در تاریخ بیستم ژوئن 2001 که مصادف با سی خرداد هشتاد بود کنفرانسی تحت عنوان «معرفت شناسی باور پایه » به مدت سه روز در دانشگاه آزاد آمستردام در هلند برگزار شد . بعد از اشاره ای اجمالی به موضوع کنفرانس گزارشی کاملا موجز از آن ارائه می گردد .
مفهوم باور پایه یکی از مفاهیم اساسی در معرفت شناسی امروز است . اصل آن به نظریه قدیمی مبناگروی بر می گردد . بر اساس این نظریه مجموعه باورهای آدمی به دو دسته استنتاجی و غیر استنتاجی تقسیم می گردد . باورهای غیر استنتاجی همان باورهای پایه اند . فیلسوفان گذشته معمولا باورهای پایه را منحصر به باورهای حسی و بدیهی عقلی می دانستند اما با ظهور معرفت شناسی اصلاح شده مساله حصر باور پایه در دو نوع مذکور مورد مناقشه قرار گرفت .
انواع جدیدی از باورها مثل باورهای ماخوذ از حافظه و یا حتی باورهای دینی به عنوان کاندیدای پایه بودن مطرح و در مکتوبات معرفت شناسانه جدید مورد دفاع قرار گرفت .
اینکه آیا واقعا معیاری برای حصر باور پایه در چند نوع محدود وجود دارد یا نه و اگر نه پس چگونه می توان آنها را بازشناخت و نیز بر فرض پایه بودن یک باور آیا توجیه آن چگونه است، از موضوعات بحث انگیز در معرفت شناسی است .
البته باورهای پایه در حوزه های مختلف مورد بحث اند مثلا در ریاضیات اخلاق، اعتقاد دینی و هنر .
هر چند مقالات ارائه شده در کنفرانس باورهای پایه را در حوزه های مختلف مورد بحث قرار دادند اما عمده مقالات معطوف باور پایه در عرصه اعتقاد دینی بود .
کنفرانس چهار سخنران اصلی داشت که عبارت بودند از جاناتان دنسی، باب هال، ماریا آنتوناسیو، و الوین پلانتیجا . عناوین سخنرانی آنها به ترتیب عبارت است از «معرفت شناسی جزء گرائی اخلاقی » ، «معرفت ریاضی » ، «هنر خوب راه به صدق می برد» و «تکامل و نظم » .
در ساعات سخنرانی های اصلی هیچ برنامه همزمان اجرا نمی شد و همه شرکت کنندگان در آنها حضور می یافتند .
در این کنفرانس در حدود چهل مقاله برگزیده ارائه شد .
معمولا سه مقاله در سه اتاق کنفرانس جدا و به طور همزمان ارائه می شد . و هر کس بر حسب علاقه خود در جلسه مورد نظر حضور می یافت .
متن مقاله سخنرانان اصلی از پیش در اختیار دانشجویان دوره دکتری یا کارشناسی ارشد دانشگاه آمستردام قرار گرفته بود . به طوری که از قبل برای نقد آن آمادگی داشتند و بعد از ارائه مقاله، یکی از دانشجویان به نقد آن می پرداخت که این کار علاوه بر افزایش روحیه نقد و بررسی آراء صاحب نظران بزرگ در دانشجویان جوان، خود یک کار تحقیقی به شمار می آید . آوردن فهرست همه مقالات موجب تطویل این گزارش می شود انشاءالله بعد از چاپ آنها در اختیار علاقمندان به مباحث باور پایه قرار می گیرد .
به اختصار نکاتی را به عنوان جنبه های مثبت کنفرانس معرفت شناسی باور پایه می آورم:
1 . نظم در برگزاری جلسات چشمگیر و قابل تحسین بود به طوری که کمتر اتفاق می افتاد حتی چند دقیقه بر خلاف وقت اعلام شده قبلی، جلسه برگزار گردد . ذکر یک مورد خالی از فائده نیست . اینجانب که می خواستم در یکی از جلسات شرکت کنم با تاخیری ده دقیقه ای به محل جلسه رسیدم و اتفاقا آقای الوین پلانتیجا را دیدم که در پشت در اتاق به سخنان سخنران گوش می دهد پرسیدم که آیا در اتاق جا نیست که پاسخ داد نمی داند و من با تعجب پرسیدم خوب چرا در را باز نمی کنید که پاسخ داد من دیر رسیدم!
2 . شرکت کنندگان در کنفرانس همگی ثبت نام کرده و به غیر از صاحبان مقالات معمولا دانشجویان فلسفه و کلام بودند و افراد عادی در آنها حضور نداشتند . کم بودن افراد شرکت کننده مجال بحث و گفتگوهای تخصصی را بیشتر می کرد .
3 . هر سخنران نیم ساعت وقت برای ارائه مقاله داشت و نیم ساعت هم برای پاسخ دادن به اشکالات حاضران . مقاله های ارائه شده معمولا مورد نقد جدی و عمیق قرار می گرفتند و در پاره ای موارد صاحب مقاله به تردید در مدعیات خود می افتاد .
4 . ترتیب دهندگان کنفرانس ابتدا خلاصه مقالات را در جزوه ای چاپ کردند و چاپ کل مقالات را منوط به اعمال اصلاحات بر اساس اشکالات طرح شده در جلسه ارائه مقاله کردند .
5 . تقریبا همه شرکت کنندگان از کشورهای غربی به ویژه آمریکا و انگلستان بودند که نشانگر عدم رشد مباحث فلسفی در کشورهای شرقی و عربی است . از ایران هم اینجانب با مقاله ای تحت عنوان «باور پایه واقعی » Proper basic belief شرکت داشتم .
6 . صاحب نظران بزرگ از حضور در جلسات ارائه مقاله توسط دانشجویان امتناع نمی کردند و بلکه با اشتیاق در نقد و بررسی آن مقالات می کوشیدند که باز برای نمونه به حضور الوین پلانتیجا در حین ارائه مقاله اینجانب می توان اشاره کرد که به تفصیل به نقد و بررسی آن پرداخت هر چند با فروتنی خاصی که داشت نگارنده را تشویق کرد .
7 . سادگی و بدون تشریفات بودن کنفرانس به حدی بود که برای اینجانب که معمولا کنفرانس های برگزار شده در کشور عزیز ایران را دیده بودم مایه تعجب بود . پیش از عزیمت به هلند از طریق ایمیل راهنمائی های لازم در مورد چگونگی رفتن از فرودگاه به دانشگاه و یا هتل محل اقامت را کرده بودند و از اینرو برنامه ای برای استقبال از شرکت کنندگان تدارک ندیده بودند از فیلم برداری و ضبط مقالات خبری نبود و کلیه هزینه ها پیشاپیش حساب شده و در حین ثبت نام دریافت می شد و البته با توجه به این موضوع بود که همین دانشگاه علاوه بر کنفرانس معرفت شناسی باور پایه که در طبقه سیزدهم تا پانزدهم برگزار می شد در طبقات پائین هم کنفرانس بین المللی دیگری در زمینه حقوق برگزار می کرد .
محل غذا همان رستوران دانشجویان بود و غذا هم معمولا ساده و بدون تشریفات بود .
به نظر می رسد که اگر اساتید عزیز ایرانی در دانشگاه های داخل به زبان انگلیسی تسلط بیشری داشته باشند حرفهای زیادی برای گفتن در کنفرانس های بین المللی فلسفه و کلام خواهند داشت .
--------
*- استادیار دانشگاه قم
