(متوفی 1098 یا1099 ه.ق)
گفتار استاد:
«آقا سید حسین خوانساری معروف به «محقق خوانساری ».او نیز در مکتب فقهی اصفهان پرورش یافته است و جامع معقول و منقول بوده است.شوهر خواهرمحقق سبزواری است.کتاب معروف او در فقه به نام «مشارق الشموس »است که شرح کتاب «دروس »شهید اول است.
محقق خوانساری در سال 1098 درگذشته است.او با محقق سبزواری معاصربوده است و همچنین با ملا محسن فیض کاشانی و ملا محمد باقر مجلسی که هردو از اکابر محدثین می باشند،به شمار می روند.» (1)
آیة الله حسین بن جمال الدین محمد خوانساری،از فقهای بزرگ و نامدار قرن یازدهم هجری است که از او به عنوان «استاد الکل فی الکل »تعبیر آورده اند.در فلسفه وحکمت ید طولانی داشته است.ابتدا در رشته فلسفه و حکمت اشتغال داشته است.
اتفاقا با یکی از فقهای عصر،شب در یک جا مهمان می شوند.صاحبخانه در احترام وتجلیل فقیه،سعی و تلاش نموده است و در موقع خواب برای او رختخواب و بستری مهیامی نماید و برای آقا حسین خوانساری چیزی نمی آورد.(شاید این عمل عمدی و برای تنبیه بوده است.)پس آن فقیه به آقا حسین می گوید:«تو هیولی را زیر و«صورت »را روبیفکن و استراحت کن. »آقا حسین صبح آن روز حضور محقق سبزواری صاحب ذخیره می رود و در درس فقه او حضور پیدا می کند و مدت 12 سال در حضور اومداومت به تحصیل فقه می کند و از او اجازه می گیرد و دخترش را نیز به حباله نکاح خویش در می آورد که آقا جمال از او متولد می گردد.پسرش آقا جمال و میرزا محمدبن حسن شیروانی از شاگردان او می باشند.
از تالیفات او شرح کتاب شهید اول است،به نام «مشارق الشموس فی شرح الدروس »و صاحب وسائل اجازه از او دارد. (2)
صاحب امل الآمل و معاصر او،شیخ محمد اردبیلی صاحب «جامع الرواة »،او را باالقاب و اوصافی چون عالم،فاضل،حکیم، محقق و...توصیف نموده اند. (3)
اساتید او:
او تحصیلات خود را در حوزه اصفهان به انجام رسانید و در مدرسه خواجه ملک،جنب مسجد شیخ لطف الله مشغول تحصیل گردید.معقول را از میر فندرسکی،ومنقول را نیز از ملا محمد تقی مجلسی اول(ره)و خلیفة السلطان و محقق سبزواری ودیگر اکابر وقت تکمیل نمود و به مقام عالی علمی نائل آمد.
شاگردان او:
او شاگردان نامداری داشته است که هر کدام به نوبت خود مشعل داران فقه وفقاهت در جامعه اسلامی بوده اند.از آن میان:
1-سید نعمت الله جزائری
2-شیخ جعفر قاضی
3-ملا میرزا شیروانی
4-آقا جمال خوانساری،فرزند برومندش و جمعی دیگر از افاضل وقت که درکتابهای تراجم و رجال،بیوگرافی آنان آمده است.
تالیفات او:
او تالیفات متعددی داشته است که صاحب ریحانة الادب اسامی برخی از آنها رابه این ترتیب ذکر می کند:
1-ترجمه صحیفه سجادیه
2-ترجمه قرآن کریم
3-تفسیر سوره فاتحه
4-تواریخ وفیات العلماء
5-الجبر و الاختیار
6-الجزء الذی لا یتجزی
7-حاشیه الهیات شفا که در دو فقره است و نسخه خطی یکی از آنها به شماره 1333 در کتابخانه مدرسه شهید مطهری(سپهسالار سابق)موجود است.
8-حاشیه شرح اشارات خواجه
9-شرح تجرید قوشجی
10-شرح لمعه
11-محاکمات قطب الدین رازی
12-معالم الاصول
13-شرح کافیه ابن حاجب
14-شرح هیات فارسی قوشجی
15-مشارق الشموس فی شرح الدروس.در تهران چاپ سنگی شده است وچند جلد کتاب دیگر در حکمت و کلام دارد.او اشعاری نیز دارد. (4)
صاحب جامع الرواة کتابهای شرح مفتاح الفلاح،حاشیه بر شرح مختصرالاصول،حاشیه بر حاشیه ملا میرزا جان را نیز افزوده اند.
وفات او:
وفاتش به سال 1098 یا1099 ه.ق در هشتاد و دو سالگی در اصفهان بوده است و در قبرستان تخت فولاد آنجا،نزدیک قبر بابا رکن الدین مدفون گردید.از طرف حکومت وقت،قبه بر مرقد او بناگذاری شد.مقبره او مزار عامه است.آقا جمال الدین وآقا رضی الدین،پسران آن مرحوم نیز در آنجا مدفون هستند و به تکیه خوانساریهامعروف شده است،و ماده تاریخ وفات او،مفاد جمله:«ادخل جنتی »( 1098)و بنابرقول دوم،«ادخل جناتی »(1099)،یا جمله «امروز هم ملائکه گفتند یا حسین »( 1098)مطابق می باشد.
پی نوشتها:
1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 305.
2- قصص العلماء تنکابنی،ص 265.
3- روضات الجنات،ج 2،ص 214.
4- روضات الجنات،ج 2،ص 358-349.