اشاره
نوشتار ذیل حاصل گفت وگوی «فصلنامه تخصصی شیعه شناسی» با علاّمه سیّدساجد علی نقوی، عالم برجسته شیعی پاکستان می باشد که درباره وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این کشور و شیعیان آن صورت گرفته است. ایشان بیش از 10 سال است که مسئول «نهضت جعفریه» پاکستان می باشد.
شیعه شناسی: لطفا وضعیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان پاکستان را در زمان حاضر توصیف کنید.
سید ساجد نقوی: با تشکر از شما که این فرصت را برای معرفی شیعیان پاکستان فراهم کردید، در حال حاضر، شیعیان این کشور در وضع اقتصادی جدا از دیگر مردم پاکستان نیستند. البته شیعیان دو طایفه هستند. یک طایفه آن ها ملاّک هستند، زمین دارند و در بعضی جاها زیاد هستند، در سیاست این کشور هم نقش دارند. البته چون کشور وسیع است، نسبت آن ها به دیگران کمتر است. ولی به هر حال، ملاّک ها و زمین دارهای بزرگ در سیاست پاکستان نقش مهمی دارند. در اوایل [استقلال [کشور نقش آن ها بیشتر بود، ولی از وقتی پاکستان از هند جدا شد، نقش آن ها کم رنگ شده است؛ پس از آنکه فرقه گرایی زیاد شده، علیه شیعیان جهش و نهضتی به وجود آمده که نقش آن ها کم رنگ شده است. ولی باز در میدان صنعت، صنعت کاران بزرگی از شیعیان داریم؛ اگرچه نسبت آن ها به بقیه کمتر است، ولی صنعت کاران بزرگی هستند که در اقتصاد کشور نقش خوبی دارند. در عرصه کشاورزی هم همین طور. البته عامّه مردم شیعه از لحاظ اقتصادی ضعیفند؛ مثل دیگر مردم، با وجود اینکه کشور ادعا می کند که ما ذخایر ارزی زیادی داریم. گرانی زیاد است و مردم دچار مشکلات هستند، چه شیعه و چه سنّی، بلکه سنّی ها بیشتر در مشکلات هستند. تعداد شهروندان پاکستانی که زیر خط فقر قرار دارند روز به روز افزایش پیدا می کند. به همین دلیل، می توان گفت: شیعیان شریک اقتصادی کشور هستند و دیگر پاکستانی ها از نظر وضع اقتصادی مثل هم هستند.
در سیاست کشور هم ملاّکان شیعه نقش دارند. حتی در حرکتی هم که برای تأسیس پاکستان شد، بیشتر از سرمایه های شیعیان صرف گردید. آن روزها، حتی در اوایل تأسیس کشور، در پست های مهم دولتی هم شیعیان وجود داشتند و در سیاست کشور هم نقش ایفا می کردند. اکنون هم در سیاست کشور نقش دارند، اما نه مثل گذشته. بسیاری از کسانی که در نهادهای دولتی کشور بیشتر نقش داشتند، اکنون آن نقش را از دست داده اند. وقتی پاکستان از هند جدا شد تحصیل کرده هایی از بعضی مناطق هند در پست های مهمی بودند که به پاکستان منتقل شدند. از بعضی مناطق پاکستان، برخی که تحصیلات عالی نداشتند اکنون پست های مهم را اشغال کرده اند. با وجود این، بعضی از پست های مهم هنوز هم برای شیعیان باقی مانده اند که نشان از شایستگی آن ها دارد؛ مثلاً، رئیس بانک ملی پاکستان یک نفر شیعه است. در بعضی پست های دیگر هم شیعیان وجود دارند که به خاطر شایستگی خود به آنجا رسیده اند، اگرچه مسئله شیعه و سنّی یعنی فرقه گرایی به دوایر دولتی سرایت کرده است. گروهی در زمان جنگ روس ها با افغانستان روی کار آمدند که متعصّب و پشتیبان مجاهدین بودند. چون این گروه در زمان جهاد به سرپرستی آمریکا روی کار آمد، در پست های مهم جایگزین شدند. سیاست دولت هم بر این بود که از جهاد (ما یُسمّی بالجهاد) در افغانستان پشتیبانی کند و اکنون هم آن ها در دوایر دولتی وجود دارند و موانعی ایجاد می کنند تا شیعیان به پست های مهم نرسند و جلوی حضور تشیّع را در دوایر دولتی می گیرند. البته در میدان سیاست همان گونه که عرض کردم اکنون هم شیعیان حضور دارند و در احزاب گوناگون هستند؛ مانند حزب «مردم»(1) و حزب «مسلم لیگ» (مسلم لیگ حاکم است دو، سه حزب به نام «مسلم لیگ» وجود دارند.)(2)
سیاست پاکستان سیاست حزبی است؛ سیاستی که پشت سر نهادهای دولتی قرار دارد و هر حزبی را که آن ها بخواهند پیروز می شود. در این احزاب، شیعیان هم وجود دارند. اکنون در حزب حاکم بعضی هستند که پست وزارتی، پست مشاورتی و پست های دیگر دارند. به همین دلیل، آنجا سیاست آزاد است، هرچند فرقه گرایانه و جهش فرقه ای باشد که همین بر سیاست دولت و مردم تأثیر منفی داشته است. در همین زمینه، همواره کوشش هایی از سوی احزاب مذهبی برای اتحاد صورت می گیرند و این تا حدی جلوی این تأثیر منفی را در مردم می گیرد.
راجع به فرقه گرایی، باید عرض کنم که عده ای می خواهند در بین مردم مسئله شیعه و سنّی به وجود بیاورند تا آن ها در خیابان ها و جاده ها با هم بجنگند، ولی ما جلوی این را گرفتیم و سالیان درازی است که برای ایجاد وحدت و همبستگی کار می کنیم. قبلاً [ائتلاف] «همبستگی ملّی» وجود داشت و حالا «مجلس متحده عمل» به وجود آمده است که در سیاست هم شرکت دارد.(3) بر ضد فرقه گرایی هم داریم کار می کنیم. فضای خوبی در مردم به وجود آمده است. وقتی مردم می بینند رؤسای مذاهب دینی (بریلوی، دیوبندی، اهل حدیث، شیعه، و روشن فکران جماعت اسلامی) در «مجلس عمل» هستند و جلسات مشترکی دارند، راه پیمایی های مشترک و سیاست های مشترک دارند، ضد آمریکایی و ضد سیاست های دولت کنونی فریاد اعتراض سر می دهند، همین فضای خوبی در مردم ایجاد می کند و مسئله تفرقه شیعه و سنّی را برطرف می کند. فرقه گرایی هست، اما مسئله شیعه و سنّی نیست. البته برای فرقه گرایی سالیان دراز کار شده و سرمایه گذاری شده است، نشریاتی پخش می کردند و در کوچه و بازار شیعیان را لعن و تکفیر می کردند و این تا حد زیادی اثر منفی بر جای گذاشته بود و این اثرات به دوایر دولتی و مدارس هم کشیده شده و شیعیان دچار مشکل بودند، ولی به دلیل اقداماتی که برای وحدت صورت گرفتند، این مسئله به عوام مردم سرایت نکرد، و اگر هم سرایت کرده بود، حالا کمتر شده است. از این رو، باید بگویم که شیعیان در سیاست حضور دارند، در احزاب مختلف وجود دارند و آزادانه می توانند در کار سیاست سهیم و شریک بشوند و نامزد داشته باشند. البته اثرات فرقه گرایی هم وجود دارند که گاهی مشکل ایجاد می کنند.
شیعه شناسی: لطفا در مورد وضعیت فرهنگی شیعیان توضیح بدهید. اکنون در ایران پدیده «تهاجم فرهنگی» جوانان را به سمت پی روی از الگوهای غربی می کشاند و همین برای مذهبی ها نگرانی ایجاد کرده است. آیا این پدیده در پاکستان هم هست؟
سید ساجد نقوی: وضعیت فرهنگی پاکستان روز به روز بدتر می شود؛ چون پشت این مسئله قدرت های استعماری قرار دارند و دولت کنونی از فرهنگ غربی حمایت می کند، رسانه های گروهی هم فرهنگ غربی را ترویج می کنند؛ برنامه هایی دارند که با فرهنگ اسلامی منافات کامل دارد و فرهنگ غربی را رواج می دهند. در پنج سال پیش هیچ کس از دولت مردان با شخصی که در هیأت کفّار بود مصافحه نمی کرد، ولی حالا حتی با خانم های نامحرم هم مصافحه می کنند. همین اواخر اصلاً رئیس جمهور ریش را هم به مسخره گرفت، حجاب را هم به مسخره گرفت، حدود و تعزیرات را هم به مسخره گرفت. قانون حدود و تعزیرات از زمان ضیاء الحق در این کشور بوده است اگرچه ما هم به آن اعتراض داشتیم ولی اینکه کسی که بیاید و این قوانین را به مسخره بگیرد و طوری وانمود کند که قوانین اسلامی مطابق با وضع زمان نیستند و با پیشرفت ملت منافات دارند این دیگر معلوم است، برای آن است که می خواهند یک فرهنگ دیگر را جایگزین کنند.
ما با سیاست های دولت مخالفیم و «مجلس عمل» علنی مخالفت می کند و تنها پایگاهی که برای مخالفت با سیاست های دولت کنونی وجود دارد همین «مجلس عمل» است. این مخالفت هم برای آن است که آن ها می خواهند فرهنگ غربی را مسلّط کنند و سیاست های غربی را در اینجا اجرا کنند. ولی به نظر ما، آن ها استقلال و آزادی کشور را هم از بین برده اند و در مقابل استعمار و فرهنگ غربی تسلیم شده اند، می خواهند مطابق نظم نوین جهانی فرهنگ غربی را در پاکستان ترویج کنند. ما سعی می کنیم جلوی آن ها را بگیریم و اعتراض می کنیم، حتی سران احزاب دینی، ولی فقط مردم، جلوی ساختمان رادیو و تلویزیون رفتند و اعتراض کردند که باید این وضع اصلاح شود و جلوی این برنامه ها گرفته شود.
شیعه شناسی: در این زمینه اهل سنّت هم با تشیّع هم نظر هستند؟
سید ساجد نقوی: اهل سنّت بیش از ما نسبت به این مسائل حسّاسیت نشان می دهند. تشیّع در این زمینه ضعیف بوده است؛ علما و دانشمندان هم کمتر با آن ها بوده اند. در اوایل تأسیس کشور پاکستان، تشیّع یک تشیّع ولایی بود: محبت اهل بیت علیهم السلام ، سینه زنی و عزاداری، اما حتی برخی احکام اسلام را هم بلد نبودند. اما پس از انقلاب اسلامی، در حوزه های علمیه و علما جهشی پیدا شد و گرایش به مذهب و اخلاق و دین به وجود آمد. بنابراین، اکنون وضع بهتر شده است. ولی باید اعتراف کنم که در این زمینه، شیعیان از اهل سنّت کم رنگ تر عمل می کنند و اهل سنّت پیشتاز هستند. من به کشورهای اسلامی و عربی رفتم، دیدم اصلاً حرام و حلال ما با آنجا فرق می کند. آن ها اصلاً به حرمت غنا و این چیزها قایل نیستند و از این چیزها اجتناب نمی کنند. اما در پاکستان اگر مجالس غنا و رقص یا بی حیایی زن ها باشد گاهی جمعیت جوانان سنّی می آیند آن را به هم می ریزند و نمی گذارند که چنین برنامه هایی باشند. در محرّمات، اگر 100 درصد نباشد، در 98 درصد موارد ما با هم متفقیم، بلکه آن ها از ما پیشتاز هستند. به همین دلیل، در این زمینه ما مشکلی نداریم برای اینکه بخواهیم جلوی محرّمات و منکرات ایستادگی نماییم و اعتراض کنیم، بلکه ما با آن ها در این موضوع با هم هستیم.
شیعه شناسی: آیا تعداد طلبه های شیعه که در آنجا اسلام را تبلیغ کنند به حد کافی هست؟
سید ساجد نقوی: طلبه های شیعه تعدادشان کافی نیست؛ مثلاً، اینکه می گویند برای پنج یا ده نفر یک دکتر باشد، برای هر پنج یا ده نفر هم باید یک روحانی باشد، اصلاً این مقدار روحانی وجود ندارد، خیلی کمتر است؛ چون مملکت خیلی وسیع است. همه جا شیعه هست، ولی اگرچه کم باشد باید به آن ها رسیدگی شود. ما هنوز نتوانستیم به بعضی مناطق کوهستانی روحانی برای تبلیغ بفرستیم؛ کمبود وسایل و امکانات داریم.
شیعه شناسی: آمار دقیقی از شیعیان پاکستان در دست هست یا خیر؟
سید ساجد نقوی: ما آمار نداریم و نمی خواهیم هم این آمار دقیق را بگیریم؛ چون وقتی تاسوعا و عاشورا می شود همه پاکستان شیعه است. از این لحاظ، ما می گوییم مثلاً یک چهارم پاکستان شیعیان هستند، ولی تعداد حقیقی شان کمتر است؛ ما ادعا می کنیم. از این نظر، ضیاء الحق هم زمانی اعتراف کرده بود که شیعیان 25 درصد جمعیت پاکستان هستند، ولی من می دانم که کمتر هستند؛ یعنی اگر یک چهارم شیعه باشند 35 ملیون شیعه هستند، ولی تا این حد نیست؛ چنین هم نیست که تعدادشان خیلی کم باشد. بعضی بلاد شیعه نشین هم در کشور داریم که ما برای حقوق اجتماعی و مذهبی آن ها باید تلاش کنیم.
شیعه شناسی: نظر شما درباره پدیده «جهانی شدن» چیست؟ می بینیم که از طریق اینترنت و ماهواره کل جهان به هم وصل می شود. بعضی معتقدند: در این عرصه، دین از بین می رود. بعضی هم می گویند: دین مسیحیت برتری پیدا می کند. بعضی هم می گویند: ممکن است اسلام پیروز شود. حضرتعالی به عنوان یک عالم برجسته شیعی در پاکستان، نظرتان در این باره چیست؟ فکر می کنید تشیّع در این عرصه با چه وضعیتی مواجه می شود؛ ما پیروز می شویم یا تضعیف؟
سید ساجد نقوی: اکنون کل اسلام در فشار است؛ از لحاظ گوناگون، از حملات مسلّحانه، حملات فرهنگی و حملات سیاسی. حتی می توانیم بگوییم که اکنون پاکستان در برابر آمریکا تسلیم شده است و همه سیاست های آمریکا در کشور ما پیاده می شوند و ما استقلال و آزادی نداریم. اگر وضع همین طور بماند مسلمان ها ضعیف می شوند و فرهنگ خود را از دست می دهند، سیاست و آزادی و استقلال خودشان را هم از دست خواهند داد. البته بعضی کوشش ها از طرف گروه های مذهبی انجام می شود؛ مثل تلاش های مسلّحانه، ولی به نتیجه ای نرسیده اند. کوششی هم هست در میدان سیاست که من فکر می کنم اگر مسلمانان وحدت و همبستگی داشته باشند و به مسائل مردم هم بپردازند بهتر به موفقیت می رسیم. اگر ما بیاییم برای چادر و امثال آن حرف بزنیم، ولی برای معاش و مشکلات اجتماعی اقتصادی برنامه ای نداشته باشیم، ما این میدان را از دست می دهیم. «روشنگری» یعنی: توضیح اسلام و قرآن به عنوان نظامی که برای بشر زندگی همراه با رفاه و اطمینان به وجود می آورد. بنابراین، لازم است در این زمینه کار بشود؛ یعنی باید در موضوعات گوناگون، دید اسلام و قرآن را مطابق عصر ارائه دهیم. در همه زمینه ها باید کار بشود. در این صورت، می توانیم جلوی این حملات را بگیریم. اکنون شیعیان تحت دو فشارند: یکی فشاری که بر کل مسلمانان وارد می شود و دیگری فشاری که از طرف فرقه گراها و قدرت های داخلی و مسلمانان متعصّب بر شیعیان وارد می گردد. اگر با حکمت و دانش با این ها برخورد شود و تشیّع را هم به صورت یک مذهب، گروه و فرقه مطرح کنیم؛ همان گونه که ما در «مجلس عمل» هستیم و می گوییم که مشترکات داریم و در مشترکات باید متحد باشیم، لحن سخن و نظر ما هم باید طوری باشد که آن ها را برنینگیزد؛ یعنی جوری نشود که آن ها علیه ما بهانه ای داشته باشند و عامّه مسلمانان را علیه ما بشورانند. اگر این طور باشد ما می توانیم تشیّع را حفظ کنیم و پیشرفت نماییم. ما باید فکر و دانشی را که تشیّع دارد، از طریق مبلّغان و نشریات به جهان اسلام برسانیم. نشریاتی که آن ها درباره تشیّع منتشر می کنند حاوی لعن و تفرقه اند. ما در «مجلس عمل» هم گفتیم که باید حرف های علمی زده شود و شئون اخلاقی هم در نظر گرفته شوند. اگر این طور باشد مردم منتظرند که از تشیّع بدانند و بفهمند و اگر تشیّع برنامه خوبی داشت از آن پی روی می کنند.
شیعه شناسی: به نظر شما، در آنچه اکنون روحانیت و مرجعیت شیعه عرضه می کند موفق است؟
سید ساجد نقوی: آن طور که ما دیدیم، بعضی از نشریات اینجا خیلی خوب است، ولی شاید بعضی باشند که خودشان را مرجع می گویند، ولی ما نمی دانیم آن ها مرجع هستند یا نه، و نظرشان با فتاوای مراجع بزرگ تفاوت دارد. آن ها که مراجع معروف هستند فتاوایشان مطابق روز است و باید به مردم برسند. ما در پاکستان مشکلی داریم و آن این است که عده ای آمده اند درباره مرجعیت حرف می زنند، و این یک توطئه است. توطئه دیگر این است که می خواهند خرافات را ترویج کنند.
شیعه شناسی: پاکستانی ها بیشتر مقلّد کدامیک از مراجع تقلید هستند؟
سید ساجد نقوی: بیشتر مقلّد آیة الله سیستانی و مقام معظّم رهبری هستند؛ چون «نهضت جعفریه» ممنوع شد.(4) البته علل و اسبابی هم داشت؛ می خواستند ما با گروه «سپاه صحابه» بنشینیم و یک چیزهایی را حل و فصل کنیم؛ و یک چیزهایی را قبول کنیم و امضاء کنیم؛ چون می خواستند به آن ها یک امتیازی بدهند؛ ولی ما قبول نکردیم. به همین دلیل، ما ممنوع شدیم. بعدا «حرکت اسلامی» را پی ریزی کردیم که آن هم ممنوع شد و دفاتر ما را بستند.(5) اکنون از لحاظ سازمانی کار ما تعطیل شده است. از این نظر، این خرافات و بدعت ها و عقاید باطل را در کتاب ها علیه مرجعیت می نویسند و علیه مرجعیت سخنرانی می کنند. تصمیم داریم این ها را هم جمع کنیم؛ چون این هم یک توطئه برای تضعیف تشیّع است. مقصود من این است که آمده اند کار کرده اند؛ پشت این قضیه قدرت های استعماری قرار دارند، ولی با واسطه های گوناگون، تا کسی متوجه نشود که این ها از کجا خط می گیرند. می خواهند بین شیعیان خرافات را رواج بدهند؛ مثلاً، بعد از سینه زنی می گویند: «سجده حسین» و سپس همه به سجده می افتند، «علیّ اللّه» شعار می دهند و سینه زنی می کنند و خرافات را ترویج می کنند.
شیعه شناسی: وضعیت کنونی «تحریک جعفریه» چگونه است؟
سید ساجد نقوی: عرض کردم که «تحریک جعفریه» اکنون ممنوع الفعالیه است و از طرف دوایر دولتی این ممنوعیت ادامه دارد؛ چون ما جلوی خواسته های دولت و دوایر دولتی تسلیم نشده ایم. آن ها می خواستند ما پشت میز مذاکره بنشینیم و چیزهایی را بپذیریم و قبول کنیم، ولی ما این کار را قبول نکردیم؛ چون چیزهایی که آن ها می خواستند اموری بودند از قبیل: ایجاد موانع در مقابل حرکت تشیّع. آن ها این را می خواهند، ما این را قبول نکردیم؛ چون تشیّعی که ما در پاکستان داریم تشیّع ولایی است، و تشیّع یک شعار است. اگر ما خواسته آن ها را قبول می کردیم، بعضی چیزها را از دست می دادیم و این برای ما مشکل بود. اگرچه خود ما هم این تشیّع را به این وضع هم از لحاظ علمی قبول نداریم؛ زیرا بعضی ها چیزهایی دارند که لازم است اصلاح شود؛ ما این را می دانیم، ولی این تشیّع برای ما در حکم مواد خام است. باید همین تشیّع باشد، ما این را باید محفوظ بداریم. از میان همین تشیّع، دانشمندان و علما پیدا می شوند و حوزه های علمیه درست می شوند، تا برسیم به تشیّع اصلی و حقیقی. از سوی دیگر، خواسته های آن ها هم طوری نبودند که برای اصلاح باشند، آن خواسته ها هم فتنه انگیز بودند؛ چیزهایی بودند که برای ملت و وضع کشور هم خوب نبودند. اگر ما قبول می کردیم، جنگ و جدالی بین مردم به وجود می آمد.
شیعه شناسی: آن ها چه خواسته هایی داشتند؟
سید ساجد نقوی: از جمله خواسته های آن ها مثلاً این بود که شما بیایید قبول کنید که مجازات اهانت به صحابه اعدام باشد. ما این را قبول نداریم، حتی اهل تسنّن هم این را قبول ندارند. ما گفتیم به صحابه احترام می کنیم، ولی اگر شما این را به صورت قانون تصویب کردید بعضی ها می آیند با حربه این قانون، فتنه به راه می اندازند، مردم کشی می کنند، و این فرقه گرایی مشکل وخیمی در پاکستان به وجود می آورد. بنابراین، ما این را قبول نداریم. این نظر آن ها برای اصلاح نبوده، نیت خیر نداشتند.
شیعه شناسی: در سال گذشته، در ایامی که جناب عالی در زندان بودید، شنیده شد که دولت در تلاش است برخی خواسته های سیاسی دیگر را هم بر شما تحمیل کند. آن خواسته ها چه بودند، و آیا موفق شدند یا خیر؟
سید ساجد نقوی: نتوانستند، آن ها می خواستند ما از «مجلس عمل» بیرون برویم و در حمایت دولت قرار بگیریم. ما گفتیم که رفتن به «مجلس عمل» برای مصلحت کشور و مصلحت مسلمانان و تشیّع بوده است و من آدمی نیستم که حرفی بزنم و روز دوم آن را منکر شوم. این ممکن نیست. ما در این کشور هستیم، مردم به ما اعتماد دارند، توقّع هم دارند که ما هر حرفی می زنیم پای آن بایستیم. البته آن ها این موضوع را علنا نگفتند، ولی ما از راه های گوناگون فهمیدیم که آن ها این را می خواهند. ولی تا کنون ما این خواسته آن ها را قبول نکرده ایم.
شیعه شناسی: اکنون خواسته های شما و «نهضت جعفریه» از دولت چیست؟
سید ساجد نقوی: اول این است که از «نهضت جعفری» و «حرکت اسلامی» ممنوعیت را بردارند؛ چون ما هیچ گونه فعالیت مسلّحانه نداشتیم؛ هیچ شاخه نظامی نداشتیم. ما اصلاً این کار را درست نمی دانیم که بین مسلمانان اقدامات مسلّحانه صورت بگیرد. ما با حرکات مسلّحانه مخالفیم و راهمان را از آن جدا کردیم؛ زیرا این روش ها را درست نمی دانیم. کار مسلّحانه به نتیجه ای نمی رسد. ما را متهم کردند که یک گروه مسلّح به اسم «سپاه محمّد» تشکیل داده ایم، ولی این به ما مربوط نبود. «سپاه محمّد» یک گروه مستقلی بود که به وجود آمد و هر چه کرد و نکرد به ما مربوط نیست. ما همواره می خواستیم به قانون عمل شود. ما می خواستیم مردم با هم محبت داشته باشند و یکدیگر را قبول کنند، وحدت داشته باشند، اتحاد باشد؛ حقوق اجتماعی و مذهبی شیعه هم باید به آن ها داده شود، و غیر از این را ما قبول نداریم. این نهضت برای این بوده است که ما حقوق شیعیان را از دولت بخواهیم، تا حقوق آن ها سلب نشوند. از سوی دیگر، برای وحدت هم کار کردیم. ما می خواستیم برای بهبود کشور و مردم کار کنیم و با کمک احزاب اسلامی دیگر یک نظام عادلانه طبق قرآن و سنّت، در پاکستان به وجود بیاوریم که مشترک بین همه باشد، این را ما می خواستیم و این خواسته هنوز هم هست.
شیعه شناسی: خواسته های اصلی مذهبی و اجتماعی شما از دولت چیست؟
سید ساجد نقوی: خواسته اصلی ما این است که هر قانونی می خواهد در پاکستان تصویب بشود فقه جعفری در آن حضور داشته باشد؛ قانونی نباشد که طبق پسند حاکمان وقت باشد. ما می خواهیم فقه جعفری را در نظر بگیرند. دیگر اینکه در برنامه های درسی پاکستان، فقه جعفری هم تدریس شود، چه در متون درسی و یا در جاهای دیگر؛ مثلاً، در کتاب اردو برای تعلیم زبان چیزهایی آورده اند که علیه مذهب شیعه بود و با آن ها منافات داشت، یا انتقادی بود بر تشیّع که انتقاد نادرستی بود، اهانتی به اصول و عقاید تشیّع بود. ما می خواستیم این مطالب از کتاب های درسی برداشته شوند. دیگر اینکه هر جا از نماز تصویری منتشر کرده اند دست بسته بوده است. ما عقیده آن ها را انکار نمی کنیم، ما در «مجلس عمل» هم از آن ها حمایت می کنیم، ولی باید از نماز با دست باز هم تصاویری منتشر کنند. من گفتم که وقتی ما در «مجلس عمل» نماز می خوانیم مهر می گذاریم، با دست باز هم نماز می خوانیم؛ این عکس هم در برنامه درسی باشد. ما شهروند پاکستان هستیم و حقوق ما هم مثل شهروندان دیگر است. ما این حقوق را می خواهیم.
دیگر اینکه ما در عزاداری ها آزاد باشیم. این آزادی در حقوق بشر و حقوق شهروندی به رسمیت شناخته شده اند. از جمله حقوق شهروندی این است که شهروندان حق دارند تظاهرات داشته باشند؛ تظاهرات مذهبی و سیاسی، و جلوی این کار گرفته نشود و امنیت تظاهرکنندگان در نظر گرفته شود. اما این ها می آیند با تفنگ بر پشت بام ها می ایستند و به کسی اجازه نمی دهند پنجره ها را باز کند و عزاداری ما را ببیند. ما این ها را نمی خواهیم. در مواقع عزاداری، حکومت منع عبور و مرور ایجاد می کند، ولی ما می خواهیم با آزادی کامل به عزاداری بپردازیم. خودشان کاری کرده اند که وضع به این حد رسیده است. ما آزادی می خواهیم. هر جا محلّه های جدید به وجود آمده است و شیعه در آنجا حضور دارد آن ها هم باید در عزاداری آزاد باشند و برای عزاداری هیچ مجوّزی لازم نباشد. البته می خواهیم در دیگر امور هم شریک باشیم؛ مثلاً، ما می خواهیم در نهادهایی که به اسم مذهب به وجود آمده اند مانند «اسلامی نظریاتی کونسل»،(6) «دادگاه شرعی کل کشور»، «وزارت امور مذهبی» و «اداره تحقیقات اسلامی»، حضور داشته باشیم، نماینده داشته باشیم.
شیعه شناسی: در حال حاضر، از طرف شیعیان نمایندگانی در این دوایر وجود دارند؟
سید ساجد نقوی: در «اسلامی نظریاتی کونسل» نمایندگانی هستند، ولی تعدادشان کم است. البته در دادگاه شرعی هنوز هیچ کس از شیعیان وجود ندارد. خوب، ما قسمتی از کشور هستیم و وجود داریم. بنابراین، باید حتی یک نفر از ما در دادگاه شرعی کل کشور باشد. اگر ما نباشیم این مترادف است با نفی وجود شیعه در پاکستان، و ما این را قبول نداریم. ما خواسته هایمان را گفته ایم. در «وزارت امور مذهبی»، وزیر سنّی است. ما قبول داریم وزیر سنّی باشد، ولی مشاور او در امور مذهبی شیعه باشد. در اداره تحقیقات اسلامی که در زمینه مسائل اسلامی تحقیقات و بررسی می شود، در آنجا هم باید شیعه حضور داشته باشد.
شیعه شناسی: از لحاظ سیاسی، شما حقوق خاصی را در نظر دارید، یا به همین وضعیت راضی هستید که هر شیعه ای آزادانه در دولت مشارکت پیدا کند؟
سید ساجد نقوی: ما این را قبول داریم، البته در روند سیاست هم نظراتی خاص داریم. ما از طریق «مجلس عمل»، در مجلس های ایالتی هم حضور داریم، حتی یک وزیر هم در ایالت «سرحد» داریم: شیخ رمضان توفیق که مسئول آن ایالت بود و اکنون وزیر مشاور در این ایالت است. نمایندگانی هم داریم. ولی چون ما ممنوع بوده ایم نتوانسته ایم شرکت فعّالی داشته باشیم، فقط از طریق «مجلس عمل» فعالیت خود را ادامه داده ایم. اما خواسته هایی داریم. نهضتی که بر تکفیر تشیّع به وجود آمده و فعالیت های تروریستی که علیه تشیّع ادامه دارند، باید راهشان بسته شود. کسانی که شیعه را تکفیر می کنند باید مجازات شوند. اگرچه اکنون این فعالیت ها کم شده اند؛ چون بیشتر مساجد متعلّق به احزابی بوده اند که اکنون در «مجلس عمل» هستند. قبلاً تندروهای ضد شیعه می آمدند و از مساجد سوء استفاده می کردند و بر متولّیان مساجد فشار می آوردند و این بیچاره ها زود تسلیم می شدند. اما حالا چون «مجلس عمل» جوابگوست و هر مسجدی که در پاکستان است جوابگوست (بیشتر مساجد) آن ها نمی گذارند. حتی در بعضی جاها درگیری هم شده است و تندروهای ضد شیعه را از مساجد بیرون کرده اند؛ گفته اند: شما حق ندارید اینجا برنامه اجرا کنید. اگر مسجدی از خودشان داشته باشند یک کارهایی می کنند. باید از این هم جلوگیری شود.
به ما گفتند: چه پیشنهادی برای حل این معضل دارید؟ گفتم: یک پیشنهاد داریم: نسبت به همه کس قانون را رعایت کنید و در اجرای آن سخت گیری به خرج دهید تا مشکل حل شود. این یک مسئله مذهبی نیست، بلکه یک مسئله سیاسی است؛ یعنی حکومت باید قانون را محکم اجرا کند. اگر قانون را خوب اجرا کنید این مسائل حل می شوند. جلوی تروریست ها را بگیرید. اصلاً این تروریست ها کجا تعلیم می بینند؟ آنجا که چهار یا پنج تا حادثه پشت سر هم اتفاق افتاد، چرا در اتفاق اوّلی، اقدام نشد؟ چرا شما اقدامی نکردید که پنج حادثه پشت سر هم اتفاق افتاد. مثل اینکه پشت قضیه کسی است که به این ها مهلت می دهد. این ها کجا اسکان یافته بودند؟ کجا تربیت شدند؟ اردوگاه های آن ها را ببندید. ولی این کار را نکردند؛ چون این قضیه واقعیت دیگری دارد و آن این است که می خواهند شیعیان را تضعیف کنند. چون این مربوط به انقلاب اسلامی است، می خواهند جلوی فکر انقلاب را بگیرند. حضرت امام رحمه الله وحدت مسلمانان را پیام داد، اما این ها آمدند جلوی این را گرفتند و نهضتی علیه تشیّع شروع کردند.
شیعه شناسی: اکنون برخورد «سپاه صحابه» نسبت به شیعیان بهتر شده است یا نه؟
سید ساجد نقوی: در حال حاضر، آن ها فعالیت زیادی ندارند و فعالیت های آن ها محدود شده اند. اما هنوز روششان را تغییر نداده اند.
شیعه شناسی: برنامه های کنونی «تحریک» چه چیزهایی هستند؟
سید ساجد نقوی: اکنون فعالیت ما ابتدا از طریق «مجلس عمل» است، دوم از طریق عامّه مردم. در برنامه هایی که شیعیان دارند، در مجالس حسینی، عزاداری ها و برنامه های مذهبی بین شیعیان می رویم، و حرفمان را می زنیم، موضع گیری ما معلوم و مشخص است. در همه مسائل ما سخن می گوییم و سخن ما از همین طریق است. ولی ما چون هنوز دادگاه داریم و مسئله ما به دادگاه رسیده است که اخیرا نامه ای هم از طرف دادگاه آمده است که وکیل خودتان را مشخص کنید به همین دلیل، ما کار سازمانی نمی کنیم تا نتیجه دادگاه معلوم شود و بهانه ای دست دولت نمی دهیم.
شیعه شناسی: این دادگاه درباره سرنوشت «تحریک» است؟
سید ساجد نقوی: بله، در مورد «تحریک» است. البته ما دو تا دادگاه داریم؛ یکی از آن ها این است که وقتی ما پیش آن ها (مقامات دولتی) رفتیم، گفتیم که شما خلاف قانون عمل نمودید که ما را ممنوع کردید؛ این ممنوعیت را بردارید. آن ها گفتند: برنمی داریم. ما هم به دادگاه رفتیم، ولی حق ما را ندادند. از طرف دیگر، دولت در دادگاه کل کشور دخالت کرد؛ چون ما یک حزب سیاسی شناخته شده و مسلّم هستیم و در قانون اساسی آمده است که اگر دولت برای حزب سیاسی ممنوعیت اعلام می کند، باید از دادگاه کل کشور اجازه بگیرد.
شیعه شناسی: در دورانی که شما رهبری «تحریک» را بر عهده داشتید که بیش از ده سال بوده مهمترین موفقیت ها و دستاورهای این حزب چه بوده است؟
سید ساجد نقوی: موفقیت های تحریک زیادند؛ یکی اینکه جهش فرقه گرایی بزرگی علیه شیعیان به راه افتاده بود و شیعیان را تکفیر می کردند و می خواستند این موضوع را از مجلس اعلام کنند. لایحه ای درست کردیم جلوی این کار را گرفتیم. «شریعت بِل»(7) یعنی لایحه شریعت به مجلس آمد، جلوی آن را گرفتیم. در آن لایحه، چیزهایی وجود داشتند که برای شیعیان مشکل زا بودند و حقوق شیعیان را نادیده گرفته بودند. ما جلو آن ها را گرفتیم. لایحه «ناموس صحابه بل»(8) به مجلس آمد چندین بار سعی کردند که تصویب شود، ولی ما جلوی آن را گرفتیم. شیعیان ابتدا یک تشخّص سیاسی نداشتند، ما به شیعیان شخصیت سیاسی دادیم. در ائتلاف های بزرگ پاکستان ما سهیم و شریک بودیم، حتی با نواز شریف و بی نظیر بوتو و احزاب دیگر ائتلافاتی داشتیم. اولین اعلامیه «وحدت» در شبه قاره هند را ما امضا کردیم که این یک اقدام اساسی برای وحدت بود. بعدا در «شورای همبستگی ملّی» نقش فعّالی داشتیم. در «مجلس عمل» و تشکیل آن فعالیت داشتیم و داریم و فضایی برای شیعیان ایجاد کردیم که در آن زندگی کنند و هیچ نوع تنفّری بین شیعه و سنّی نباشد. شیعیان ابتدا به عنوان شیعه نمی توانستند به مجلس برسند و نرسیده بودند، حتی شیعیان وقتی به مجلس می رسیدند برای حقوق شیعه نمی توانستند اقدامی بکنند. ما آمدیم برای حقوق شیعه از طریق سنّی ها اقداماتی کردیم. می خواستند جلوی ما موانعی ایجاد کنند و راه عزاداری را ببندند؛ کمیته هایی درست کرده بودند که ما آن کمیته ها را رد کردیم، جلوی آن ها ایستادیم و کمیته ها منتفی شدند. ما برای پیشبرد فکر شیعی، تشیّع را به متن مسلمانان آوردیم و مسلّم بودن شیعه و وجود شیعه در محافل مذهبی و سیاسی را تضمین کردیم و اکنون هم هیچ وحدت و ائتلافی، چه سیاسی باشد و چه مذهبی، به وجود نمی آید، مگر اینکه ما در آنجا باشیم.
شیعه شناسی: یکی از برنامه های اصلی «تحریک» کوشش برای ایجاد یک حکومت اسلامی در پاکستان است. شما چه نوع حکومت اسلامی را برای پاکستان مناسب می بیند که قابل عمل هم باشد؟
سید ساجد نقوی: حکومت اسلامی که مشخّص و معیّن است؛ حکومتی که بر مبنای عدل و احکام قرآن و سنّت باشد؛ احکام قرآن و سنّتی که مشترک بین همه مسلمانان است. ما قرار گذاشتیم که در «اسلامی نظریاتی کونسل» سفارش هایی را که «اسلامی نظریاتی کونسل» داشت که در آنجا هم شیعه بود و هم سنّی اجرا کنیم. یک حکومت عدل اسلامی می خواهیم که برای رفاه، اطمینان و زندگی مردم کار کند و حقوق همه را بدهد و ضامن احترام و امنیت در جامعه باشد و هر کس بداند که حق او داده شده و ضایع نگردیده است و همه کارها بر اساس معیار «شایستگی» انجام شوند.
شیعه شناسی: شما چه روش هایی را برای رسیدن به آن هدف، که ایجاد حکومت اسلامی باشد، در پیش گرفته اید؟
سید ساجد نقوی: روش ما مردمی است؛ از طریق مردم. ما یک قانون اساسی داریم که ضامن همه چیز است: آزادی، عدالت و اجرای قانون طبق قرآن و سنّت که البته به آن عمل نمی کنند و آن را در زیر پا گذاشته اند. اولین خواسته ما این است که باید قانون اساسی را عملی کنید و به مردم حق بدهید که هر کسی را می خواهند انتخاب کنند. این روزها ما در مرکز پاکستان، حزب معترض به سیاست های دولت کنونی و سیاست های آمریکایی او هستیم؛ جلوگیری می کنیم، اعتراض می کنیم و مردم را روشن می کنیم. مردم به ما اعتماد دارند. وقتی اولین بار «مجلس عمل» به وجود آمد و در انتخابات گذشته وارد شد، حتی افرادی که در کوهستان ها زندگی می کردند و چیزی از تشیّع نمی دانستند، وقتی دیدند من با دیگر اهل تسنّن با هم نشسته ایم، گفتند: خوب است که این ها متحد شده اند؛ ما باید به این ها رأی بدهیم و این ها را امتحان کنیم.
«مجلس عمل» در ایالت سرحد دولتی دارد که خوب کار می کند، ولی دولت مرکزی موانع ایجاد می کند تا این ها زیاد نفوذ نداشته باشند. باید برنامه حکومت اسلامی در پاکستان از طریق مردم تحقق پیدا کند. ما می گوییم: از راه انتخابات مردمی باید این کار صورت بگیرد، نه از طریق عملیات مسلّحانه، نه اینکه بجنگیم، نه اینکه بیاییم دولت را از طریق زور قبضه کنیم. ما می گوییم: مردم را آزاد بگذارند و یک کمیسیون انتخاباتی خودمختار هم درست کنید که در همه جا نقش داشته باشد و هر جا تخلّفی هست دخالت کنند. اگر این کار را بکنند، ما امیدواریم که در همه ایالت ها مجلس هایمان پیروز شوند و یک دولت اسلامی به وجود بیاید. برنامه های دولت اسلامی در زمینه های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی هم که مشخص است؛ ما یک منشور داریم که مفصّل است و ارائه کرده ایم و طبق آن عمل می کنیم تا پاکستان را اصلاح کنیم.
شیعه شناسی: آیا همین وضعیت کنونی، همین قانون اساسی و همین نظام انتخاباتی مانعی برای به اجرا درآوردن قوانین اسلامی نیست؟ می بینیم که برای اقدامات و اصلاحات احزاب اسلامی محدودیت ایجاد می کنند.
سید ساجد نقوی: قانون اساسی چیزی است و نظام انتخاباتی چیزی دیگر. نظام انتخاباتی از قانون اساسی گرفته شده است، ولی درست استنباط نکرده اند. به همین دلیل، نظام انتخاباتی ما خوب نیست. قانون اساسی ما خوب است، ولی نظام انتخاباتی، مطلوب نیست. اگر نظام انتخاباتی را درست کنند و جلوی انحرافات و تخلّفات را بگیرند و کمیسیون انتخابی آزاد و خودمختار باشد مثل هند که اصلاً تابع دولت و هیچ نهادی نیست و خودش نقش فعّالی دارد می تواند حکم صادر کند و جلوی انحرافات را بگیرد، هر کس می تواند آزادانه در انتخاب وارد شود و اگر تخلّف کند جلویش را می گیرند. اگر چنین نظامی حاکم باشد ما پیروز هستیم و مشکلی نداریم. این خواست دوم ماست. اول اینکه به قانون اساسی عمل کنید؛ دوم اینکه کمیسیون انتخاباتی خودمختار و آزاد درست کنید.
شیعه شناسی: هرچند فعالیت «تحریک» اکنون ممنوع شده و بدان هم پای بند است، اما اختلافات درونی که چند سال قبل به وجود آمده بودند آیا هنوز باقی هستند یا رفع شده اند؟
سید ساجد نقوی: نه می گویم کلاً منتفی شده اند و نه می گویم منتفی نشده اند. چیزهایی باقی هستند، که بی اثر هم هستند و هیچ نتیجه ای ندارند. در آن اختلافاتی که شروع شدند، هیچ کسی نمی تواند یک پایگاه شیعی در پاکستان درست کند. بعضی ها می خواستند پایگاهی به اسم «تحریک جعفری» درست کنند، نتوانستند. سه، چهار کوشش از طرف دولت کنونی صورت گرفتند؛ چون خلأی را دیدند وقتی تحریک را ممنوع کردند خلأی به وجود آمد، می خواستند خلأ را پر کنند نتوانستند؛ حتی به بعضی سرتیپ ها گفتند که این کار را بکنند، ولی نتوانستند. آن شخصی که دولت به او گفته بود پایگاه شیعی درست کند، پیش من آمد و گفت: شما چه می گویید: من گفتم: اگر می خواهید برای شیعه کار کنید، بروید این کار را بکنید و این پایگاه را درست کنید، من به شما کمک می کنم. ولی اگر ضد شیعه کار کردید، شیعیان حساب شما را می رسند! در حال حاضر، هیچ کسی نمی تواند یک پایگاه درست بکند. حتی دولت به یک نفری که به «حامد علی شاه» معروف است چنین کاری را محوّل کرد، او را در تلویزیون هم نشان دادند، ولی نتوانست کاری بکند.
من می خواهم که شخصیت ها در پاکستان زیاد باشند و کار به شخص واحد منحصر نباشد، ولی باید شخصیت هایی بیایند که مثبت کار کنند. من پشت قضیه هستم و به آن ها کمک می دهم و از آن ها پشتیبانی می کنم.
شیعه شناسی: مهم ترین خطرات و تهدیداتی که متوجه شیعیان پاکستان است، چیست؟
سید ساجد نقوی: مهم ترین خطرات یکی از طرف دولت و سیاست های آن است. گفتم: در دوران به اصطلاح «جهاد» افغانستان و پس از آن، بعضی از گروه ها در دوایر دولتی پدید آمدند که برای ما خطرناکند. من علنا می گویم: آنکه در فلان سمت نشسته ضد شیعه است و سیاست های ضد شیعه دارد. به همین دلیل هم ما را ممنوع کردند. من حرف های پوست کنده می زنم و از هیچ چیزی نمی ترسم. البته اسم نمی برم، ولی می گویم که آنکه را آنجا نشسته است قبول نداریم، جلوی این خطر را با وحدت و فهم و درک و با اطلاعات کافی می توانیم بگیریم.
خطر مهم دیگر این است که چون خلأی به وجود آمد و نتوانستند پایگاه درست کنند، آمده اند از طریق دیگر وارد شده اند: انحرافات و خرافات و بدعت ها را رواج می دهند و علیه مرجعیت کتاب هایی نوشته اند. چند تا کتاب نوشته اند، سخنانی درباره مرجعیت زده اند که وقتی «تحریک جعفری» بود کسی نمی توانست علیه مرجعیت این حرف ها را بزند. این توطئه ای از طرف استعمارگرهای بزرگ پشت قضیه است؛ ما را ممنوع ساختند و این کارها را شروع کردند. ولی ما الحمدلله قدرت را از دست نداده ایم و سر حال هستیم و مشکلی نداریم؛ از طریق دیگر وارد می شویم. منتظریم ببینیم که این کمیته و دادگاه چه می کند. پس از مدت کوتاهی، از راه های دیگر، از طریق علما و مجالس ترحیم و ادعیه، تبلیغ می کنیم و از شیعیان می خواهیم که جلوی این خطر بزرگ را بگیرند. البته این ها خطرهای بسیار بزرگی هستند که ما با آن ها مواجهیم.
کمبود وسایل هم برای ما بسیار مهم است و در این روزهای ممنوعیت، بر این بودیم که وسایل تهیه کنیم تا وارد عمل شویم و جلوی این توطئه را بگیریم. البته مردم پاکستان بسیار به ما محبت دارند و کمک می کنند و ما از آن ها تقدیر می کنیم. مردم به ما علاقه دارند و پشتیبانی هم می کنند، ولی چون وضع آن ها خوب نیست، کمک های مالی آن ها به درد ما نمی خورد؛ آن ها آدم های ضعیفی هستند. ما هر وقت از آن ها بخواهیم که برای تظاهرات جمع شوند، همه می آیند.
این روزها یک مشکل دیگر هم هست؛ فشار دولت است که آن ها را تحت نظر می گیرند و به زندان می اندازند. به همین دلیل، ما حالا احتیاط می کنیم.
··· پی نوشت ها
1. «حزب مردم» به رهبری خانم بی نظیر بوتو یکی از دو حزب بزرگ پاکستان به شمار می رود.
2. حزب «مسلم لیگ» که قبل از استقلال پاکستان و در سال 1906 تأسیس شد، تا به حال بجز موارد کمی، قدرت را در دست داشته و مدتی است که به شاخه «مسلم لیگ نواز شریف»، «مسلم لیگ قائد اعظم» و ... منشعب شده است.
3. «مجلس متحده عمل» نام ائتلاف پنج گروه عمده اسلامی پاکستان است که چند سال پیش، بعد از روی کار آمدن ژنرال پرویز مشرّف پایه گذاری شد. اعضای آن عبارتند از: جماعت اسلامی، جمعیت علمای اسلامی، جمعیت علمای پاکستان، نهضت جعفریه و جمعیت اهل حدیث.
4. «نهضت جعفریه» در 12 فوریه 2002 از طرف دولت، یک حزب غیرقانونی اعلام گردید و دفاتر آن در سراسر پاکستان لاک و مهر گردید.
5. پس از ممنوع شدن فعالیت نهضت جعفریه، این حزب نام خود را به «تحریک اسلامی» تغییر داد. اما در آبان ماه 1382 «تحریک اسلامی» نیز غیرقانونی اعلام شد.
6. شورای مشورتی اسلامی.
7. «شریعت بِل» یا لایحه شریعت از طرف احزاب اسلامی به منظور اسلامی کردن قوانین رسمی کشور در پارلمان پاکستان ارائه شد که «نهضت جعفریه» به خاطر ملحوظ نشدن دیدگاه شیعه در آن، با آن مخالفت کرد.
8. «ناموس صحابه بِل» (لایحه حفظ حرمت صحابه) به منظور مجازات هتک حرمت کنندگان صحابه از طرف «سپاه صحابه» به مجلس ارائه شد که به خاطر داشتن ماهیت فرقه گرایی، در مجلس به تصویب نرسید.
