امام جواد (ع) در آثار استاد انصاریان

پرتویى از اخلاق حضرت امام جواد علیه السلام

 حضرت جواد الائمه علیه السلام با وجود کمى سن در علم و بردبارى و فصاحت بیان و عبادت خالصانه و سایر فضائل اخلاقى بى‌ نظیر بودند، استعدادى شگرف و زبانى بلیغ و رسا داشتند و مسائل علمى را بالبداهه پاسخ مى‌ فرمودند و به نظافت تن و لباس چون اجداد طاهرینش توجه بسیارى مى‌ فرمودند.

نامه پربرکت

از مردى از قبیله بنى حنیفه از اهالى بُست و سیستان روایت شده که گفته است: در سالى که در آن حج به جا آوردم که ابتداى حکومت معتصم بود، با حضرت امام جواد علیه السلام همنشین شدم، بر سر یک سفره نشسته بودیم که در حضور دوستان حاکم عباسى به حضرت گفتم:- فدایت شوم- حاکم و والى ما مردى است آراسته به ولایت شما و دوستدار شماست، در دفتر او مالیاتى بر عهده من است.- فدایت شوم- اگر صلاح مى بینى به او نامه اى بنویس که مرا مورد لطف قرار دهد، حضرت [براى مراعات تقیه جهت حفظ جان حاکم سیستان ] فرمود: او را نمى شناسم! گفتم:- فدایت شوم- همان گونه که عرض کردم از محبان شما اهل بیت علیهم السلام  است و نامه شما به او براى من سودمند است.

حضرت کاغذى برگرفته، نوشتند:

بسم اللّه الرحمن الرحیم

اما بعد، حامل این نامه به نیکى از شما یاد کرد. آنچه از عملت براى تو مى ماند همان است که در آن نیکى ورزیدى، پس به برادرانت نیکى کن و بدان که خداى عزّ و جلّ از اعمال تو گرچه به وزن ذرّه یا خردل باشد بازخواست خواهد کرد.

نامه بر مى گوید: خبر نامه پیش از ورودم، به حسین بن عبداللّه نیشابورى والى منطقه ما، رسیده بود. وقتى وارد سیستان شدم، به فاصله دو فرسخى شهر از من استقبال کرد، نامه را به او دادم، بوسید و بر دو دیده گذاشته، به من گفت: حاجتت چیست؟ گفتم: در دفتر تو مالیاتى بر عهده من است که از پرداختش عاجزم، فرمان داد آن مالیات را از دفترش حذف کردند و گفت: تا من والى این دیارم مالیات مده سپس از عیال من پرسید، تعداد آنان را به او گفتم، دستور داد آنچه ما را اداره مى کند و بیش از آن را به ما بدهند. تا زنده بود مالیات ندادم و صله او هم تا از دنیا رفت از من قطع نشد «1».

حمایت از مظلوم

على بن جریر مى ‌گوید: خدمت امام جواد علیه السلام نشسته بودم گوسفندى از خانه امام گم شده بود یکى از همسایه‌ هاى امام را به اتهام دزدى گرفته، نزد آن حضرت آوردند.

امام فرمود: واى بر شما او را رها کنید، او دزدى نکرده است، گوسفند در خانه فلان کس است، بروید از خانه او بیاورید.

به همان خانه رفتند دیدند گوسفند آنجا است، صاحب خانه را به اتهام دزدى دستگیر کردند، لباسهایش را پاره کرده کتک زدند، وى قسم مى ‌خورد که گوسفند را ندزدیده است.

او را خدمت امام آوردند، حضرت فرمود:

چرا به او ستم کرده اید؟ گوسفند، خودش به خانه او داخل شده و او اطلاعى نداشته است.

آنگاه امام از او دلجویى نمود و مبلغى در مقابل لباسها و کتکى که خورده بود به او بخشید «2».

وقار و متانت امام جواد علیه السلام

گویند پس از شهادت امام رضا علیه السلام چون مردم نام مأمون را بر زبان مى آوردند، او را سرزنش و ملامت مى ‌کردند، خواست که خود را از آن جرم و گناه تبرئه کند، به این جهت از سفر خراسان به بغداد آمد، نامه اى براى امام محمّد تقى علیه السلام نوشت و با اکرام و اعزاز او را خواست. امام به بغداد آمد. مأمون پیش از آنکه وى را ببیند، به شکار رفت.

در بین راه به گروهى از کودکان رسید که در میان راه ایستاده بودند، امام جواد علیه السلام هم در آنجا ایستاده بود، چون کودکان کبکبه مأمون را دیدند، پراکنده شدند، امام از جایگاه خود حرکت نکرد! با نهایت آرامش و وقار در جاى خود ایستاد تا آنکه مأمون به نزدیک او رسید، از دیدار کودک در شگفت گشت، عنان اسب برکشید، پرسید: چرا مانند کودکان دیگر از سر راه دور نشدید و از جاى خود حرکتى نکردید؟

در پاسخ فرمود: اى خلیفه! راه تنگ نبود که بر تو گشاد گردانم! و جرم  و خطایى نداشتم که از تو بگریزم! گمان ندارم که بى جرم کسى را مجازات کنید.

مأمون از شنیدن این سخنان بیشتر شگفت زده شد!! از دیدار حسن و جمال او مجذوب او شده، پرسید: اى کودک! چه نام دارى؟!

حضرت فرمود: محمّد نام دارم! گفت: پسر کیستى؟ فرمود: فرزند على بن موسى الرضا علیهما السلام.

مأمون چون نسبش را شنید، تعجبش از بین رفت و از شنیدن نام آن امام که شهیدش کرده بود، شرمسار گردید! درود و رحمت به روان پاک او فرستاد و رفت!! چون به صحرا رسید، نگاهش بر درّاجى افتاد، بازى از پى او رها کرد، آن باز مدتى ناپیدا گشت، چون از هوا برگشت، ماهى کوچکى که هنوز زنده بود در منقار داشت.

مأمون از دیدن آن تعجب کرد. ماهى را در کف دست گرفت و بازگشت، چون به همان جا رسید که در هنگام رفتن امام جواد علیه السلام را دیده بود، باز دید که کودکان پراکنده شدند!! او از جاى خود حرکت نکرد. مأمون گفت:

محمّد، این چیست که در دست دارم؟!

حضرت از راه الهام فرمود: خداوند دریایى چند آفرید، ابر از آن دریاها بلند مى شود، ماهیان ریزه با ابرها بالا مى روند، بازهاى شهریاران آنها را شکار مى کنند!! شهریاران آن را در کف مى گیرند، خاندان نبوت را با آن آزمایش مى کنند!!

مأمون از شنیدن این سخن تعجبش زیادتر شد و گفت: به راستى تویى فرزند رضا! از فرزندان آن بزرگوار این گونه شگفتى ها و اسرار دور نیست  «3»!!

نیرنگ اهل باطل

مأمون هر نیرنگى مى زد که امام جواد علیه السلام را مانند خود از مردم دنیا سازد و به هوى و هوس مایل کند، نتوانست و نیرنگ او در امام اثر نکرد تا زمانى که خواست دختر خود را به خانه وى بفرستد تا زفاف و پیوند زناشوئى انجام گردد!.. در اینجا دستور داد که صد کنیزى که از همه زیباتر بودند هر کدام جامى در دست گیرند که در آن جواهرى باشد و با این جلال و شکوه در آن وقتى که امام وارد مى شود و در حجله دامادى مى نشیند! از وى استقبال کنند.

کنیزان به آن دستور رفتار کردند، امام جواد علیه السلام توجهى به ایشان نفرمود، ناچار مأمون مخارق مغنّى را خواست که مردى بود خوش آواز و رباب نواز با ریش بلند. مخارق مغنّى به مأمون گفت: اى امیرالمؤمنین! اگر این کار من براى میل دادن جواد به امر دنیاست، من کفایت مى کنم سپس در برابر امام نشست و آواز خود را بلند کرد.

چنان آوازى خواند که همه مردم خانه به نزد او گرد آمدند، آنگاه شروع به نواختن رباب و آواز خواندن کرد. مدت یک ساعت نواهاى موسیقى را نواخت، دیدند که امام جواد علیه السلام نه به سوى راست توجهى کرد و نه بسوى چپ. پس از آن امام سر خود را بلند کرد و فرمود:

اتَّقِ اللهَ یَا ذَا العَثْنُون!

از خدا بترس اى مرد ریش دراز!!

ناگهان رباب و مضراب از دست مغنّى افتاد و دیگر بهره اى از آن نبرد تا مرد «4».

مأمون از مخارق مغنى پرسید: ترا چه شد؟!

گفت: در هنگامى که امام جواد علیه السلام به من بانگ زد، چنان لرزان گشتم که هرگز تندرست نخواهم شد.

نظر شافعى درباره امام جواد علیه السلام

کمال الدین شافعى از علماى بزرگ اهل سنت درباره امام جواد علیه السلام چنین نوشته است:

این [امام محمّد جواد] ابو جعفر محمّد دوم است [اول محمّد باقر دوم محمّد تقى ]... ارزش و مرتبه بلندى را دارا است، نامش در افواه مشهور است، سعه صدر و وسعت نظر، شیرینى سخن او همه را جلب کرد و مدت افاضات او کم بود؟ سرنوشت چنین شد که در جوانى به روان کلى الهى پیوست.

زمان او کوتاه بود، افادات وى بسیار بلند بود، هر کس به وى مى رسید بى اختیار سر تعظیم خم مى کرد، از اشعه انوار افاضات علمى او بهره مند مى گردید. سرچشمه نورى بود که همه از او روشن مى شدند، عقل و ذهن با او علم و معرفت مى یافت  «5».

فرمان کریمانه حضرت رضا به حضرت جواد (علیهما السلام)

بزنطى میگوید: نامه حضرت را به حضرت جواد به این مضمون خواندم: اى اباجعفر به من خبر رسیده که وقتى براى بیرون رفتن از خانه سوار مرکب میشوى، غلامان تو را از درب کوچک خانه بیرون میبرند، این کار نتیجه بخل آنان است که از جانب تو خیرى به کسى نرسد، به حقى که بر تو دارم از تو میخواهم که بیرون رفتن و ورودت جز از درب بزرگ خانه نباشد، و چون براى بیرون رفتن سوار میشوى با خود درهم نقره و دینار طلا بردار، آنگاه هیچ سائلى را محروم مکن، اگر عموهایت از تو درخواست داشتند که به آنان نیکى کنى کمتر از پنجاه دینار طلا به آنان مده، و افزون تر هم به اختیار خود توست، و اگر عمه هایت از تو درخواست عطا داشتند کمتر ازبیست و پنج دینار طلا به آنان مده، پرداخت بیشتر باز به اختیار توست، من میخواهم خداوند با انجام این بخشش تو را به مرتبه بلندى برساند، انفاق کن که خدا عنایت میکند، تنگدستى را بر صاحب عرش مترس. «6» امام صادق (ع) از حضرت باقر و حضرت باقر از رسول خدا روایت میکند:

«ان الصدقة تزید صاحبها کثرة فتصدقوا یرحمکم الله، وان التواضع یزید صاحبه رفعة فتواضعوا یرحمکم الله، وان العفو یزید صاحبه عزا فاعفوا یعزکم الله:» «7»

صدقه به ثروت صاحبش میافزاید، پس صدقه دهید خدا شما را مورد رحمت قرار دهد، و فروتنى به صاحبش سربلندى و رفعت میافزاید، پس فروتنى کنید خدا شما را رحمت نماید، و گذشت به عزت صاحبش میافزاید، پس گذشت کنید تا خدا شما را عزت دهد.

امیرمؤمنان از رسول خدا روایت میکند:

«کل معروف صدقة الى غنى او فقیر، فتصدقوا ولو بشق تمرة، واتقوا النار ولوبشق التمرة، فان الله عزوجل یربیها لصاحبها کما یربى احدکم فلوه او فصیله حتى یوفیه ایاها یوم القیامة، حتى یکون اعظم من الجبل العظیم:» «8»

هر کار نیکى نسبت به غنى یا فقیر صدقه است، پس صدقه دهید گر چه به نصف خرما باشد، و خود را گرچه به نصف خرما باشد از آتش دوزخ حفظ کنید، خداوند صدقه را رشد میدهد چنان که یکى از شما کره اسب یا شتر بچه را رشد میدهد، شما صدقه رشد داده را در روز قیامت دریافت میکنید تا جائى که از کوه بزرگ بزرگ تر است.

جان دادن شیعه از بیان امام جواد علیه السلام

 این روایت را مرحوم فیض کاشانى در جلد هشتم کتاب پرقیمت «المحجة البیضاء» نقل مى کنند: وجود مبارک حضرت جواد الائمه علیه السلام به عیادت بیمارى رفتند. بیمار حضرت جواد علیه السلام را دید، شروع به گریه کرد. حضرت به بیمار فرمودند: چرا گریه مى کنید؟ عرض کرد: یابن رسول الله! من در دهان مرگ قرار گرفته ام و مى دانم که از این بیمارى نجات پیدا نمى کنم و امروز و فرداست که ملک الموت به سراغم بیاید و مرا به عالم دیگر منتقل مى کند. «9»

بیمار، شیعه قابل قبولى بود. چنانچه در روایات بیان شده است، شیعه قابل قبول آثار، علایم و نشانه هایى دارد. چقدر این علائم، آثار و نشانه ها زیبا و پرقیمت است.

------------------------------------------------------------------------------

(1)- الکافى: 5/ 111، باب شرط من أذن له فى أعمالهم، حدیث 6؛ وسائل الشیعة: 17/ 195، باب 46، حدیث 22336؛ بحار الأنوار: 50/ 86، باب 5، حدیث 2.

(2)- بحار الأنوار: 50/ 47 باب 26، حدیث 22.

(3)- بحار الأنوار: 5/ 91، باب 5، حدیث 6.

(4)- بحار الأنوار: 50/ 61، باب 26، حدیث 37.

(5)- مطالب السؤول فى مناقب آل الرسول: 140.

کمال الدین محمّد بن طلحه شافعى که در وصف او گفته اند: «کان من الصدور الأکابر والرؤساء المعظمین، ذا حشمة وجاه... معروفاً بالزهد فى الدنیا والاعراض عنها» در مطالب السؤول در وصف حضرت امام جواد علیه السلام چنین گفته است:

وأما مناقبه: فما اتسعت حلبات مجالها، ولا امتدت أوقات آجالها، بل قضت علیه الاقدار الالهیة بقلة بقاءه فى الدنیا بحکمها وانجالها، فقلّ فى الدنیا مقامه، وعجّل القدوم علیه زیارة حمامه، فلم تطل بها مدته ولا امتدت فیها أیامه، غیر أن اللّه عزّ وعلا خصّه بمنقبة متألقة فى مطالع التعظیم، بارقة أنوارها مرتفعة فى معارج التفضیل، قیّمة أقدارها، بادیة لعقول أهل المعرفة آیة آثارها، وهى وإن کانت صغیرة فدلالتها کبیرة.

(6)- عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 8 بحار، ج 96، ص 121.
(7)- امالى طوسى، ج 1، ص 14.

(8)- بحار، ج 96، ص 122.

(9)- المحجه البیضاء: 8/ 257؛ بحار الأنوار: 6/ 156، باب 6، حدیث 13؛ «الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ علیه السلام قَالَ دَخَلَ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَلَى مَرِیضٍ مِنْ أَصْحَابِهِ وَ هُوَ یَبْکِی وَ یَجْزَعُ مِنَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُ یَا عَبْدَ اللَّهِ تَخَافُ مِنَ الْمَوْتِ لِأَنَّکَ لَاتَعْرِفُهُ أَ رَأَیْتَکَ إِذَا اتَّسَخْتَ وَ تَقَذَّرْتَ وَ تَأَذَّیْتَ مِنْ کَثْرَةِ الْقَذَرِ وَ الْوَسَخِ عَلَیْکَ وَ أَصَابَکَ قُرُوحٌ وَ جَرَبٌ وَ عَلِمْتَ أَنَّ الْغَسْلَ فِی حَمَّامٍ یُزِیلُ ذَلِکَ کُلَّهُ أَ مَا تُرِیدُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَتَغْسِلَ ذَلِکَ عَنْکَ أَوْ تَکْرَهُ أَنْ تَدْخُلَهُ فَیَبْقَى ذَلِکَ عَلَیْکَ قَالَ بَلَى یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ فَذَلِکَ الْمَوْتُ هُوَ ذَلِکَ الْحَمَّامُ هُوَ آخِرُ مَا بَقِیَ عَلَیْکَ مِنْ تَمْحِیصِ ذُنُوبِکَ وَ تَنْقِیَتِکَ مِنْ سَیِّئَاتِکَ فَإِذَا أَنْتَ وَرَدْتَ عَلَیْهِ وَ جَاوَرْتَهُ فَقَدْ نَجَوْتَ مِنْ کُلِّ غَمٍّ وَ هَمٍّ وَ أَذًى وَ وَصَلْتَ إِلَى کُلِّ سُرُورٍ وَ فَرَحٍ فَسَکَنَ الرَّجُلُ وَ نَشِطَ وَ اسْتَسْلَمَ وَ غَمَّضَ عَیْنَ نَفْسِهِ وَ مَضَى لِسَبِیلِهِ وَ سُئِلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ علیه السلام عَنِ الْمَوْتِ مَا هُوَ فَقَالَ هُوَ التَّصْدِیقُ بِمَا لَایَکُونُ.»

برگرفته از کتب

اهل بیت علیهم السلام عرشیان فرش نشین 

تفسیر حکیم، ج 5

حلال و حرام مالى

نوشته استاد حسین انصاریان