اشاره
امام امیرالمؤمنین علیه السلام پایه گذار مکتب تربیتی علوی، بی نظیرترین و کامل ترین مکتب تربیتی جهان است. به تعبیر مقام معظّم رهبری، «امام علی علیه السلام یک الگوی کامل برای همه است.» بدین روی می توان گفت: حضرت علی علیه السلام الگوی جوانان مسلمان و همه کسانی است که دوست دارند زندگی شان علی گونه شود. نوشتار زیر، محصول یافته های تربیتی براساس بازنگری نامه 31 از نامه های امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام در نهج البلاغه است. این یافته ها بیان گر خطوط پهنی هستند که مربیّان در روابط تربیتی خود با فراگیران، ناچار از اطلاع از آن هایند. این خطوط تحت عنوان «پیش نیازهای تربیتی ارتباط با متربّی» تبیین شده اند. ضمن تشکر از فاضل ارجمند جناب آقای سید محمدرضا موسوی نسب کرمانی که کار قلمی سازی این مقاله را به اتمام رساندند، با هم این مقاله را پی می گیریم.
راه کارهای دست یابی به نگرش امام علی علیه السلام به جوانی و جوانان
برای آگاهی از نگرش و بینش امام علی علیه السلام به جوانی و جوانان، دو راه در پیش رو است:
اول. بازنگری دوران جوانی امیرالمؤمنین علیه السلام
برای کسی که می خواهد علی شناسی را از دریچه نگاه امام علی علیه السلام به جوان آغاز کند، یک راه رسیدن به این هدف جست وجو کردن از زیربنای تربیتی خود امام علیه السلام و بازنگری و بازسازی دوران جوانی پرشور آن حضرت است.
اما در آغاز راه، پیش از هر چیز با این سؤال مواجه می شویم که زیربنای مکتب تربیتی علوی چیست؟ در یک کلام، می توان گفت: مکتب تربیتی علوی در حقیقت، همان مکتب تربیتی نبوی است.
معنای این سخن آن است که نقاط برجسته و مشهود در مکتب تربیتی امیرالمؤمنین، هم از جنبه نظری و هم از جنبه عملی، همه دستاورد و برایند کارهای تربیتی است که پیامبراکرم صلی الله علیه و آله بر روی وجود امیرالمؤمنین علیه السلام انجام دادند. خود امیرالمؤمنین علیه السلام در کلامی بلند، به کمیل چنین می فرماید: «یا کمیل ان رسول اللّه صلی الله علیه و آله ادّبه اللّهُ عزّ و جلّ و هو ادّبنی و انا اؤدب المؤمنین و اورّث الادب المکرمین.»(1)؛ ای کمیل، پیامبراکرم صلی الله علیه و آله تربیت شده خداوند سبحان است و پرورش و تربیت من به دست رسول خدا صلی الله علیه و آله صورت گرفته و تربیت مؤمنان بر عهده من است.
حضرت در کلامی دیگر، می فرماید: «و أرایتکم کرائم الاخلاق من نفسی.»(2) اگر فراز و نشیب های زندگی مرا مرور کنید، خواهید دید که همه آن ها جهت دهنده و درس آموز است؛ نه تنها گفته ها، که سکوت ها و موضع گیری ها نیز همه اش درس آفرین است!
امام در جای دیگر می فرماید: «اذا رایتم فی رجلٍ خلّة رائعةً فانتظروا اخواتها»؛(3) اگر در کسی ویژگی اخلاقی جالبی دیدید، از ویژگی های همانند و مشابه آن نیز جست وجو کنید.
یک ویژگی اخلاقی برتر در یک فرد دست در گردن ویژگی های همگون و مشابه دارد. اگر در کسی نکته برجسته ای مشاهده شد، باید به بررسی ریشه ها و زیرسازهای آن پرداخت. ردیابی این نکته در امیرالمؤمنین علیه السلام ، ما را به شاخص های شخصیتی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله می رساند. در این باره، حضرت به
