تأملی بر کتابهای برگزیده

عوامل مؤثر در تفسیر نظریه پیوند دین و سیاست

نویسنده: ایرج میر

ناشر: نشر نی

نوبت چاپ: چاپ اول 1380

پیوند میان دین و سیاست یا جدایی دین از سیاست، یکی از بحثهای مهم و جنجالی در فلسفه سیاسی می باشد و امروزه مورد مناقشات جدی قرار گرفته است. از آنجا که اقتباس هر یک از این دو رویکرد، در پذیرش حکومت دینی یا فرادینی اثر مستقیمی دارد، لذا پرداختن به این موضوع بسیار حساس و مهم می نماید.

مؤلف معتقد است که برای تبیین رابطه بین دین و سیاست، اولین گام، نگرش تاریخی به این موضوع است تا از این طریق بتوان به تئوریهای مختلف دست یافت. از آنجا که این امر در حوزة اسلام، به صورت منسجم و روش مند نیز انجام نگرفته، پرداختن به این موضوع از ضرورت ویژه ای برخوردار است؛ نویسنده با پرداختن به این موضوع، گام مهمی در این زمینه برداشته و با نگاه کلی بر نظریات سیاسی علمای دین بر این باور است که پیوند میان دین و سیاست مورد اتفاق نظر است، اما در جزئیات، اختلاف نظرات عمیقی بین آنها مشاهده می شود که در نتیجه این گونه اختلافات، سیاست در جوامع اسلامی به صور گوناگونی جلوه کرده و تفاسیر و تعابیر مختلفی از آن شده است.

برای فهم اختلاف نظرات، کشف عوامل پشت پرده، مهمترین گام می باشد، زیرا صاحبان آراء و اندیشه، معمولاً آراء خود را بدون ذکر عوامل آن مطرح می نمایند. لذا مؤلف با اشراف به این موضوع، دو اصل کلی را مطمح نظر خویش قرار داده است:

اصل هرمنوتیکی: که توجه به پیش فهم، علائق و انتظارات مفسر می باشد؛

اصل روش شناختی «تبارشناسی»: که توجه به ابعاد شخصیتی متفکر، اوضاع و احوال روزگار اوست.

البته مؤلف بررسی خود را محدود به دو متفکر بزرگ اسلامی، امام محمد غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی کرده است. زیرا این دو دانشمند و سیاستمدار اسلامی، اگر چه هر دو معتقد به پیوند دین و سیاستند، اما دو برداشت کاملاً متفاوت از این رویکرد ارائه داده اند.

اختلاف دیدگاهی آنها را می توان از جهت اختلاف نظر در معانی بنیادین از قبیل حسن و قبح الهی، سیاست، جامعیت دین، ذات انسان و . . . جستجو کرد و هم ناشی از اختلاف مذهبی، گرایشهای علمی و اختلاف اجتماعی سیاسی آنها دانست.

این کتاب در چهار بخش کلی تنظیم گردیده است:

در بخش اول، علاوه بر معرفی اجمالی از شخصیت های مورد نظر، مفاهیم بنیادین این مبحث نیز به نحو اجمال توضیح داده می شود که عبارتند از: «دین»، «سیاست»، «تفسیر»، «هرمنوتیک» و . . .

بخش دوم، مباحث نظری پیوند دین و سیاست را مطرح نموده و با بیان دوره های مختلف اندیشه های سیاسی شیعه، اهل سنت و تحولات اندیشه ها به این نتیجه می رسد که اختلاف این رویکردها، امری تاریخی و تغییر پذیر بوده و تغییر ناپذیر و فراتاریخی نمی باشد.

همچنین در این بخش، مباحث نظری کسانی که معتقد به جدایی دین از سیاستند، مورد نقد قرار گرفته است. در ادامه مؤلف، توضیحی اجمالی از زادگاه و خواستگاه سکولاریسم و چگونگی نفوذ این امر وارداتی در جهان اسلام می دهد و در دو قسمت به طرح آن موضوع می پردازد:

در قسمت اول، مهمترین استدلالهای عام سکولاریستها را بیان نموده، سپس انتقادهای وارد شده از جانب متفکرین را، مطرح می نماید. در قسمت دوم، توجیه های دینی سکولاریستها را نقل نموده، سرانجام نقدهای دیگران و نقد خویش را بر نظرات آنها بیان می نماید.

بخش سوم و بخش چهارم نظریات امام محمد غزالی، خواجه نصیرالدین طوسی و تفسیرهای این دو متفکر از نظریه پیوند دین و سیاست را مطرح نموده و در ادامه بحث راهیابی به عوامل پشت پرده اختلاف نظرات سیاسی آن دو بزرگوار می پردازد.

آیا دین برای سلامتی شما سودمند است؟

نویسنده: هارولد جی. کونیگ

مترجم: بتول نجفی

ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

نوبت چاپ: چاپ اول 1380

از قرنها پیش این سؤال مورد مناقشه بوده است که «آیا دین برای سلامتی انسانها سودمند است؟ » روحانیون در باره آسایش و آرامشی که دین برای افراد متدین به ارمغان می آورد، به گونه ای شیوا تبلیغ می کنند. اما بعضی از متخصصان بهداشت، استدلال می کنند که: نه تنها ایمان به سلامتی ربطی ندارد، بلکه برای سلامتی مضّر است.

دکتر «هارولد جی.کونیگ» متخصص روانشناسی از دانشگاه «دوک آمریکا»، با تکیه بر پژوهشها و تجربیات متمادی اش در علم روانپزشکی و نیز بهره گیری از مطالعات پژوهشی در دانشگاه و یافته های محققان دیگر در نواحی مختلف آمریکا، به یک نتیجه کاملاً علمی و عینی در زمینه رابطه مثبت دین در سلامت جسم و روان دست یافته است. وی می گوید من نیز به عنوان یک پزشک خانواده و سپس به عنوان یک روانپزشک، با این سؤال درگیر شدم و طی بیست سال گذشته به صحبت بسیاری از بیماران که درباره سلامتی، رنجها و ایمانشان صحبت می کردند، گوش دادم. می خواستم بدانم که دین چه نقشی را در سلامت آنان ایفا می کند. البته این نکته قابل ذکر است که پژوهشهای این مؤلف منحصر به دین یهود و مسیحیت در کشور آمریکا می باشد. ایشان پیامد تحقیقی خویش را جهشی گستاخانه در جامعه علمی قلمداد کرده است. او حاصل یافته های خود را در کتابی با هشت فصل آورده است.

در فصل اول، مؤلف انگیزه روی آوردن خود به موضوع «اعتقادات دینی کسانیکه سبب فائق آمدن بر مشکلات می شود» را بیان می نماید؛

فصل دوم، بررسی تحولات اجتماعی در قرون اخیر و پیامدهای آن از قبیل: سالمند شدن جمعیت آمریکا، تغییرات در سلامت جسم، روان و . . .، لزوم ایجاد یک پدیده را در حل این بحران متذکر می گردد؛

در فصل سوم، نظرات روانپزشکانی همچون «زیگموند فروید»، «آلبرت آلیس»، را که قائل به اثرات منفی و روان رنجوری دین هستند، مطرح می شود؛

در فصل چهارم، از طریق پژوهشهای نموداری، این حقیقت روشن می گردد که عقاید و اعمال دینی امروزه در آمریکا به خصوص در اشخاص سالمند و با تجربه تر، بر خلاف نظرات مشهور، نه تنها کم نشده است، بلکه مؤثر نیز بوده است.

فصل پنجم، در چند مرحله به نقد نظریات روان رنجوری دین می پردازد و ثابت می کند که اولاً این نظریات به دور از متد علمی و صرفاً بر حسب گزارشهای موردی، تجارب بالینی و اکثر اوقات از عقاید شخصی استنباط شده است. ثانیاً روان رنجوری دین برخلاف حقایق علمی است. به عنوان مثال، در پژوهشی که برای درمان بیماری افسردگی انجام دادند، این مطلب روشن گردید که روش مبتنی بر اسلوب دینی بسیار کارسازتر و مؤثرتر از روش درمان شناختی سکولار است. ثالثاً، مؤلف با توجه به تحقیقات انجام شده ادعا می کند که، دین، هنگام چالشها به عنوان یک منبع تسلی بخش به حساب می آید و افراد متدین در مقایسه با افراد غیر متدین دارای آسایش، رضایت و عزت نفس بیشتر و از افسردگی کمتری برخوردار هستند.

فصل ششم، نتایجی در رابطه با دین وسلامت بدن مطرح و بعد از بیان اثرات مستقیم و غیر مستقیم آن بر سلامت بدن، یافته های تحقیقی را در باب ارتباط بین رفتارهای دینی با فشار خون بالا، بیماریهای قلبی و سکته مغزی را بیان می کند و اثبات می نماید که ایمان قوی و اشتغال فعالانه در جامعة دینی موجب جلوگیری و یا کاهش این سه حالت جسمانی و دو حالت روانی اضطراب و افسردگی می شود.

رسائل حجابیه

تهیه و تنظیم: رسول جعفریان

ناشر: دلیل ما

نوبت چاپ: پاییز 1380

مسأله حجاب در چارچوب دفاع از حقوق زن، سالهاست که در کشورهای اروپایی و به دنبال آن در کشورهای اسلامی، مطرح شده است. بحث از کشف حجاب در ایران تحت عناوینی همچون نهضت بانوان و نسوان، نهضت آزادی زنان، دفاع از حقوق زن و . . . در قالب ارائه نگرشی نو از زن و در دایره تعریف امروزین از حقوق بشر و جایگاه فلسفی بشر در نظام فکری جدید غرب صورت گرفته است. کشف حجاب در ایران در عصر استبداد مدرن رضاخان با تأثیرپذیری از غرب و تقلید کورکورانه از رخدادهای ترکیه، با زور سر نیزه، قلدری، امنیه و شهربانی آغاز گردید. بحثهای دینی و فکری درباره حجاب که پیش از زمان رضاخان مطرح و در زمان او به اجبار تعطیل شده بود، پس از شهریور (1320ش) بار دیگر فعال شد و طی سالهای (1325 تا 1320ش) و پس از آن چندین کتاب در این زمینه تألیف گردید. در این دوره، علما در برخورد با بدعت کشف حجاب آثار فراوانی را تألیف کردند که بیشتر آنها به چاپ رسیده است.

رساله موجود حاوی سی و سه عنوان موضوع در رابطه با حجاب اعم از رساله، کتابچه و کتاب است که عمدتاً طی شصت سال (1290ش تا 1347ش) به چاپ رسیده است. برای هر رساله مقدمه ای در شرح حال نویسنده و اجمالی از دیدگاههای وی فراهم آمده، به علاوه، رساله ها با ترتیب تاریخ نگارش تنظیم یافته است.

افزون بر موارد فوق، یک مقدمه درباره سابقه بدعت کشف حجاب و شش پیوست ضمیمه این کتاب است.

تغییر ارزشها پس از پیروزی انقلاب اسلامی

نویسنده: علیرضا حاجیلری

ناشر: نشر معارف

نوبت چاپ: چاپ اول 1380

شناخت ابعاد مختلف زندگی اجتماعی انسان از دیر زمان مورد توجه اندیشمندان و متفکران بوده است. نگاه به تاریخ تحولات وسیر تکاملی زندگی اجتماعی و اشکال و عوامل تغییرات و تلاش جهت بررسی آینده تغییرات و قواعد رفتاری بشر، از اهمیت و ضرورت ویژه ای برخوردار است. فرهنگ روح زندگی جمعی انسانهاست. لذا شناخت عناصر تأثیر گذار بر آن ضروری می باشد. ارزشها، به عنوان مهمترین عناصر فرهنگی و اجتماعی نقش کلیدی در هویت بخشی و انسجام اجتماعی به عهده دارند. در شرایط جدید، جوامعی می توانند حیات فرهنگی داشته باشند که نظام ارزشی خود را حفظ کنند. جامعه شناسان معتقدند تغییراتی که در ساختار اقتصادی، جمعیتی، آموزشی، فرهنگی و سیاسی جوامع از جمله ایران ایجاد شده، تغییر ارزشها را به موضوعی جدی تبدیل کرده است. به همین دلیل نویسنده تغییر ارزشها در جامعه ایران را پس از وقوع انقلاب اسلامی بررسی می کند. در نخستین فصل ضمن تعاریف مختلف از فرهنگ، ضرورت تغییرات فرهنگی جوامع، سیر تحولات کشورها از جمله ایران پس از انقلاب صنعتی را بحث می کند.

در ادامه ضمن تعریف ارزش، کارکردها، انواع ارزش و تغییرات ششگانه ارزشها را بررسی می نماید و این تغییرات را در حوزه مطبوعات داخلی در سال 1360 و 1375 با روش تحلیل محتوا بررسی می کند.