رقیب عراقی کریدورهای ایرانی

این شبکه موقعیت ژئوپلیتیکی عراق را به عنوان یک کریدور تجاری افزایش می‌دهد و بازده مالی خوبی برای این کشور فراهم می‌کند و اتکای دولت به تجارت منابع فسیلی را کاهش می‌دهد. با‌این‌حال، این پروژه با موانعی از جمله چالش‌های تامین مالی و اجرا، فساد گسترده، پتانسیل ناامنی و بی‌ثباتی در عراق و ریسک پروژه‌های رقیب روبه‌روست.

پروژه راه توسعه

اساس این پروژه با پروژه بندر فاو پیوند خورده است. این یکی از پروژه‌های مهمی است که توسط دولت عراق برای بهبود زیرساخت‌های این کشور و ارتقای توسعه اقتصادی اجرا شده است. این پروژه بندری که در جنوب عراق، نزدیک به خلیج فارس واقع شده و به عنوان کانالی حیاتی برای اتصال خلیج فارس به دریای مدیترانه عمل می‌کند، انتظار می‌رود که به سرمایه‌گذاری بالغ بر 1.2میلیارد دلار نیاز داشته باشد. به طور کلی، این پروژه شامل ساخت یک بندر جدید با قابلیت پذیرش کشتی‌های بزرگ، امکانات لجستیکی کامل و زیرساخت‌های مرتبط است. پیش‌بینی می‌شود ظرفیت سالانه این بندر به 12میلیون تن برسد. پس از تکمیل، هدف پروژه بندر فاو، ارتقای قابلیت‌های حمل‌ونقل بنادر عراق، کاهش هزینه‌های لجستیکی، ارتقای بیشتر توسعه اقتصادی عراق، تبادلات اقتصادی و همکاری با کشورهای همسایه مانند ترکیه است.

این پروژه شامل یک جاده 1190کیلومتری و یک خط ریلی دوگانه برای قطارهای مسافربری و باری است که از بندر فاو شروع می‌شود، ده استان را طی می‌کند و به فیش خابور در مرز بین عراق و ترکیه ختم و به شبکه راه‌آهن و جاده ترکیه متصل می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2028، در پایان فاز اول پروژه، ظرفیت قطار باری به 3.5میلیون کانتینر و 22میلیون تن محموله فله در سال برسد. ده سال بعد پیش‌بینی می‌شود که به 7.5میلیون کانتینر و 33میلیون تن بار افزایش یابد و تا سال 2050 در پایان فاز دوم به 40میلیون تن محموله برسد.

تاریخچه پروژه راه توسعه

در پایان مه 2023، عراق یک پروژه زیرساختی 17میلیارد دلاری راه‌اندازی کرد که هدف اصلی آن تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بود. محمد شیاع‌السودانی، نخست‌وزیر عراق، این پروژه را در کنفرانسی یک‌روزه در بغداد با حضور مقامات شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، ترکیه، ایران، سوریه و اردن اعلام کرد. این پروژه که جاده توسعه نام دارد قرار بود آسیا و اروپا را به هم متصل کند. به این ترتیب، این پروژه از بندر بزرگ فاو در خلیج فارس آغاز می‌شود و در بندر مرسین در ترکیه به پایان می‌رسد و در آنجا وارد قاره اروپا می‌شود؛ همچنین 1200 کیلومتر زیرساخت راه‌آهن، بزرگراه، خط لوله و جاده را در بر می‌گیرد. بنابراین، به عنوان جایگزینی برای کانال سوئز که به‌شدت شلوغ است، یک مسیر سفر مستقیم از خلیج فارس به ترکیه را فراهم می‌کند. پروژه بندر فاو به عنوان یکی از پروژه‌های زیربنایی کلیدی عراق به توسعه زیرساخت‌های قابل‌توجهی از جمله جاده، راه‌آهن و تامین برق نیاز دارد. ساخت این تاسیسات ظرفیت کلی حمل‌و‌نقل عراق را بهبود می‌بخشد و هزینه‌های لجستیکی را کاهش می‌دهد.

چالش‌های پروژه بندر فاو

پروژه بندر فاو به سرمایه‌گذاری 1.2میلیارد دلاری نیاز دارد که یک چالش مالی قابل‌توجه است. به این ترتیب، حصول اطمینان از پیشرفت پروژه در حین رسیدگی به موضوع بودجه بسیار مهم است.

از یک سو، دولت عراق می‌تواند فعالانه از موسسات مالی بین‌المللی مانند بانک جهانی و بانک توسعه برای دریافت وام‌ها یا کمک‌های بلاعوض با بهره کم کمک بگیرد. همچنین انتظار می‌رود امارات و قطر، حمایت مالی قوی از این پروژه ارائه کنند. سایر گزینه‌های تامین مالی از جمله وام از بانک‌های اروپایی و سرمایه‌گذاری ترکیه در این پروژه قابل بررسی است. با توجه به موقعیت این پروژه در منطقه حساس و استراتژیک خاورمیانه، خطرات ژئوپلیتیکی نگران‌کننده است. تضمین صلح و ثبات منطقه‌ای در طول اجرای پروژه حیاتی است. تقویت ارتباط و هماهنگی با کشورهای منطقه برای حفظ صلح و ثبات مشترک و در نظر گرفتن کامل منافع و نگرانی‌های کشورهای همسایه در اجرای پروژه برای به حداقل رساندن تاثیر پروژه بر چشم‌انداز سیاسی منطقه ضروری است.

کریدور بندر فاو-عراق-ترکیه نه‌تنها روابط عراق را با ترکیه تقویت می‌کند، بلکه تعامل آن را با منطقه وسیع‌تر نیز تعمیق می‌بخشد. این پروژه با ایجاد یک پل ارتباطی حیاتی بین عراق و ترکیه، همکاری‌های اقتصادی و سیاسی نزدیک‌تر بین دو کشور را تقویت خواهد کرد. علاوه بر این، انتظار می‌رود این کریدور در طرح‌های منطقه‌ای گسترده‌تر، مانند طرح کمربند و جاده، ادغام شود و در نتیجه اهمیت ژئوپلیتیکی عراق را افزایش دهد. عراق به عنوان یک شرکت‌کننده در طرح کمربند و جاده، از روابط نزدیک‌تر با چین، توسعه زیرساخت‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌مند خواهد شد. این موضوع نه تنها چشم‌انداز اقتصادی عراق را روشن‌تر می‌کند، بلکه جایگاه دیپلماتیک آن را در عرصه بین المللی افزایش می‌دهد.

اتصال منطقه‌ای از طریق ترکیه

مسیر کل پروژه جاده توسعه جایگزینی برای کانال سوئز پرازدحام خواهد بود و یک مسیر مستقیم از خلیج فارس به ترکیه ایجاد می‌کند، بنابراین ترکیه را به بصره، بغداد و موصل در عراق متصل می‌کند. همچنین عبور از عراق را تسهیل می‌کند و مسافتی که می‌توان از طریق آن کالاها و افراد را حمل کرد، کاهش می‌دهد.

مرحله اول پروژه قرار است پنج سال طول بکشد و در پایان مرحله اول 3.5میلیون تن محموله در این مسیر جابه‌جا شود. پیش‌بینی می‌شود در پایان فاز دوم که در سه مرحله فرعی در حال ساخت است، حجم کالاهای حمل‌شده به 7.5میلیون تن افزایش یابد. از آنجا که خاک عراق یک دهه درگیری را تحمل کرده است، بسیاری از شبکه‌های جاده‌ای و ریلی آن در وضعیت نامناسبی قرار دارند و هزینه‌های تجاری را افزایش می‌دهند و مانع ادغام عراق در بازارهای منطقه‌ای و جهانی می‌شوند. پس از تکمیل، این پروژه کوتاه‌ترین مسیری خواهد بود که خلیج فارس را به اروپا متصل می‌کند. با عبور پروژه بزرگراهی از ترکیه، سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس و همچنین اردن و ایران به اروپا متصل خواهند شد.

ترکیه به عنوان قطب انرژی

عراق کشوری غنی از ذخایر نفت و گاز است، اما به دلیل مشکل مرز دریایی با کویت، در حمل‌ونقل و بازاریابی منابع خود با مشکلاتی مواجه شده است. بندر ام قصر، واقع در شهر ام قصر، تنها بندر عمیق عراق است. نفت خام و کالا از این بندر عبور می‌کند، اما این بندر به‌شدت شلوغ است و با مشکلات دیگری از جمله عرض ورودی بسیار کم، دست به گریبان است؛ در نتیجه، پروژه بزرگراهی یک جایگزین جذاب برای جابه‌جایی انرژی و کالا ارائه می‌‌کند.

از سوی دیگر، ترکیه نقش مهمی در انتقال منابع انرژی از قفقاز و روسیه به بازارهای اروپایی تشنه انرژی ایفا کرده است. اکنون، این بزرگراه جدید، به عنوان یک نقطه ترانزیت برای محموله‌های انرژی خلیج فارس به اروپا عمل می‌کند و عراق را از طریق زمینی به بازارهای بین‌المللی متصل می‌کند. در نهایت، نه‌تنها برای نفت و گاز عراق، بلکه برای نفت و گاز ایران و قطر نیز یک مسیر کم‌هزینه فراهم می‌کند. علاوه بر این، ترکیه در‌حال‌حاضر دارای خطوط لوله نفت و گاز و خطوط انتقال است. خط لوله نفت خام عراق-ترکیه که نفت تولید‌شده در کرکوک عراق را به جیهان ترکیه می‌رساند، اکنون تکمیل شده‌ است. ابتکار کمربند و جاده چین در سراسر جهان به رسمیت شناخته شده بود. چین با ظرفیت قوی و تجربه غنی خود در توسعه زیرساخت‌ها، شریک ایده‌آلی برای عراق در اجرای برنامه «جاده توسعه» است. عراقی‌ها در حال مذاکره با طرف چینی در مورد تامین مالی چندین خط راه آهن جدید هستند و در‌عین‌حال از ژاپن نیز برای تامین مالی دعوت کرده‌اند.

ثبات منطقه‌ای

به طور کلی، پروژه بندر فاو-عراق-ترکیه برای ارتقای یکپارچگی منطقه‌ای، رشد اقتصادی و ثبات ژئوپلیتیکی عراق بسیار مهم است. ساخت این کریدور نه‌تنها ارتباط مهمی بین عراق و ترکیه ایجاد می‌کند، بلکه فواید و فرصت‌های بسیاری را برای کل منطقه به همراه دارد. علاوه بر این، این نه‌‌تنها گام مهمی در جهت یکپارچگی و توسعه اقتصادی منطقه‌ای است، بلکه به ارتقای صلح و ثبات منطقه نیز کمک می‌کند. این پروژه با تقویت پیوندهای تجاری، تقویت روابط دوجانبه و ترویج رفاه و توسعه در منطقه گسترده‌تر، سهم مهمی در توسعه پایدار منطقه دارد. با در نظر گرفتن این عوامل، اگرچه انتظار می‌رود پروژه بندر فاو-عراق-ترکیه نقش مثبتی در اتصال منطقه‌ای و توسعه اقتصادی داشته باشد اما این کریدور رقیبی برای راه‌های تجاری ایران، به‌خصوص کریدور شمال به جنوب است، چرا که این پروژه می‌تواند مسیری جایگزین برای دسترسی آسان روس‌ها به خلیج‌فارس باز کند و از اهمیت استراتژیک ایران در منطقه بکاهد.