رخ پرخطر نقدینگی

آمارهای رسمی نشان می‌دهد حجم پول در شهریورماه از رقم 1274هزار میلیارد تومان گذشت و رشد ماهانه 8/ 4درصد را به ثبت رساند. از سوی دیگر رقم شبه‌پول نیز در شهریور سال جاری به 7/ 4320هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مردادماه 2/ 3درصد افزایش داشته است. اما مهمترین نکته آمار منتشرشده در نیمه سال جاری، رقم سهم پول از نقدینگی است که در ششمین ماه سال به 8/ 22درصد رسید که از اردیبهشت 92 تکرار نشده بود. افزایش سهم پول از نقدینگی نشان می‌دهد مردم به طور عقلایی تصمیم گرفتند در شرایط تورمی پول خود را در حساب‌های جاری یا به صورت پول نقد نگهداری کنند.

بانک مرکزی گزیده آمارهای شهریورماه 1401 را منتشر کرد. در این گزارش جزئیات بیشتری از تغییرات متغیرهای پولی و بانکی منتشر می‌شود. براساس این گزارش در آخرین ماه تابستان سال جاری، رقم نقدینگی به 5595هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مردادماه رشد 6/ 3درصدی را ثبت کرد. نقدینگی از دو جزء اصلی پول و شبه‌پول تشکیل می‌شود. حجم پول از نقدشوندگی بیشتر برخوردار است و پول نقد در دست اشخاص و حساب‌های جاری شامل می‌شود. اما حجم شبه‌پول درواقع حساب‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری افراد را نشان می‌دهد. براساس آمار اعلام‌شده در شهریورماه سال جاری حجم پول به 1274هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مردادماه رشد 8/ 4درصدی داشته است.

این در حالی است که رشد ماهانه حجم پول در مردادماه 9/ 2درصد بوده است. بنابراین رشد ماهانه حجم پول در شهریورماه نسبت به مردادماه 9/ 1واحد درصد رشد داشته است. رشد نقطه به نقطه پول نیز در ماه پایانی تابستان به 2/ 56درصد اعلام شد که نسبت به مردادماه نیم واحد درصد مثبت‌تر شد. نگاهی به روند رشد نقطه‌ای حجم پول نشان می‌دهد از ابتدای سال تقریبا یک روند صعودی را در پیش گرفته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در فروردین‌ماه حدود 8/ 43درصد را ثبت کرد. اما در اردیبهشت‌ماه به حدود 3/ 45درصد رسید. در خردادماه نیز با رشد حدود 9/ 9واحد درصدی به 2/ 55درصد رسید. در تابستان نیز این روند نسبتا ادامه پیدا کرد؛ به طوری که در تیرماه رشد نقطه‌ای پول حدود 6/ 57درصد رسید. در مردادماه 2واحد درصد از رشد نقطه‌ای پول کاسته شد اما در شهریورماه مجددا روند رشد نقطه به نقطه پول صعودی شد.

از سوی دیگر، حجم شبه‌پول نیز در شهریورماه به رقم 7/ 4320هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به مردادماه رشد 2/ 3درصدی را ثبت کرد. این در حالی است که روند رشد نقطه‌به‌نقطه شبه‌پول از ابتدای سال تقریبا نزولی بوده است. به عبارت دیگر رشد نقطه‌ای شبه‌پول در فروردین‌ماه سال جاری 9/ 36درصد، در اردیبهشت‌ماه 3/ 35درصد و در خردادماه 6/ 33درصد بوده است. در اولین ماه تابستان نیز رشد نقطه‌ای شبه‌پول 5/ 32درصد و در نیمه تابستان 3/ 33درصد بود. در شهریورماه نیز رشد نقطه به نقطه شبه‌پول 9/ 32درصد بوده است.

یکی از نسبت‌های مهم که می‌تواند وضعیت اجزای نقدینگی را نشان دهد، نسبت پول به نقدینگی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در آخرین ماه تابستان سال جاری نسبت پول به نقدینگی به 7/ 22درصد رسیده که بیشترین نسبت تاریخی این شاخص از اردیبهشت 92 بوده است. آمارها حاکی از این است که از ابتدای سال جاری سهم پول از نقدینگی روندی صعودی را طی کرده است. در فروردین‌ماه این نسبت حدود 7/ 19درصد بود و در اردیبهشت و خرداد‌ماه به ترتیب به 4/ 20 و 1/ 22درصد رسید. براساس آمار منتشر‌شده در دو ماه نخست تابستان این نسبت 5/ 22درصد بود.

به عبارت دیگر سهم پول از نقدینگی در نیمه سال جاری به بیشترین مقدار رسیده که نشان می‌دهد افراد ترجیح می‌دهند دارایی‌های خود را به نقد‌شونده‌ترین حالت نگهداری کنند. با توجه به عواملی مانند تورم بالا، سود حقیقی منفی در بانک‌ها و انتظارات تورمی مثبت، افراد به صورت عقلایی تصمیم می‌گیرند دارایی‌های خود را به صورت نقدی نگهداری کنند و از سپرده کردن آنها در بانک‌ها خودداری می‌کنند. این در حالی است که رشد نقدینگی در ماه‌های اخیر کاهشی بوده است، اما به نظر می‌رسد تمایل افراد به نگهداری پول با نقدشوندگی بالا سبب به هم خوردن آرامش بازارهای مختلف شده و این تلاطم هیزمی برای شعله‌ورتر شدن تورم خواهد بود.

تصویر پایه پولی در نیمه نخست سال

آمار پایه پولی یا پول پرقدرت نشان می‌دهد در آخرین ماه تابستان سال جاری، رقم پایه پولی به 7/ 690هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به مردادماه 7/ 2درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1/ 33درصد رشد داشته است. گزارش بانک مرکزی از جزئیات پایه پولی نشان می‌دهد خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در شش ماه نخست سال جاری 1/ 69درصد رشد داشته است. از سوی دیگر، سپرده‌های بخش دولتی نزد بانک مرکزی نیز در نیمه نخست سال جاری منفی 4/ 6درصد گزارش شده است. این مساله نشان می‌دهد دولت برای اقدامات خود با کمبود نقدینگی مواجه بوده و از منابع بانک مرکزی برداشت کرده است.

در جوابیه‌ای که بانک مرکزی در پاسخ به گزارش «دوراهی روندهای پولی» که به بررسی آمارهای پولی و بانکی مهرماه ‌پرداخته بود، منتشر کرد، تاکید داشت: «افزایش رشد ماهانه پایه پولی در ماه‌های اخیر عمدتا متاثر از تامین اعتبارات ارزی موردنیاز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توسط بانک مرکزی به منظور جبران و هموارسازی آثار حذف تخصیص ارز ترجیحی به ترتیب برای واردات نهاده‌های کشاورزی، کالاهای اساسی و دارو (به واسطه اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها) است که انتظار می‌رود با توجه به الزامات قانونی تسویه ریالی تعهدات مذکور، رشد پایه پولی به مسیر پیش‌بینی‌شده بازگشت کند.» از سوی دیگر، در شش ماه نخست سال جاری، مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها رشد 4/ 13درصدی را ثبت کرده است. به‌علاوه، نسبت ذخایر اضافی بانک‌ها به کل سپرده‌ها نیز در شش ماه مورد بررسی کاهش حدود 1/ 39درصدی را ثبت کرده که نشان می‌دهد بانک‌ها نیز با کمبود نقدینگی مواجه بوده و ذخایر اضافی خود را از بانک مرکزی خارج کرده‌اند.

در بخش پایه پولی از سمت مصارف نیز آمارها نشان می‌دهد اسکناس و مسکوک در جریان در نیمه نخست سال جاری 9/ 4درصد مثبت و سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی نیز در مدت مذکور 2/ 16درصد مثبت بوده است. علاوه‌بر این، آمارها نشان می‌دهد پایه پولی در شش ماه نخست سال جاری 4/ 14درصد رشد داشته که بیشترین سهم از این رشد به رشد خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی، با حدود 1/ 10درصد قرار دارد. سهم از رشد خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی نیز 5/ 1درصد و مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها 3/ 3درصد بوده است.