عصر ایران - از زمان اختراع ساخارین؛ یکی از نخستین جایگزین های شکر در سال 1879، دانشمندان همچنان به دنبال روش هایی بهینه به منظور ایجاد طعم شیرین شکر اما بدون کالری بوده اند.
اخیرا الکل قندها به یک جایگزین رایج برای قند و شکر تبدیل شده اند. الکل قندها معمولا شیرینی کمتری از شکر دارند و یا به همان اندازه شکر طبیعی شیرین هستند. این موضوع به آنها اجازه می دهد تا به طور یکپارچه جایگزین شکر در برخی مواد غذایی شوند.
یکی از رایج ترین الکل های قندی اریتریتول است؛ یک الکل قندی که به طور طبیعی در برخی میوه ها و سبزیجات یافت و به طور تجاری از طریق تخمیر قند ساده ای به نام دکستروز موجود در ذرت ساخته می شود. امروزه این ماده در ترکیب محصولات مختلفی از جمله انواع نوشیدنی ها، آدامس، کیک و یا فرآورده های شیرین شده ای که ادعا می شود عاری از مضرات شکر هستند، دیده می شود.
تحقیقات قبلی اریتریتول را با افزایش خطر مشکلات قلبی عروقی مرتبط دانسته است، مانند مطالعه ای که در مارس 2023 منتشر شد. این پژوهش ارتباط بین مصرف اریتریتول و افزایش خطر رویدادهای قلبی عروقی مهم از جمله حمله قلبی و سکته را نشان داده است. لازم به ذکر است که این مطالعه از طریق وب سایت کتابخانه ملی پزشکی آمریکا قابل دسترسی است.
دکتر استنلی هازن رئیس بخش کلینیک قلب و عروق پیشگیرانه، کلینیک کلیولند و یکی از نویسندگان مطالعه مارس 2023 توضیح می دهد: «مطالعات قبلی ما روی اریتریتول در کنار مشاهدات بالینی در مقیاس بزرگ نشان دادند که افزایش سطح این ماده در خون با خطر وقوع آنفارکتوس میوکارد، سکته مغزی و مرگ در ارتباط است.
وی اضافه کرد که هم مطالعات حیوانی و هم بررسی های خونی نشان داده اند که یک اثر پروترومبوتیک مرتبط با اریتریتول، می تواند مکانیسم زمینه ای مد نظر را توضیح دهد.
در حال حاضر، هازن و همکارانش با مطالعه جدیدی که اخیرا توسط مجله آرتریواسکلروزیس، ترومبوزیس و زیست شناسی عروقی منتشر شده است، تحقیقات خود در حیطه اریتریتول را ادامه داده اند و گزارش کرده اند که استفاده از این شیرین کننده ممکن است خطر لخته شدن خون را در مصرف کنندگان افزایش دهد. زمانی که لخته ای داخل رگ خونی تشکیل شود، حرکت خون و اکسیژن در بدن را محدود خواهد کرد.
تجزیه و تحلیل اریتریتول
برای این مطالعه، هازن و تیمش 20 داوطلب سالم، غیرسیگاری، بدون بیماری قلبی عروقی و سابقه پزشکی اختلالات خونریزی دهنده را انتخاب کردند.
ده نفر از داوطلبان آب مخلوط شده با 30 گرم گلوکز دریافت کردند، در حالی که به ده نفر دیگر آب و 30 گرم اریتریتول داده شد.
هازن، نویسنده ارشد و مسئول این مطالعه، گفت: «میزان اریتریتول مورد استفاده دقیقا همان مقداری است که اغلب در غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی های شیرین شده کارخانه ای مصرف می شود. ما به طور مستقیم تاثیر مصرف اریتریتول را در انسان آزمایش کردیم. شرایط قبل و بعد از مصرف نیز در هر فرد مقایسه شد. علاوه بر این تاثیر مصرف نوشیدنی شیرین شده با شکر را هم آزمایش کردیم تا ببینیم که آیا گلوکز هم باعث همان اثرات می شود یا خیر.»
پس از تجزیه و تحلیل یافته ها، محققان دریافتند شرکت کنندگانی که اریتریتول دریافت کرده بودند، سطح اریتریتول خون آنها بیش از 1000 برابر افزایش یافته بود.
اریتریتول با "افزایش قابل توجه" خطر لخته شدن خون در ارتباط است
محققان همچنین کشف کردند که شرکت کنندگان مطالعه پس از مصرف اریتریتول، افزایش قابل توجهی در فعالیت پلاکت خون خود نشان دادند و همین موضوع منجر به افزایش خطر تشکیل لخته خون شد. با این حال، هیچ تغییر معناداری در شرکت کنندگانی که گلوکز مصرف کرده بودند، مشاهده نشد.
هازن توضیح داد: «در این گروه کوچک از داوطلبان سالم، ما نشان می دهیم که بلع و هضم اریتریتول، منجر به واکنش دهی بیش از حد پلاکت ها می شود. یعنی در این وضعیت با پلاکت هایی رو به رو هستیم که نسبت به یک محرک نه چندان قوی، فعال سازی شدیدی را تجربه می کنند و به دنبال آن خطر لخته شدن خون را افزایش می دهند. این در حالی است که در گروه دیگر شرکت کنندگان پس از مصرف مقدار قابل مقایسه گلوکز، تغییر خاصی ثبت نشد. اما اهمیت این موضوع در چیست؟ دکتر هازن ادامه می دهد: این مسئله یک نگرانی بهداشت عمومی است. به احتمال بالا افرادی که معمولا از جایگزین های قند مانند انواع شیرین کننده ها استفاده می کنند، اغلب در معرض خطر بیشتری برای تجربه حمله قلبی یا سکته قرار دارند. بنابراین به جای دستیابی به چیزی که امیدواریم جایگزین سالمی باشد، به طور متناقض، مصرف یک غذا یا نوشیدنی شیرین شده با اریتریتول ممکن است درصد خطر را برای فرد افزایش دهد.»
هازن گفت این یافته ها بر اهمیت مطالعات بالینی طولانی مدت تکمیلی به منظور ارزیابی مجدد ایمنی اریتریتول و سایر جایگزین های قند تاکید می کنند.
وی تاکید کرد که افرادی که با خطر ترومبوز رو به رو هستند، مانند افراد مبتلا به بیماری هایی مانند امراض قلبی، دیابت یا سندرم متابولیک، ممکن است بخواهند دفعات و میزان مصرف شیرینی های قندی را محدود کنند و آنها را با نوشیدنی ها و غذاهای حاوی الکل های قند جایگزین کنند. از این رو قطعا باید توجه بیشتری به این گروه و محتوای تغذیه ای مصرفی آنها داشت.
آیا جایگزینی «سالم» برای شکر وجود دارد؟
متخصص تغذیه Monique Richard، می گوید که این مطالعه به نگرانی فزاینده ای که او به طور کلی در رابطه با شیرین کننده های مصنوعی، الکل های قند و جایگزین های دیگر دارد، دامن زده است.
وی ادامه می دهد: «زمانی که ما جایگزین هایی می سازیم که به طور متفاوتی متابولیزه می شوند و آنها را به عنوان افزودنی به مواد غذایی اصطلاحا «سالم» اضافه می کنیم، ممکن است افراد در واقع بیش از مقدار مورد نظر در الگوی غذایی خود یا تعداد دفعات مصرف همیشگی شان از این مواد استفاده کنند. چنین موضوعی در نهایت به نحوی هدف اولیه ما را معکوس خواهد کرد. درک این نکته مهم است که مبارزه با شکر و طبقه بندی آن تحت عنوان «سمی» یا ماده ای که باید «به هر قیمتی از آن اجتناب شود» معمولا سیاستی مفید، پایدار و حتی ضروری نیست. در مقابل بسیار حیاتی است که بتوانیم به درستی آموزش دهیم و از آن حمایت کنیم تا مردم معنای اعتدال در مصرف و نحوه استفاده از جایگزین های سالم را متوجه شوند.»
اما چه جایگزین های نسبتا مناسب و سالمی در دسترس ما قرار دارند که می توانند به عطش گهگاه ما برای چشیدن طعم شیرین پاسخ مطلوب بدهند؟
- عسل
- شیره افرا
- قند نارگیل یا خرما
- شکر خام
- میوه
- مربا/ ژله
- استویا