با رای هیات دولت، روز پنج‌شنبه محمدرضا فرزین به‌عنوان رئیس‌کل جدید بانک مرکزی جایگزین علی صالح‌آبادی شد تا ساختمان شیشه‌ای بلوار میرداماد سکاندار جدید خود را بشناسد. در این جلسه از تلاش‌های صالح‌آبادی تقدیر و با استعفای او موافقت شد. فرزین که دکترای اقتصاد و هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی است عضویت در هیات‌مدیره بانک‌های کارآفرین و کشاورزی و مدیرعاملی بانک کارآفرین را در کارنامه خود دارد و از سال گذشته در سمت مدیرعاملی بانک ملی ایران مشغول به‌کار بود. بدون شک تحولات در سطوح عالی بانک مرکزی از شرایط اخیر در بازار ارز متاثر است و انتخاب فرزین به‌عنوان رئیس جدید بانک مرکزی نیز به همین واسطه رخ داده است.
این موضوع از سخنان رئیس‌جمهور پس از این انتخاب و اولین صحبت‌های رئیس‌کل تازه‌نفس بانک مرکزی نیز قابل استنباط است. فرزین در اولین روز پس از انتصاب خود در برابر دوربین تلویزیون حاضر شد و به تشریح برنامه‌های خود، علی‌الخصوص در حوزه ارز پرداخت. او در این رابطه افزود: بازار نیما را حتما در نرخ 28هزار و 500تومان تثبیت و تمام نیازهای کالای اساسی و نیاز تولیدکنندگان، ماشین‌آلات، تجهیزات و دیگر موارد را با این نرخ در بازار نیما تامین خواهیم کرد. برخی این سیاست را به سیاست ارز4200 تشبیه می‌کنند؛ اما به نظر می‌رسد برای روشن شدن جوانب موضوع باید منتظر اظهارات بعدی رئیس کل جدید ماند. از سوی دیگر کارشناسان یکی از اولویت‌های مهم امروز بانک مرکزی را کاهش فاصله میان نرخ‌های مختلف ارز عنوان می‌کنند؛ موضوعی که در سخنان رئیس‌کل جدید نیز منعکس شده است. با این حال باید توجه داشت نیل به این هدف از طریق تثبیت نرخ ارز راه به جایی نخواهد برد و رئیس‌کل جدید باید از آزمودن راهکارهای آزموده‌شده اجتناب کند.
انتصاب در جلسه فوق‌العاده
روز پنج‌شنبه محمدرضا فرزین به‌عنوان رئیس‌کل جدید بانک مرکزی انتخاب شد. این انتصاب که در جلسه هیات دولت و با رای هیات وزیران صورت گرفت در روزی خارج از روال عادی تشکیل جلسات هیات دولت انجام شد. به‌طور معمول جلسات هیات دولت در روزهای یکشنبه و چهارشنبه برگزار می‌شود. پس از رای اعتماد هیات وزیران به سکاندار جدید ساختمان شیشه‌ای بلوار میرداماد، رئیس‌جمهور با تاکید بر سیاست دولت برای تثبیت و مدیریت نرخ ارز به رئیس کل جدید بانک مرکزی توصیه کرد از همفکری و مشورت همه افراد صاحب‌نظر استفاده کند. در این جلسه از تلاش‌های علی‌صالح‌آبادی، رئیس‌کل پیشین بانک مرکزی تقدیر و با استعفای او موافقت شد. با این وجود برخی از رسانه‌ها از عبارت «برکناری» برای پایان کار رئیس‌کل پیشین بانک مرکزی استفاده می‌کنند. در ادامه رئیس‌جمهورخطاب به هیات دولت و رئیس کل جدید بانک مرکزی، بر ضرورت هماهنگی کامل تیم اقتصادی دولت، نسبت به اجرای دقیق سیاست‌های اقتصادی برای ثبات نرخ ارز، کاهش تورم و نظارت جدی بر عملکرد بانک‌ها تاکید کرد.
کارنامه 15ماهه صالح‌آبادی
صالح‌آبادی در حالی از بانک مرکزی می‌رود که عملکرد 15ماهه او از این نهاد بیش از هرچیز تحت تاثیر عملکرد ارزی او قرار داشت. در واقع به وضوح می‌توان دید آنچه باعث شده است تا سکاندار پیشین بانک مرکزی جای خود را به سکاندار جدید بدهد، مساله بی‌ثباتی در بازار ارز و افزایش قیمت آن است. ثبات قیمت ارز در دوره ابتدایی مسوولیت او در بانک مرکزی موجب شد تا عمده توجه‌ها به این مقام مسوول به مسائلی چون نرخ تورم و رشد نقدینگی معطوف شود. به‌طور خلاصه می‌توان اتصال سامانه‌های مدیریت ارزی با سامانه‌های گمرک و مالیات، پیمان‌های پولی دو و چندجانبه، انتشار اوراق گواهی سکه، انتشار گواهی ارزی، رونمایی از سامانه برخط بازار متشکل ارزی، تامین ارز مورد نیاز کشور در زمینه کالا و خدمات از طریق سامانه نیما، تامین اسکناس ارز از طریق بازار متشکل معاملات ارزی و همکاری با صادرکنندگان برای تامین نیازهای ارزی کشور را به‌عنوان اقدامات صالح آبادی در دوره 15 ماه ریاست خود بر بانک مرکزی در حوزه ارز برشمرد.
صندلی بی‌ثبات
در حالی فرزین جایگزین صالح‌آبادی می‌شود که صندلی بانک مرکزی چهارمین رئیس خود را طی چهارسال اخیر تجربه می‌کند. پس از آنکه عبدالناصر همتی در سوم مرداد ماه سال97 به ریاست بانک مرکزی رسید، این نهاد شاهد سه رئیس دیگر نیز بوده است. این سرعت در جابه‌جایی سکانداران بانک مرکزی بیش از هر چیز از عدم ثبات مدیریتی در نهاد سیاستگذار پولی را نشان می‌دهد و بر نبود استقلال لازم در این نهاد صحه می‌گذارد. در واقع این عزل و نصب‌ها سیاستگذاری در بالاترین سطح پولی کشور را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و می‌تواند از پذیرش هزینه تحولات مهم احتمالی توسط سیاستگذاران جلوگیری کند. این موضوع کار را برای هرگونه تحول قابل توجه در سیاستگذاری کشور دشوار می‌کند. از سوی دیگر باید توجه داشت برخی از عوامل موثر بر متغیرهایی همچون نرخ ارز، ماهیتی غیراقتصادی دارند یا از کنترل مسوولان پولی کشور خارجند. به عبارت دیگر تغییر سکانداران بانک مرکزی نمی‌تواند برخی متغیرها را کنترل کند و روسای جدید بانک مرکزی نیز موفق به اتمام ماموریت غیرممکن همتایان پیشین خود نمی‌شوند. از در نظر گرفتن این نکات در کنار یکدیگر می‌توان به این نتیجه رسید که عدم ثبات در صندلی ریاست بانک مرکزی نه تنها کمکی به حل مشکلات نمی‌کند، بلکه سبب بروز مشکلات تازه‌ای نیز می‌شود.
محمدرضا فرزین کیست؟
محمدرضا فرزین، رئیس‌کل جدید بانک مرکزی، سوابق علمی و کاری متعددی را در رزومه خود دارد. این اقتصاددان، که متولد سال 1344 در آران و بیدگل است، عضویت در هیات‌مدیره بانک کارآفرین و بانک کشاورزی را در کارنامه خود دارد و در دوره‌های مختلف در جایگاه مدیرعاملی صندوق توسعه ملی، بانک کارآفرین و بانک ملی ایران مشغول به کار بوده است. او پیش از رسیدن به ریاست بانک مرکزی، و از آبان1400 به عنوان مدیرعامل بانک ملی ایران مشغول به‌کار بود. او همچنین در دولت دهم دبیر ستاد هدفمندسازی یارانه‌ها بوده است.
اولین اظهارات سکاندار جدید
بلافاصله پس از انتشار خبر انتخاب فرزین به‌عنوان رئیس‌کل بانک مرکزی، او در برنامه‌ای تلویزیونی حضور یافت و به‌طور مستقیم برنامه‌های آتی خود را تشریح کرد. بدیهی است که به واسطه وضعیت موجود در بازارها، ارز و سیاست‌های آتی در قبال آن بیشترین وزن را در صحبت‌های پنج‌شنبه شب فرزین داشت. او در ابتدا مهم‌ترین وظیفه بانک مرکزی را کنترل تورم و نرخ ارز دانست و گفت هر بانک مرکزی وظیفه کنترل این دو متغیر مهم اقتصادی را بر عهده دارد. او افزود: کلیه ارکان حاکمیتی در انجام این کار نقش مهمی دارند و قاعدتا این کار باید مبتنی بر یک برنامه مشخص اقتصادی و با همکاری کلیه مسوولان اقتصادی دولت انجام شود.
فرزین در ادامه صحبت‌هایش اطمینان داد که «نرخ ارز را تثبیت و حتما این دغدغه فعالان اقتصادی کشور را برطرف می‌کنیم؛ برنامه سیاست اقتصادی جدید متمرکز بر این موضوع خواهد بود.» فرزین در رابطه با نرخ ارز ادامه داد «در حال حاضر بخش عمده از نیاز ارزی از بازار نیما تامین می‌شود. بازار نیما را حتما در نرخ 28هزار و 500تومان تثبیت خواهیم کرد. تمام نیازهای کالای اساسی و نیاز تولیدکنندگان، ماشین‌آلات، تجهیزات و دیگر موارد را با این نرخ در بازار نیما تامین می‌کنیم. با توجه به اینکه منابع ارزی بانک مرکزی مناسب است، می‌توانیم ارز نیما را در این نرخ تامین کنیم.» فرزین در نهایت از اولویت مهم خود و بانک مرکزی رونمایی کرد و گفت: «تلاش ما در بانک مرکزی این خواهد بود که تمام نیاز ارزی را در بازار نیما و بازار مبادله ارزی تامین کنیم و بازار ارز آزاد را به شکل مستمر کوچک کنیم، نیاز به آن را کاهش دهیم و نرخ آن را به این نرخ نزدیک کنیم و کاهش دهیم.»
سایه‌روشن سخنان رئیس کل
سخنان پنج‌شنبه‌شب رئیس‌کل جدید می‌تواند به برنامه‌های متفاوتی دلالت داشته باشد. در وهله اول می‌توان بر این نکته صحه گذاشت که مهم‌ترین هدف فعلی بانک مرکزی در حوزه ارز نزدیک کردن سطح قیمت ارز در بازارهای مختلف به یکدیگر است. اما چگونگی نیل به این هدف می‌تواند محل بحث باشد. درصورتی‌که هدف از اعلام نرخ 28هزار و 500تومانی در بازار ارز نیما تثبیت نرخ ارز باشد، چالش‌ها و آثار سوء سیاست‌های پیشین تثبیت ارز این بار نیز تکرار خواهد شد و می‌تواند ابعاد خسارات آن تا سطح ارز 4200تومانی گسترش پیدا کند. از سوی دیگر باید توجه داشت که چنین سیاستی می‌تواند در جهت عکس عمل کند. تعیین سقف برای عرضه ارز صادراتی حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی می تواند با مخدوش کردن انگیزه صادرکنندگان حجم عرضه در این بازار را کاهش دهد و موجب افزایش بیش از پیش قیمت ارز در این بازار شود. باوجوداین گمانه‌زنی‌ها نسبت به سیاست‌های ارزی رئیس‌کل جدید بانک مرکزی، به نظر می‌رسد برای روشن شدن جوانب بیشتر این سیاست‌ها باید بیشتر منتظر ماند و دید در عمل این سخنان تا کجا جامه عمل به تن خواهد کرد.
