نیم نگاهی به چند فهرست تازه منتشره آستان قدس رضوی

1. فهرست کتب خطّی کتابخانه آیت الله جلیلی (کرمانشاه) / گردآورنده: محمد وفادار مرادی. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1383.

کتابخانه آیت الله جلیلی که در حسینیه مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد هادی مجتهد کرمانشاه (1250 1336 ش) قرارداد، در سال 1342 ش تأسیس شده است. این کتابخانه ارزشمند در کنار کتاب ها و نشریات چاپی، نزدیک به 701 عنوان 440 نسخه خطّی را در خود جای داده است. بیشتر این نسخه ها در تملّک آیت الله عبدالاحد بن عبدالجلیل کرمانشاهی (سده سیزدهم ق) و برخی نیز بعدها در تملک مرحوم والد واقف قرار گرفته است.

شماری از نسخه های خطّ مؤلّف در این مجموعه عبارتند از:

1. تحفة الحکیم (شماره 372) اثر طبع محمد حسین نجفی، نجلِ آیت اللّه محمدحسین اصفهانی.

2. جامع الشواهد (شماره 204)، تألیف عبدالحسین بن اصغر بن محمدتقی مجتهد.

3. جُنگ اشعار (شماره 29) اثر طبع واعظ اصفهانی.

4. حاشیه بر معالم الأصول (شماره 213)، تألیف حسن بن احمد حسینی نجفی کاشانی.

5. دقایق الأصول (شماره 215)، تألیف ملا عبدالرحیم بن عبدالرحمن کرمانشاهی.

6. شرح الدّرة الغرویة (شماره 278)، از همو.

7. لمعات الأنوار (شماره 17)، از همو.

8. شرح الأیجاز (شماره 407)، تألیف خضر بن صوفی علی بن حاجی بن علی.

9. شرح صحیفه کامله سجّادیه (شماره 381)، تألیف محمد مؤمن بن علی نقی، متخلّص به مضیئ.

10. مرصاد السالکین و رسائل دیگر (شماره 236)، تألیف محمد حائری طهرانی.

فهرست نسخ خطّی این کتابخانه به همّت آقای محمد وفادار مرادی به شیوه فهرست نویسی علمی، شامل مباحث کتابشناسی و نسخه شناسی به خوبی آماده شده و در اختیار اهل فن قرار گرفته است.

این فهرست در 321 صفحه معرفی 440 نسخه در بر می گیرد.

اوّلین نسخه معرفی شده، کتاب ابواب الجنان نوشته رفیع الدین محمد بن فتح اللّه واعظ قزوینی (در گذشته 1088 ق) و آخرین نسخه، کتاب وسائل الشیعة شیخ حرّ عاملی است.

پایان بخش اثر حاضر فهارس فنّی شامل فهرست نام اشخاص، نام کاتبان و واقفان، نام بلاد و اماکن، اسامی کتب و رسالات و نیز نمونه های عکسی است.

گذشته از برخی اشکالات چاپی، بهتر بود در فهارس پایانی، نام مؤلفانی که در این فهرست آثارشان معرفی شده از نام دیگر اشخاص جدا می شد و در قالب 2 فهرست مستقل به مخاطبان عرضه می گشت. این کاستی در مورد فهرست کاتبان و واقفان و نیز فهرست کتب و رسالات نیز به چشم می خورد.

2. فهرست کتب خطّی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی (معانی و بیان) / مؤلف براتعلی غلامی مقدم. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1383.

این فهرست، جلد بیست و پنجم از مجموعه فهارس کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که به موضوع معانی و بیان اختصاص دارد و به کوشش براتعلی غلامی مقدم آماده شده است.

مؤلف در این اثر در 198 صفحه به معرفی 399 نسخه خطّی در موضوع معانی و بیان پرداخته است. معرفی نسخه ها به شیوه معمول فهرست نگاری شامل مباحث کتابشناسی و نسخه شناسی است.

کتاب با معرّفی أرجوزة فی المعانی و البیان آغاز و با الوافی شرح الکافی به پایان می رسد.

در مقدمه، فهرست نگار پس از ارائه توضیحاتی درباره تعریف، موضوع و فایده علم معانی و بیان به گزارش اجمالی در مورد این فهرست بسنده کرده است. در صورتی که ضروری بود در این باره توضیحات بیشتری ارائه کند؛ به ویژه پیرامون نسخه هایی که از قدمت و اهمیت ویژه ای برخوردارند.

اثر حاضر شامل فهارس پایانی یعنی فهرست اسامی مؤلفان، فهرست اسامی کاتبان و فهرست اسامی واقفان است. بهتر بود فهرستی برای کتابها و اَعلامی که در متن از آنها یاد شده است نیز ارائه می شد.

3. فهرست کتب خطّی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی (منطق) / تألیف براتعلی غلامی مقدم. مشهد: سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1383.

بیست و چهارمین مجلد از سلسله فهرست های کتب خطّی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی که به موضوع منطق اختصاص دارد، در 310 صفحه به کوشش براتعلی غلامی مقدم عرضه شد است.

مؤلف در مقدمه کوتاه سه صفحه ای به مطالب ذیل پرداخته است:

تعریف منطق: او سه تعریف ارائه کرده که مأخذ دو تعریف نخست را مشخص نکرده است؟! تعریف سوم نیز از کتابهایی چون ضوء المشرق و حاشیه تهذیب المنطق نقل شده است؟! در حالی که تا منابع مهم منطق چون اساس الاقتباس خواجه و دانشنامه علایی ابن سینا و آثار مهم دیگر در اختیار هست، نوبت به دو اثر یاد شده نمی رسد.

در باب اهمیت منطق نیز به نسخه خطّی شرح حکمة الاشراق استناد شده، در حالی که این اثر سال گذشته به کوشش استاد نورانی در سلسله انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی منتشر شده و در اختیار مخاطبان قرار دارد.

پیرامون تاریخ منطق نیز در چند سطر به صورت خیلی کوتاه از ارسطو به عنوان واضع علم منطق و برخی از اندیشمندان یونان پیش از اسلام همچنین برخی از دانشمندان مسلمان و مسیحی که در منطق اثری تألیف کرده اند، یاد شده است که مشخص نیست چه ثمری بر آن مترتب می شود و نویسنده از ذکر این چند سطر در پی چه مطلبی بوده است؟!

مؤلف محترم در مقدمه تصریح کرده اند که برخی از نسخی که در این فهرست معرفی شده از حیث قدمت یا محتوا از اهمیت خاص برخوردار است. بهتر بود به آنها اشاره می کرد.

در این فهرست، 547 نسخه عربی و فارسی کتابخانه آستان قدس رضوی که در موضوع منطق نگارش یافته معرفی شده است. در معرفی نسخه ها مانند بیشتر فهارس نسخ خطّی اطلاعات کتابشناسی و نسخه شناسی به اجمال ارائه شده است.

این فهرست با معرفی الآداب الباقیة فی شرح الآداب الشریفیة از عبدالباقی بن غوث الاسلام آغاز و با هدایة الحکمة (قسم المنطق) پایان می پذیرد. در صفحه 13 ذیل آداب البحث و المناظرة آمده است: «مؤلف عجالة شناخته نشد» که به نظر می رسد قید «عجالة» زاید باشد.

بخش پایانی کتاب فهرستهای فنّی آن است که شامل اسامی مؤلفان، اسامی کاتبان، اسامی واقفان و نمونه های عکسی است.

این کتاب نیز فهرست کتابها و رساله ها و نیز اَعلامی که در متن از آنها نام برده شده را فاقد است امیدوارم در چاپهای بعدی این کاستی مرتفع گردد.