گفتار استاد:
«ابن ابی عقیل عمانی،گفته اند یمنی است،عمان از سواحل دریای یمن است،تاریخ وفاتش معلوم نیست.در آغاز غیبت کبری می زیسته است.«بحر العلوم »گفته است که او استاد جعفر بن قولویه بوده است و جعفر بن قولویه استاد شیخ مفید بوده است.این قول از قول بالا که جعفر بن قولویه را همدوره علی بن بابویه معرفی کرده است،اقرب به تحقیق است.
آراء ابن ابی عقیل در فقه زیاد نقل می شود.او از چهره هایی است که مکرر به نام او در فقه برمی خوریم...» (1)
حسین بن ابی عقیل ملقب به «حذاء»معروف به «عمانی »و«ابن عقیل » (2) ،کنیه اش «ابو علی »،از فقهای بزرگ و از بزرگان امامیه و از متکلمین وارسته ای است که معاصر با ثقة الاسلام کلینی(متوفی 329)بوده،و از اساتید شیخ مفید به شمار می آید.
مرحوم مدرس صاحب ریحانة الادب درباره او می نویسد:
«شیخ مفید به غایت او را ستوده است و او نخستین کسی است که در اول غیبت کبری،فقه را مهذب کرد و با قواعد اصولیه تطبیقش نمود،طریق اجتهاد و تطبیق احکام با ادله و اصول آنها را باز کرد.بعد از او«ابن جنید اسکافی »،(که شرح او خواهد آمد)هم همان طریق را پیمود.بدین جهت است که در اصطلاح فقهاء،این دو فقیه جلیل القدر به «قدیمین »(دو تن از قدماء)تعبیر آورده می شود.آراء ابن عقیل محل توجه واعتناء بیشتر محقق حلی و علامه و متاخرین قرار گرفته است و از فتاوای نادره او عدم تنجس آب قلیل به مجرد ملاقات با نجس،وجوب اذان و اقامه در نماز صبح و شام وبطلان نماز در صورت ترک آنها(اذان و اقامه)است...» (3)
گفتار صاحب ریاض:
مرحوم میرزا عبد الله افندی صاحب ریاض العلماء درباره او گوید:
«فقیه بزرگ،متکلم اصیل،شیخ بزرگوار،معروف به ابن ابی عقیل،اقوال و آراء اودر کتابهای ما مورد نقل قول قرار گرفته است،با آنکه مردم سرزمین عمان همگی ازخوارج و ناصبیها هستند،ولی به نظر می رسد که آنان پس از سده سوم از دیار مغرب به آن منطقه آمده باشند.»
او می افزاید:«علامه در کتاب «خلاصة الاقوال »توصیف و تجلیل فراوانی از او به عمل آورده است.» (4)
گفتار نجاشی:
نجاشی،صاحب کتاب رجال معروف،پس از توصیف او به ثقة و فقیه و متکلم بودن،و پس از ذکر کتابهای او،از کتاب «المتمسک بحبل آل الرسول(ص)»نام می بردو گوید:«کتاب بسیار مشهوری در میان شیعه می باشد.کمتر کسی پیدا می شود که واردخراسان گردد و از آن،کتاب نسخه یا نسخه هایی تهیه نکرده باشد.از استادم ابا عبد الله شنیدم که در حق این مرد فراوان مدح و ثنا می گفت.» (5) از دیگر آثار او،کتاب «الکفرو الفر»در امامت و ولایت می باشد.
گفتار شیخ طوسی:
فقیه بزرگوار شیعه،شیخ طوسی در کتاب «الفهرست »درباره او می گوید:
«ابن ابی عقیل عمانی،دارای کتابهای متعددی است.او از زمره متکلمین شیعه بوده و کتابهای در فقه دارد.و کتاب «الکر و الفر»(در امامت)،و«المتمسک بحبل آل الرسول »(در فقه)را ذکر کرده است.» (6)
گفتار بزرگان در حق او:
«ابن شهر آشوب »در معالم العلماء،ص 37،و مرحوم شیخ حر عاملی در امل الآمل(2/61)عین مطالب گذشته را در حق او نقل نموده اند و او را با علم و فضیلت وفقاهت و کلامی بودن توصیف نموده اند.
گفتار اردبیلی:
صاحب جامع الرواة درباره او سخن نجاشی را نقل می کند و می گوید:«حسن بن علی بن ابی عقیل،حذاء،فقیه وارسته و متکلم است و کتابهایی در زمینه فقه و کلام دارد.از استادم ابو عبد الله شنیدم که فراوان در حق او ثنا و تعریف می نمود...» (7)
گفتار مرحوم سید صدر:
آیة الله سید حسن صدر،مؤلف کتاب «تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام »او را درگروه فقهای بزرگ امامیه نام برده است و درباره او چنین می نویسد:
«او بزرگ شیعه و آبرو و اعتبار آنان،متکلم،فقیه،رکن و مؤسس در فقه و محقق در علوم شرعی و مدقق در علوم عقلی، کتابهای متعددی در فنون اسلامی دارد،ولی شهرت او در فقه و استنباط احکام شرعی است.او معاصر کلینی و از علمای قرن سوم هجری می باشد...» (8)
گفتار مرحوم آیة الله خویی:
صاحب معجم رجال الحدیث،پس از نقل اقوال و آراء نجاشی،شیخ طوسی وعلامه حلی می فرماید:«شهرت و اعتبار او، عظمت علمی و عملی این شخصیت،دربین فقهای اعلام،ما را بی نیاز از اطاله سخن و تعرض به اقاویل و کلمات آن بزرگان می نماید.احتمال داده می شود که ابی عقیل کنیه «عیسی »بوده باشد.» (9)
وفات او:
با همه تلاشی که در رابطه با شناخت تاریخ دقیق وفات او صورت گرفت و به صاحبان فن نیز مراجعه شد،ولی چیزی به دست نیامد،ولی با توجه به هم عصر بودن اوبا ثقة الاسلام کلینی و ابن بابویه(صدوق اول)،حدس زده می شود که وفات او نیزهمان نیمه اول قرن چهارم،در حدود 330 تا 350 هجری رخ داده باشد.
رحمت خدا و رضوان او شامل حالش باد
پی نوشتها:
1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 294،چاپ دفتر انتشارات اسلامی
2- عمان با ضم عین و تشدید میم،و آن منطقه ای است میان بلاد یمن و فارس.حذاء با فتح حاء و تشدیدذال،کفاش و سازنده کفش می باشد.
3- ریحانة الادب،ج 7،ص 360.
4- ریاض العلماء،ج 1،ص 204.
5- رجال نجاشی،ص 48،کد معرفی 100،چاپ جامعه مدرسین قم.
6- الفهرست،ص 54.
7- جامع الرواة،ج 1،ص 911.
8- تاسیس الشیعه،ص 303.
9- معجم رجال الحدیث،ج 5،ص 22،کد معرفی 2933.
