برای آشنایی با فشار خون بالا، نخست لازم است از طرز کار قلب و دستگاه خون رسانی بدن آگاه شویم.
برای درک مطلب و آشنایی با فشار خون بالا و اثرهای زیان بار آن، لازم است نخست از طرز کار قلب آگاهی مختصری داشته باشیم. خون به تک تک سلول های بدن، مواد غذایی می رساند و در عین حال مواد زاید یا فضولات را که به وسیله ی یاخته ها تولید می شود، از آنها می گیرد تا از بدن دفع شوند. برای انجام این عمل، لازم است خون به طور مداوم و به گونه ی مؤثر در بدن جریان یابد. قلب و رگ ها مسؤول این امر هستند.
از همه ی اعضای بدن، خون بدون اکسیژن که رنگ ارغوانی دارد، به سمت قلب جاری می شود و وارد قلب می گردد. نخست وارد دهلیز راست و سپس وارد بطن راست می شود و از آنجا به وسیله ی سرخرگ ریوی، به ریه ها می رود. در ریه ها خون، پر از اکسیژن می شود و گازکربنیک ((1)CO2) را که از انساج بدن گرفته است وارد ریه می کند تا از راه تنفّس، خارج گردد. پس از آن خونِ اکسیژن دار که سرخرنگ است وارد سیاه رگهای ریوی می شود و از آن راه به دهلیز چپ و سپس به بطن چپ قلب می رسد. خون از بطن چپ از راه سرخرگ آئورت(2) به همه ی بدن، پمپاژ می شود.
خون در مسیر خود، وقتی که از روده ها می گذرد، مواد غذایی و مایعات را که گوارده شده است، به خود جذب و حمل می کند. خون از روده ها به جگر (کبد) می رسد. کبد مواد سمّی را از خون می گیرد و بی ضرر می کند و در ضمن پروتئین های اساسی مانند فاکتورهای لخته کننده را به خون می افزاید. خون در کلیه ها، مایع اضافی، اسیدها و مواد معدنی را از خود دور می کند و این مواد با ادرار از بدن بیرون می رود. طحال سلول های پیر و فرسوده خون را می گیرد و آنها را درهم می شکند.
خون چگونه تشکیل می شود؟
خون شامل مایعی به نام «پلاسما(3)» و یاخته های خونی است که در پلاسما شناورند. مقدار خون به وسیله کلیه، کنترل می شود. کبد بسیاری از پروتئین های پلاسما، و مغز استخوان سلول های خون را تولید می کنند. تعداد گویچه های قرمز خون که اکسیژن را به یاخته های بدن می رسانند، خیلی زیاد است و آنها تقریبا نصف خون را تشکیل می دهند. در هر سانتی متر مکعب خون حدود پنج میلیون گویچه قرمز وجود دارد. با یک حساب سرانگشتی در یک قاشق چای خوری کوچک که پر از خون باشد، در حدود شش میلیون از این گویچه های سرخ وجود دارد.
سلول های خون در مغز برخی از استخوان ها متولد و بالغ می شوند. از جمله این استخوان ها، استخوان های جناغ سینه، لگن خاصره، دنده ها و استخوان های دراز اندام های تحتانی (ران و ساق پا) هستند.
وقتی که یاخته های خونی، بالغ می شوند، وارد رگهای مغز استخوان می گردند و با گردش خون به همه جای بدن می رسند. لنفوسیت ها(4)، وارد گره های لنفاوی (غده های لنفاوی)، تیموس(5) و طحال می شوند و بالغ تر می گردند و از نو وارد گردش خون می شوند. عمر گویچه های قرمز، بیش از 120 روز نیست و مغز استخوان به طور مداوم برای یاخته های از بین رفته، جانشین تولید می کند.
منشأ همه یاخته های بالغ خون از سلول های نخستین، به نام سلول های پایه(6) یا مادر است. رشد و بلوغ سلول های خون به وسیله ماده ای به نام عامل یا فاکتور رشد، تحریک می شود. مقداری از این عامل در مغز استخوان ساخته می شود.
عوامل دیگر رشد، هورمون هایی هستند که در اعضای دیگر، تولید می شوند و با گردش خون به مغز استخوان ها می رسند. گاهی فاکتورهای رشد به شکل دارو، تجویز می شوند تا باعث تولید سلول های گوناگون خون شوند. موقع عمل پیوند مغز استخوان نیز ممکن است سلول های مادر یا پایه، تزریق شود. به هر حال پس از تشکیل خون، قلب و رگها مسؤول رسانیدن خون به همه اعضا و یاخته های بدن هستند.
پمپاژ خون
قلب با وجود اینکه به اندازه یک مشت بسته است، ولی یک پمپ باتوان و تحمل زیاد و قابل توجه می باشد. قلب ماهیچه ای است که از چهار حفره تشکیل شده است. خونی که اکسیژن خود را در مسیرش به اعضا داده است وقتی که به قلب می رسد فاقد اکسیژن است. این خون به وسیله سیاه رگ ها وارد حفره بالایی سمت راست قلب (دهلیز راست) می شود سپس وارد حفره پایین سمت راست (بطن چپ) می گردد و از آنجا پمپاژ می شود و از راه سرخرگهای ریوی، به ریه ها می رود. خون، ضمن گردش در ریه ها، اکسیژن جذب و مواد زاید خود یعنی گازکربنیک را دفع می کند. آنگاه این خون تصفیه شده و پر از اکسیژن به وسیله وریدهای ریوی به حفره فوقانی چپ (دهلیز چپ) برمی گردد و از آنجا وارد حفره پایین (بطن چپ) می شود. از بطن چپ پمپاژ شده و به وسیله سرخرگ آئورت (بزرگترین سرخ رگ بدن) به همه اندام ها و تک تک یاخته های بدن می رسد.
پمپاژ بطن های قلب، در هر دقیقه حدود پنج لیتر خون در رگها جاری می کند. این خون در رگهای بدن که روی هم رفته حدود 100000 (یکصد هزار) کیلومتر طول دارند، می گردد تا به همه سلول های بدن برسد. قلب بدون توقف، خواه بیدار باشید و خواه خواب، می تپد. وقتی که به هشتاد سالگی برسید، قلب شما 2 تا 3 میلیارد بیلیون بار می زند. (توجه کنید که هر میلیارد، یک هزار میلیون است)، هیچ ماشینی، هرچند از جنس فولاد خالص، سراغ نداریم که بتواند بدون توقف، این کار را بکند.
آهنگ یا ریتم ضربان قلب
آهنگ پمپاژ قلب به وسیله گروهی از یاخته های پیش قراول به نام ضربان ساز قلب (پیس میکر(7)) و یاخته های ماهیچه ای که به نام (گره های سینوسی دهلیزی(8)) که در دهلیز راست قرار دارند، به طور خودکار انجام می گیرد. در عین حال، قلب، تحت فرمان مغز است. مغز، دائما میزان حرکت های بدنی، مقدار اکسیژن خون و فشار سرخ رگها را تنظیم می کند. وقتی مغز احساس کند که قلب باید تند و یا کند بزند پیام هایی به وسیله اعصاب به گره های سینوسی می فرستد.
به طور مثال اگر شما ناگهان از حالت درازکش و استراحت، سرپا بایستید، فشار خون شما به سرعت پایین می آید و احساس سرگیجه می کنید. این کاهش فشار خون به وسیله رشته های عصبی متصل به سرخ رگها، آنا به مغز می رسد. مغز نیز بی درنگ به وسیله اعصاب مربوط به گره های سینوسی، دستور می دهد که ضربان قلب تند شود. برای اینکه قلب بزند گره های سینوسی، نخست یک علامت الکتریکی می فرستند تا دو دهلیز قلب، منقبض شوند تا خون را به بطن های قلب که در زیر آنها قرار دارند، برسانند. سپس علامتی به گره های دیگر از سلول های ویژه به نام گره های دهلیزی-بطنی(9) می فرستند و از آنجا دسته های الیافی (فیبری) ویژه به نام باندل برانش(10) دستورات را به بطن های چپ و راست می رسانند تا منقبض شوند و خون را از قلب به رگها بفرستند.
برخی عوامل غیرطبیعی، در ضربان قلب، مؤثر می باشند که عده ای از آنها سخت و خطرناک هستند و گاهی درمان آنها مشکل است و برخی دیگر بی ضرر که نیاز به درمان ندارند.
دریچه های قلب(11): قلب دارای چهار دریچه مهم است که خون از راه آنها، در قلب جریان می یابد.
دریچه میترال(12) بین دهلیز چپ و بطن چپ و دریچه سه لتی(13) بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارند. این دریچه ها به منزله دری هستند که از این راه خون از دهلیز وارد بطن ها می شود ولی موقع پمپاژ بطن ها، این دریچه ها بسته و مانع برگشت خون دهلیزها می گردند. بین بطن چپ و آئورت، دریچه آئورت و بین بطن راست و سرخرگ ریوی، دریچه ریوی قرار دارد. خون با پمپاژ قلب از این دریچه ها خارج می شود. این دریچه ها با بسته شدن خود، مانع برگشت خون به قلب می گردند. وقتی هریک از این دریچه ها آزرده شوند، کار قلب به درستی انجام نمی گیرد.
پوشش قلب
قلب در یک پوشش ظریف به نام «پری کارد(Pricardiom.)» قرار دارد که قلب را محافظت می کند. وقتی این پرده نازک ورم بکند، در کار پمپاژ قلب خلل وارد می شود و باعث درد در ناحیه سینه می گردد.
گردش خون در سرخ رگها و سیاه رگها
شریان ها، رگهایی هستند که خون را از قلب به ریه و همه اندام ها و اعضای بدن می رسانند. دیواره سرخ رگها از سه طبقه تشکیل شده است: پرده درونی، غشای میانی و ماهیچه ها و بخش بیرونی یا نسج مرتبطه.
سرخ رگها مانند شاخه های درخت به رشته های متعدد تقسیم می شوند... تا جایی که در نهایت تبدیل به رشته های بسیار ریز می شوند که نمی توان آنها را با چشم دید. باید آنها را با ریزبین (میکروسکوپ) دید. به آنها رگهای موئین می گویند که تقریبا همه بافت های بدن را تغذیه می کنند.
رگهای ریز کبد و کلیه ها، مواد زاید و زیان آور یا فضولات خون را آنجا خالی می کنند تا از آن راه دفع شوند. خون در گردش خود به وسیله مویرگ ها، مواد غذایی را می گیرد. وقتی که خون در بدن گردش می کند بسیاری از مواد را به خود جذب و بسیاری از مواد دیگر مانند غذا و هورمون ها را وارد بافت های بدن می کند.
1. Carbon Dioxide
2. Aorta
3. Plasma
4. Lymphocytes
5. Stem cells.
6. Stem cells.
7. Pace Maker
8. Sinoatrial
9. Arteriovenicular.
10. Bundle Branches
11. Heart Valves.
12. Mitral.
13. Tricuspide.