فقه اهل بیت: کنفرانس فقهی جده از چه زمانی تشکیل شده و انگیزه تشکیل آن، چه بوده است؟
الف. تاریخ تشکیل مجمع فقه اسلامی مجمع فقه اسلامی یکی از ارگانهای فرعی سازمان کنفرانس اسلامی است که در سال 1984 میلادی و در پی تصویب اجلاس سوم سران، تشکیل گردید.
ب . انگیزه تشکیل مجمع فقه اسلامی طبق آنچه در اساسنامه مجمع آمده، انگیزه تشکیل مجمع عبارت است از:
1. جامه عمل پوشاندن به وحدت اسلامی از نظر تئوری و عملی. 2. پای بند کردن امت به عقیده اسلامی. 3. بررسی مشکلات و معضلات زندگی و یافتن راه حلّ مناسب برخاسته از شریعت اسلام.
فقه اهل بیت: تشکیلات کنونی کنفرانس جدّه، چگونه است؟
مجمع فقه اسلامی از نمایندگان رسمی کشورها بر اساس هر کشور یک نماینده و شماری از فقها که مجمع از آنان به عنوان کارشناسان معین دعوت می کند، تشکیل می شود.
اکنون مجمع، متشکل از حدود یکصد نفر فقیه ثابت است که این فقهاء نمایندگان هشت فرقه رسمی اسلامی: امامیه، حنبلیه، مالکیه، شافعیه، حنفیه، زیدیه، اباضیه و ظاهریه هستند و در این میان جمهوری اسلامی ایران، تنها نماینده امامیه به شمار می رود.
فقه اهل بیت: کنفرانس، چه هدفهایی را دنبال می کند ودستاوردهای تحقیقاتی آن، چه تاثیری در مجامع قانونگذاری و فرهنگی کشورهای اسلامی دارد؟
این که مجمع چه هدفهایی را دنبال می کند در قسمت انگیزه تشکیل مجمع در پاسخ سؤال اول جواب داده شد، به هر حال این مجمع امتیازاتی دارد مثلاً:
1. تاثیرات چشمگیر آن در جهان اسلام به اضافه این که تصمیمات و توصیه های آن از نظر مسؤولان جهان اسلام، جنبه الزامی دارد. 2. شامل نمایندگان فقهی تقریباً از همه کشورهای اسلامی به اضافه کارشناسان برجسته است. 3. همه مذاهب رسمی اسلامی را دربر می گیرد. 4. شعار آزادی اجتهاد و مقید نبودن به مذهب خاصی را سر داده و در جهت تحقق اجتهاد جمعی عمل می کند.
فقه اهل بیت: جمهوری اسلامی ایران، به چه انگیزه و از چه وقت و در چه سطحی در این کنفرانس شرکت دارد؟
جمهوری اسلامی ایران به انگیزه عرضه کردن اندیشه ها و نظریات فقهی مذهب امامیه از آغاز تشکیل مجمع و در سطح بسیار خوبی در مجمع فقه اسلامی حضور فعّال دارد. نمایندگان جمهوری اسلامی، بیشتر مجتهدانی مسلّم و آگاه به مسائل روز و آشنا به آراء و نظرات دیگر مذاهب هستند.
فقه اهل بیت: تاکنون، جمهوری اسلامی چه بهره هایی ازشرکت در این کنفرانس، برده است؟
مجمع جایگاه بسیار مناسبی برای طرح نظرات علمی و فقهی شیعه در صحنه بین المللی است.
و جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها نماینده مذهب امامیه توانسته است با حضور علمی و فعال خود آراء و اندیشه های مذهب امامیه را در آن صحنه بین المللی مطرح کند و تاکنون در زمینه زدودن القائات نادرست از چهره مذهب امامیه، آن هم به صورت مستدل و منطقی، بسیار موفق بوده است.
متاسفانه فشارهای عمده سیاسی که در طول تاریخ بر تشیع اعمال می شده است و نبود وجود امکان برای حضور فعال علمای شیعه در مجامع جهانی، سبب شده که تبلیغات دشمنان اهل بیت(ع) علیه شیعه و مبانی عقیدتی آن مؤثر واقع شود. لکن در عین حال، جمهوری اسلامی ایران با حضور مداوم خود در مجمع و با تبیین مواضع و دیدگاههای فقهی برخاسته از اسلام ناب محمدی(ص) از این تریبون علمی فقهی جهانی، توانسته است بسیاری از تبلیغات شوم دشمنان مذهب تشیع را خنثی سازد.
در کنار کار اجلاسها فرصتهای بسیار مناسب دیگری برای صحبت در مورد مسائل فقهی و سیاسی با فقهای کشورهای اسلامی وجود دارد و به دلیل این که بیشتر این فقها، سیاسی نیستند این برخوردها کاملاً مفید و ثمربخش است. این جانب روابط بسیار گرم و صمیمانه با تک تک فقهای حاضر در مجمع برقرار کرده و حتی به مناسبتهای مختلف آنان را به ایران دعوت کرده ام.
فقه اهل بیت: نمایندگان جمهوری اسلامی، چه موضوعاتی را برای این کنفرانس، تحقیق و عرضه کرده اند؟
مقالات تحقیقی که از آغاز تاسیس مجمع فقه اسلامی، توسط جمهوری اسلامی ایران عرضه شده است عبارتند از:
بیع التقسیط، جناب آقای شیخ حسن جواهری تغییر قیمة العملة، جناب آقای مکارم شیرازی احرام الحجاج من جدّة، جناب آقای محمدی العرف، جناب آقای خرازی الاستصناع، جناب آقای مؤمن اجوبة مسائل و اشنطن، جناب آقای مؤمن تنظیم النسل، جناب آقای مؤمن اسئلة بنک التنمیه الاسلامیة، جناب آقای مؤمن و مقاله های زیر را این جانب تحقیق و عرضه کرده ام: تجارة الذهب، الحلول الشرعیة لاجتماع الصرف و الحوالة، جناب آقای سید جعفر حسینی السلم و تطبیقاته المعاصرة، جناب آقای نظری السلم و تطبیقاته المعاصرة، جناب آقای شیخ حسن جواهری المناقصات، جناب آقای جواهری المفطرات فی مجال التداوی، جناب آقای اسلامیان مبدا التحکیم فی الفقه الاسلامی، جناب آقای عندلیب بیع العربون، جناب آقای معرفت بطاقات الائتمان، جناب آقای مؤمن بطاقات الائتمان، جناب آقای شیخ حسن جواهری خیار الشرط، جناب آقای سید جعفر حسینی الحقوق المعنویة. العرف. احرام الحجاج من جدّة. تنظیم النسل. عقد التامین. توحید الشهور القمریه. تغییر قیمة العملة. الاجارة المنتهیة بالتملیک. التسعیر. استثمار الاموال الزکویة. بیع الوفاء. الحقوق الدولیة فی الاسلام(احکام الاسیر). الغز و الفکری. المرابحة للامر بالشراء. الاستحسان. بدل الخلو. وصل الاعضاء المقطوعة بحدّ او قصاص. آراء حول خطاب الضمان. مجالات الوحده الاسلامیة. حکم اجراء العقود باآلات الاتصال الحدیث. بحث حول سبل مکافحة المفاسد الاخلاقیة. بحث حول البهائیه. صرف الزکاة لصالح صندوق التضامن الاسلامی. سد الذرائع. الاخذ بالرخص. الودائع المصرفیة.
فقه اهل بیت: تاثیر حضور جمهوری اسلامی را در این کنفرانس، چگونه ارزیابی می کنید؟
حضور جمهوری اسلامی ایران در مجمع فقه اسلامی را به طور کلّی می توان یک حضور مفید و سازنده توصیف کرد که ثمرات با ارزشی را به ارمغان می آورد.
یکی از نکات مثبت در طول اجلاسها طرح نظرات فقهی امام خمینی(ره) در مورد مباحث مطروحه است که بسیارمورد توجه فقهای حاضر قرار می گیرد و برای آنان جالب است که چنین فردی رهبر یک کشور اسلامی بوده، در حالی که هیچ رئیس کشور دیگری چنین توانایی علمی را نداشته و ندارد.
فقه اهل بیت: آیا موضوعاتی که از سوی جمهوری اسلامی طرح می شود، فردی روی آنها کار می شود، یا گروهی؟اگرگروهی کار می شود، چگونه؟ لطفاً توضیح دهید.
تا هفتمین کنفرانس مجمع فقه جده، مقاله های عرضه شده توسط نمایندگی جمهوری اسلامی به صورت فردی انجام می گرفت. به این معنی که این جانب، یا یکی از علماء و فقهای محترم حوزه علمیه، مقالاتی را در رابطه با موضوعات هر دوره کنفرانس تهیه کرده و به کنفرانس عرضه می کردیم، ولی پس از تشکیل مجمع فقه اهل بیت(ع) در قم، به دستور رهبر معظم انقلاب اسلامی، مقرر شد که این کار توسط آن مجمع و به صورت گروهی انجام یابد.
از این روی مقاله های که برای دوره هشتم و نهم کنفرانس جده تهیه شد(چه توسط بعضی از اعضای محترم مجمع فقه اهل بیت (ع) یا علماء دیگر) ابتدا در جلسات رسمی مجمع فقه به بحث گذاشته شد و پس از اصلاح و تصویب به مجمع جده ارسال گردید و بدین ترتیب، مقاله های عرضه شده از سوی جمهوری اسلامی هم از تنوع بیشتری برخورداربود(یعنی در این دو دوره تقریباً در رابطه با تمام موضوعات مطرح شده مقاله داشتیم) و هم از نظر محتوا عمیق تر و پرمایه تر از مقاله های دوره های قبلی بود.
فقه اهل بیت: برای حضور جدی تر و مؤثرتر حوزه ها در این گونه کنفرانسها، چه پیشنهادی دارید؟
برای حضور هرچه پر تلاش تر جمهوری اسلامی ایران در مجمع فقه اسلامی، در درجه اول باید سعی شود که کارشناسان و فقهای بیشتری از حوزه های علمیه در کنار نماینده رسمی جمهوری اسلامی در مجمع قرار گیرند.
بهتر است به گونه ای باشد که مجمع از آنان دعوت کند و کلید این کار، مشارکت جدّی و فعال آقایان در بحثهای مجمع و ارسال مقاله است، تا همراه با کارهای سیاسی در کنار آن، زمینه حضور فقهای بیشتری از جمهوری اسلامی در مجمع فراهم شود.
به نظر می رسد اگر علما و فضلای حوزه های علمیه فعالیت علمی مهم در برابر مجمع نشان دهند، تحقق چنین امری کاملاً ممکن خواهد بود.
حضور ما در بحثهای علمی و فقهی مجمع می تواند بسیار پر تلاش تر و گسترده تر از وضع حاضر باشد.
این جانب به دلیل کارهای فراوان، در کنفرانسهای قبلی موفق نمی شدم که در رابطه با همه موضوعات مطرح شده در اجلاس ها، مقاله تهیه و ارسال کنم.
در حالی که ما نه تنها باید نسبت به تمامی موضوعات هر اجلاس مقاله داشته باشیم، بلکه می بایست با یک کار مطالعاتی قبلی، نظر تمامی فرق دیگر را جمع آوری و پاسخهای لازم را تهیه کنیم و حتی در طول سال می توان یکسری مباحث یا مکاتبات را با فقهای مجمع انجام داد، چون در طول روزهای برگزاری اجلاس، وقت کافی برای ارائه کامل نظرات معمولاً وجود ندارد و این امر میسّر نمی شود، مگر این که یک گروه پرتلاش از فضلا و محققان زیر نظر علمای طراز اول حوزه های علمیه تشکیل شود و در طول سال مطالعات و تحقیقات لازم درباره موضوعات اجلاسها داشته باشند و نتیجه کار خود را هنگام اعزام هیات جمهوری اسلامی ایران در اختیار فقهای آن هیات قرار دهند.
فقه اهل بیت: با توجه به این که این کنفرانسها، عرصه تضارب آراست، حضور در این کنفرانسها، فرهنگ و روحیات خاصی را می طلبد، در این زمنیه اگر نکاتی را لازم می دانید،بفرمایید.
نکات مورد توجه برای حضور مؤثر و کارآمد در کنفرانسهای مجمع فقه اسلامی:
1. اعضای شرکت کننده تسلط کافی و شناخت عمیق از قرآن و سنت داشته باشند. 2. نسبت به آرای فقهای دیگر مذاهب، دست کم وقوف نسبی داشته باشند. 3. در طرح نظرات خود تنها به گفته امام معصوم(ع) و یا فلان مرجع اکتفا نکنند بلکه با روش علمی متناسب با اجتهاد آزاد، نظرات خود را مطرح سازند. (اجتهاد آزاد به این معناست که همه نظریات را مطرح کنیم و با استدلال قابل قبولی نظری را ترجیح و برگزینیم). و مقتضای این امر، بازگشت به ابزار اساسی استدلال، یعنی قرآن و سنت است.
فقه اهل بیت: در پایان، اگر خاطره ای از این کنفرانسها به یاد دارید، بفرمایید.
خاطرات زیاد است. معمولاً، نقطه نظرهای علمی و عمیق فقهای بزرگ مذهب اهل بیت(ع) وقتی به صورت مستدل مطرح می شود، تاثیر عمیق و شایسته ای در روند بحثهای مجمع به جای می گذارد.
مثلاً به دنبال طرح بحث: «عرف » علمای مجمع استقبال زیادی از آن کردند به طوری که یکی از علمای یمن جنوبی، صریحاً اعلام کرد که: «بحث اصیل این است ». البته متاسفانه حرکت وهابیها و نفوذ آنها در مجمع اثر منفی بر سیر کارهای مجمع وارد می کند، ولی بحمد اللّه تاکنون هر تلاشی که برای تشویه سمعه مذهب اهل بیت(ع) کرده اند، خنثی شده است.
از جمله در یکی از اجلاسها به عبارت شارع مقدس که در تعبیر بعضی از علمای هیات اعزامی جمهوری اسلامی آمده بود، به شدّت اعتراض کردند و تفسیر نادرستی از آن را به شیعه نسبت دادند، که با توضیحاتی که در دفع این شبهه دادم، نتوانستند از این تعبیر سوء استفاده کنند.
به دلیل ضیق وقت در بیان خاطره ها به همین مقدار اکتفا می کنم.
