برنامه (رژیم) غذائی موقع بیماری

بهترین راهنما برای انتخاب غذا و مقدار آن، اشتهای خود بیمار است. منتهی از این گونه غذاها باید با مقادیر کم و به دفعات مکرر داد چه بدن تب آلوده نیاز به نیرو و سرزندگی دارد. تب، ناشی از برانگیخته شدن دستگاه دفاعی بدن است که آن نیز به نوبه خود، متابولیسم (سوخت و ساز) بدن را سرعت می بخشد که این امر نیز سبب نیاز بیشتر به مایعات، پروتئین، مواد کالری زا و دیگر مواد مغذی می گردد. برای رسانیدن این مواد غذائی به بدن لازم است بیمار از غذای مورد مصرف، خوشش بیاید و گرنه هر غذائی را که ما به شخص تب دار تحمیل کنیم، شاید خوش آیند وی نباشد و از خوردن آن غذا خودداری کند. به کرات مشاهده کرده ایم نه تنها کودکان، بلکه بیماران بزرگسال نیز موقعی که به آنان غذا می دهیم، سر خود را برمی گردانند و دهان خود را می بندند و از خوردن خودداری می کنند در صورتی که اگر غذا باب طبع آنان باشد، به راحتی و به مقدار لازم صرف می کنند.

اگر بیمار اشتها نداشته باشد، نباید به زور به وی غذا داد چرا که در این صورت بدن وی نیاز به غذا ندارد چه غالبا اشتها خود میزانی است برای مصرف غذا.

برخی از مردم خیال می کنند که کم غذا خوردن در موقع بیماری باعث می شود که بیماری دیرتر بهبود یابد. در صورتی که این فکر تا حدودی نادرست است چه انسان به ویژه شخص بالغ با وزن متوسط به مقدار کافی ذخیره مواد غذائی یعنی پروتئین و چربی در بدن دارد و کمی اشتها در مواردی، نوعی تنظیم وضع بدنی است.

به عبارت دیگر نشانه هائی وجود دارند که بدن ناخودآگاه اشتها را کم می کند تا «میکروارگانیسم ها» یعنی میکروبها، ویروس ها و غیره که باعث بیماری می شوند، گرسنه بمانند. اما باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که اگر بیمار تب دار غذا نخورد و یا کم بخورد حتما باید مایعات فراوان بنوشد چه برای خنک شدن، بدن عرق می کند و در نتیجه مقدار زیادی آب از بدن خارج می گردد که برای جبران آن باید مایعات فراوان نوشید و گرنه آب بدن کم خواهد شد و بدن واکنش نشان خواهد داد تا از عرق کردن جلوگیری کند که در این صورت تب زیاد باعث ناراحتی خواهد شد.

اگر درجه دمای بدن به مدت یکی دو روز زیاد نبود، یعنی بیش از 39 درجه نباشد، خطر کمبود آب بدن وجود ندارد و اگر تب بیش از این باشد و یک هفته نیز طول بکشد و نوسان هم داشته باشد، یعنی بالا برود و پائین بیاید و این تکرار شود، نوشیدن مایعات زیاد ضروری بوده و دارای اهمیت فراوان است. یک شخص بالغ با تب زیاد روزانه نیاز به یک تا دو لیتر و گاهی بیشتر به آب اضافی دارد. اگر بیمار تب دار دچار قی هم بشود باید تکه ای یخ به دهان بگذارد چه مکیدن مقداری یخ می تواند از تهوع جلوگیری کند و در عین حال مقدار کمی آب به بدن برساند. موقع سرماخوردگی معمولی بهتر است مایعات را کم کم و به دفعات مکرر نوشید. آب میوه را باید رقیق کرد تا مقدار بیشتری آب خورده شود. مثلا به جای یک لیوان آب سیب، می توان آن را با یک لیوان آب مخلوط کرد تا دو لیوان شود و در نتیجه مایع بیشتری به بدن برسد و در عین حال غلظت آب میوه هم کم می شود. گرچه در موقع بیماری، مواد قندی برای بدن ضروری است.

لازم به یادآوری است که زیادی «گلوکز» در حال تب ممکن است باعث اسهال گردد. مایعات دیگر مانند نوشابه گازدار و غیره را باید رقیق کرد و پس از آن که گاز آنها خارج شد، نوشید. چه گاز آنها ممکن است باعث گشادی معده و تهوع و قی گردد. آب میوه رقیق شده را بهتر است در ظرف یخ یخچال گذاشت و پس از یخ بستن، تکه های آن را در دهان گذاشت و مکید. این به ویژه برای کودکان تب دار بسیار خوبست; چه آنان که ممکن است از خوردن آب خودداری کنند ولی یخ آب میوه دار را به راحتی می مکند. این کار در کودکان کوچک جایز نیست، چه ممکن است موقع مکیدن، یخ درگلوی آنان گیر بکند و باعث خفگی گردد.

وقتی که حالت تهوع و قی هست، نباید آب پرتقال خورد; چه معده ناراحت را بیشتر آزار می دهد و نیز در موقع اسهال و قی، خوردن شیر نیز جایز نیست; اما در عوض ماست بسیار عالی است چه ماست یک محیط بسیار مناسب در روده ها برای افزایش میکربهای ضروری و سالم ایجاد می کند. اگر بیمار از ماست خوشش نیاید، می توان با افزودن مقدار جزئی وانیل و جزئی عسل آن را خوش آیند بیمار کرد.

غذا نیز باید نرم باشد. سیب زمینی، پنیر، برنج و میوه خرد کرده شده مثل سیب و غیره خوب هستند. اگر بی اشتهائی بیمار بیش از پنج روز طول بکشد و یا 5درصد از وزن بدن کم گردد، باید با پزشک مشورت نمود.

برگشت اشتها

پس از بهبود از بیماری، اشتها بر می گردد. این اشتها بیش از پیش از بیماری است. در این موقع است که باید با صرف غذا، وزن بدن و قوای از بین رفته را ترمیم نمود. این اشتها یک نوع خواست طبیعی بدن است برای ترمیم نسج ها و قوای از بین رفته بدن به وسیله تب و بیماری، موقع نقاهت پروتئین و مواد کالری زا بهترین مواد غذائی برای ترمیم بدن هستند و در عین حال باید دقت نمود که ویتامین های محلول در آب مانند ویتامین های B و C به مقدار کافی وارد بدن گردند.

کودکان، موقع نقاهت، برای خوردن حریص ترند که باید از این فرصت استفاده کرد و غذای مناسب را به آنان داد. موقع سرماخوردگی و گرفتگی بینی، خوردن چای گرم که کمی عسل داخل آن باشد، می تواند تاحدی گرفتگی بینی را رفع نماید. تنفس بخار آب نیز راه بینی را باز می کند، چه بخار آب مخاط بینی را نرم کرده و باعث می شود که میکربها از بینی خارج گردند. سوپ مرغ نیز اگر گرم خورده شود، در نرم کردن مخاط بینی مؤثر است. بعضی از مواد همراه غذا مانند فلفل، خردل و سرکه در تسکین بعضی از ناراحتیهای سرماخوردگی، مانند گرفتگی بینی، مؤثر هستند. برای کسانی که زخم معده دارند، خوردن ادویه مناسب نیست. آنان می توانند این مواد را در آب حل کرده و غرغره نمایند. برای رفع گلودرد جویدن چند دانه میخک سودمند است و باعث تسکین درد می شود. البته جای «آنتی بیوتیک » را نمی گیرد که در صورت لزوم باید با تجویز پزشک، نه خودسرانه، مصرف گردد. جویدن میخک حالت بی حسی به گلو می دهد اما نباید روزانه بیش از چهار دانه، آن هم در اشخاص بالغ، جویده شوند. دم کرده نعناع نیز اثر نیکو در آرام کردن سرماخوردگی و گلودرد، به ویژه خارش گلو دارد. این دم کرده بهتر است نخست به الت سرد و سپس به صورت گرم مخلوط باکمی عسل صرف شود. این گونه مداوا بیشتر در کشور روسیه معمول است و گویا تایج خوبی هم گرفته اند.

کودکان و اسهال

در بیست سال پیش، پزشکان توصیه می کردند که در موارد اسهال کودکان، 24 تا 48 ساعت باید روده های کودکان استراحت نمایند یعنی غذا نخورند و سپس کم کم به آنان غذا داده شود. امروز اغلب پزشکان مخالف این امر هستند و بر این باورند که نرسیدن غذا به مدت زیاد به کودک ممکن است خطرناک باشد.

بچه ای که آب بدن وی خیلی کم نشده است و اسهالش نیز شدید نمی باشد، باید غذای معمولی خود را صرف نماید. از دادن آب میوه رقیق نشده به کودک اسهالی باید پرهیز نمود. اگر بچه فقط قی دارد آب میوه، به ویژه آب سیب ممکن است باعث اسهال نیز گردد. اما ماست غذای بسیار عالی برای کودکان است. اگر بچه آب بدن خود را از دست داده باشد، حتما باید تحت مراقبت پزشک قرار گیرد. علامت های ظاهری کم آبی بدن عبارتند از دهان و پوست خشک و تحریک پذیری بچه. پزشک با تجویز موادی و یاتزریق مایعات به شکل سرم، کمبود آب بدن کودک را جبران می کند. اگر بچه ای قی داشته باشد روز اول باید به وی غذای نرم و پس از بهبود قی، غذای سفت بر حسب تحمل کودک داده شود. بچه های شیرخوار را که از پستان شیر می خورند، باید گذاشت تا پستان را بمکند، چه شیر مادر نه تنها به خوبی تحمل می شود، بلکه دارای پاوتن های (1) مؤثر نیز می باشد.

اگر اسهال ادامه یافت چه باید کرد؟

اگر اسهال کودک بیش از دو هفته ادامه یابد، باید به فکر عدم تحمل کودک به «لاکتوز» یا قند شیر بود و یا به بیماری «سیاک » (2) فکر کرد که آن نیز بر اثر عدم تحمل به «گلوتن » (3) به وجود می آید. گلوتن به مخاط روده های کوچک صدمه می زند و باعث بدی جذب مواد غذائی از روده ها می گردد.

ذرت و برنج گلوتن ندارند. نا گفته پیداست که در موارد اسهال و قی شدید به ویژه کودکان، باید به پزشک مراجعه شود.

پی نوشت ها:

×) کلمه استفراغ غلط مصطلح می باشد. چه هرگونه ترشح از بدن در واقع استفراغ است. اما قی منحصر به خروج موادی از معده از راه دهان است.

1) Antibodies.

2) Celiac.

3) Gluten.