ها برسد و توسط آنها دفع گردد. باقی ماندن مقدار زیاد اسید اوریک برای مدت طولانی در جریان خون، منجر به رسوب ترکیبات اوره در مفاصل گردیده و بیماری‌های التهابی و از جمله نقرس را ایجاد می‌نماید. اکنون می‌خواهیم درباره کراتینین صحبت کنیم. ماده‌ای بنام کراتین فسفات در سلول‌های بدن و به ویژه سلول‌های عضلانی وجود دارد که در هنگام شروع یک فعالیت سریع عضلانی، برای تولید انرژی فوری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در چند ثانیه ابتدایی یک فعالیت سریع عضلانی، فسفات کراتین برای تولید انرژی در سلول‌ها وارد چرخه‌های تولید انرژی می‌شود و با از دست دادن بنیان فسفات، به سرعت انرژی مورد نیاز را برای سلول تأمین می‌کند. باقیمانده ترکیب یعنی کراتین، طی مراحلی تبدیل به کراتینین شده و وارد جریان خون می‌شود تا از آن طریق به کلیه برسد و کلیه این کراتینین را دفع کند. هنگام شکسته شدن پروتئین‌های سلول‌های عضلانی (مثلاً در سوء‌تغذیه و کاهش حجم عضلات بدن)، نیز مقدار کراتینین تولید شده و در خون سرازیر شده، افزایش می‌یابد. بدیهی است که باقی ماندن مقدار زیادی از کراتینین در خون نیز، به بیماری‌های التهابی کمک می‌کند. از طرف دیگر، هنگام هرگونه نارسایی کلیوی، قدرت کلیه در دفع کراتینین کاهش می‌یابد و لذا مقدار این ماده در خون افزایش می‌یابد، لذا افزایش کراتینین خون می‌تواند نشانگر لطمه به سلول‌های بدن، نارسایی کلیه و حتی فعالیت شدید و طولانی عضلانی بدن باشد.
چنانچه آزمایشات بیوشیمیایی به دفعات نشان دهند که کراتینین و اوره بالاتر از رنج قابل قبول هستند، لازم است بررسی کافی به منظور درک مشکل بدن فرد انجام شود و خود فرد نیز با رعایت دستورات متخصص و همچنین با رعایت دستورات مناسب تغذیه‌ای، به بهبود وضعیت خود کمک نماید.
بیشتربخوانید:
عوامل مختلفی که به افزایش سطح کراتینین در بدن کمک می‌کنند عبارتند از:
عضله‌سازی
افت فشار خون
خونریزی شدید
اختلالات تیروئید
تمرین‌های سخت ورزشی
استفاده از مکمل‌های غذایی اسیدهای آمینه و کراتین
کمبود آب بدن یا مصرف ناکافی آب
مصرف داروهای مسکن غیر استروئیدی از قبیل آسپرین و بروفن
استفاده از داروهای شیمی‌درمانی و دیگر داروهای سمی
مصرف طولانی‌مدت داروهای آمینوگلیکوزید مانند جنتامایسین
خوردن مقدار زیادی غذاهای پر پروتئین مانند گوشت‌های قرمز و سفید و همچنین حبوبات
اختلال عملکرد کلیه، حاد، مزمن یا مادرزادی
بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا
بیماری‌های مزمن مختلف دیگر از قبیل لوپوس، نقرس، دیستروفی عضلانی و رابدومیولیز
بیشتربخوانید:
برخی علائم افزایش سطح کراتینین
ادم خستگی تنگی نفس خارش پوست مشکلات گوارشی مانند حالت تهوع، استفراغ و تغذیه نامناسب تغییرات ادراری مانند تکرر ادرار شبانه، کاهش میزان ادرار و ادرار تیره رنگ
برخی علائم بیماری کلیوی، عبارتند از:
خستگی کم اشتهایی فشارخون بالا تهوع و استفراغ اختلال در خواب درد در ناحیه کمر و پهلو تورم صورت، مچ، مچ پا و یا شکم
اصول تغذیه برای کاهش اوره و کراتینین خون
محدود سازی مصرف مواد غذایی حیوانی که عموماً پروتئین بالایی را به بدن می‌رسانند؛ از جمله انواع گوشت قرمز و سفید (حتی ماهی و میگو). عصاره گوشت نیز حاوی مقدار قابل توجهی پروتئین‌های محلول در آب است و لذا نباید فراوان مصرف شود.
لبنیات نیز از جمله منابع پروتئین حیوانی محسوب می‌شوند. هر لیوان شیر حدود 8 گرم پروتئین با کیفیت بالا دارد که مصرف فراوان لبنیات می‌تواند منجر به باقی ماندن اوره و کراتینین فراوانی در خون گردد.
حبوبات نیز مقدار فراوانی (حتی گاهی بیش از گوشت‌ها) پروتئین دارند و می‌توانند مقدار زیادی اوره و کراتینین تولید نمایند، لذا لازم است مصرف این مواد غذایی نیز در حد مناسب باشد.
لازم است آب کافی در طی روز نوشیده شود. توصیه می‌شود در زمستان و در کمترین فعالیت بدنی نیز حداقل روزانه 6 لیوان آب مصرف شود. بدیهی است که نوشیدن چای و قهوه نیز مقداری آب به بدن وارد می‌کند، ولی با افزایش سرعت دفع ادرار، این آب نیز به سرعت بیشتری از بدن خارج خواهد شد. نوشیدن آب و آبلیمو و همچنین مصرف آب سبزیجات نیز می‌تواند در رساندن آب کافی به بدن کمک کند، البته مبتلایان به بیماران کلیوی لازم است با متخصص در مورد میزان نوشیدن آب مشورت نمایند.
بیشتربخوانید:
از مصرف غذاهای حاوی سدیم بالا پرهیز کنید. ترشی‌ها، شوری‌ها (از جمله خیار شور و زیتون شور) و غذاهای کنسروی و غذاهای رستورانی (بویژه فست‌فودها) دارای مقادیر بالایی از سدیم هستند که بر عملکرد مناسب کلیه تأثیر سوء می‌گذارند.
اگر بنا بر شرایط بیماری در یک فرد، پزشک رژیم غذایی کم پتاسیم را توصیه کرده باشد، لازم است از خوردن مواد غذایی مانند گوجه‌فرنگی، آووکادو، پودر فلفل قرمز، شکلات و پودر کاکائو، برگه زردآلو، کیوی، کشمش، پسته و تخمه کدو و آفتابگردان که از منابع پتاسیم هستند، خودداری کرده و یا مصرف آنها در حداقل باشد.
اگر پیروی از یک رژیم غذایی کم فسفر تجویز شده باشد، باید مصرف مواد غذایی مانند کدو و کدوحلوایی، تخمه کدو و آفتابگردان، پنیر و آجیل‌ها (و از جمله کنجد) و سویا نیز به حداقل برسد، البته میوه‌هایی مانند سیب، گلابی و انبه و سبزی‌هایی مانند هویج و گل‌کلم میزان فسفر دریافتی را افزایش نمی‌دهند.
خوردن مواد غذایی‌ای مانند خیار، شلغم، ترب و تربچه، جو، کاهو، گل‌کلم و انواع جوانه با رساندن مقداری آب به بدن، می‌تواند به کاهش کراتینین و اوره خون کمک کند.
خواب مناسب و فعالیت بدنی مناسب نیز به سلامت تغذیه‌ای افراد کمک می‌کند.
ورزشکاران از مصرف مکمل‌های اسیدآمینه و کراتین پرهیز کنند.
