زنان تقریباً 50 درصد نیروی انسانی هر جامعه را تشکیل می دهند و نقش مهمی به عنوان مادر و همسر در حفظ و بقای کانون گرم خانواده دارند. از آنجایی که در توسعه ی عوامل اجتماعی، اقتصادی فرهنگی و آموزشی نیز جایگاه مهمی دارند، لذا تلاش در جهت افزایش سطح سلامت آنان از اولویت های برنامه های بهداشتی است. متأسفانه روزانه بیش از نیم میلیون زن بر اثر عوارض مربوط به دوارن بارداری و یا زایمان جان خود را از دست می دهند. اگر چه عوامل مرگ و میر مادران و راههای مبارزه با آن شناخته شده اند اما هنوز هم مرگ و میر زنان ادامه دارد و تقریباً هر ساله در جهان 600 هزار نفر زن به علت عوارض بارداری می میرند. در کشورهای در حال توسعه، خطر مرگ ناشی از عوارض مربوط به بارداری و زایمان در طول حیات یک زن، یک به 76 است که این نسبت در کشورهای صنعتی یک به هشت هزار می باشد. هر ساله تعداد زیادی (حدود 585000 زن) به دلایل مرتبط با بارداری و زایمان در دنیا جان خود را از دست می دهند (در کشورهای در حال توسعه در هر دقیقه یک زن) و چندین برابر این رقم نیز دچار عوارض ناشی از بارداری می شوند. نجات جان مادران نه تنها امری اخلاقی است بلکه سرمایه گذاری مطمئنی است که فرزندان و خانواده هایشان، جوامع و کشورها از آن نفع خواهند برد. عوارض حاملگی و زایمان، علت اصلی مرگ و ناتوانی زنان 15 تا 49 ساله در کشورهای در حال توسعه است. مرگ مادران بر اساس اهداف توسعه ی هزاره ی سوم شاخصی برای میزان توسعه یافتگی است و باید تا سال 2015 میزان مرگ مادران 75 درصد نسبت به سال 1990 کاهش یابد. خونریزی، پره اکلامپسی، عفونت، بیماری های قلبی - عروقی و آمبولی علت 80 درصد مرگ مادران ایرانی است. این مرگها صرفاً به علت نقص در پیشگیری ثانویه در عوارض و یا کیفیت پایین مراقبت و یا مراقبت غیر مؤثره و نامناسب حادث شده است. مرگ مادر باردار اغلب به دلیل پنج عارضه اتفاق می افتد:
خونریزی، عفونت، سقط های القائی غیر ایمن، اختلالات فشار خون در حاملگی و زایمان مشکل یا طولانی. خونریزی یکی از دلایل شایع مرگ و میر مادران خصوصاً در آفریقا و آسیا می باشد. سلامت عمومی زنان شامل وضعیت تغذیه و ابتلا به اچ ای وی بر نتیجه دوران بارداری و زایمان تأثیر می گذارند. دیگر موارد عبارتند از عوامل اجتماعی مانند فقر، نابرابری، و نگرش کلی نسبت به زنان و سلامت آنان. نرخ مرگ و میر مادران تحت تأثیر رویه های سنتی و فرهنگی نیز قرار می گیرد و اغلب مانع از این می شود که زنان به دنبال مراقبت های بهداشتی دوران زایمان و پس از آن باشند.
مؤثرترین راه جهت پیشگیری از وقوع مرگ مادر افزایش کمی و کیفی مراقبت های دوران بارداری، دقت در انجام مراقبت ها شامل وزن گیری مناسب، کنترل دقیق فشار خون و کنترل صدای قلب جنین، ارجاع به موقع مادر و آموزش به مادر و خانواده ی مادر است. کلید پیشگیری از این مرگ و میرها، مراقبت بهداشتی بهتر خصوصاً در دوران بارداری، زایمان و بعد از زایمان می باشد.
مداخلاتی که باعث بهبود بهداشت دوران بارداری می شوند شامل: مراقبت پیش از زایمان، خدمات مشاوره و تست اچ ای وی پیشنهاد شده ی توسط ارائه کننده ی خدمات، حضور فرد ماهر هنگام زایمان، ارتقاء مدیریت و مراقبت در اورژانس زنان، مراقبت پس از زایمان و تنظیم خانواده در راستای سیاست های ملی است. این مداخلات فواید بسیاری برای مادران و کودکان دارد. طبق تعهد دولت جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به اهداف توسعه ی هزاره نسبت مرگ و میر مادران تا سال 2015 میلادی باید 75 درصد نسبت به این میزان در سال 1990 کاهش یابد. چنانچه این میزان در سال 1990 حدود 90-70 درصد هزار موالید زنده بوده باشد. تا سال 2015 میلادی این میزان در کشور باید به حدود 20 درصد هزار موالید زنده برسد. که این شاخص در سال 1375 در کشور ما 37/4 درصد هزار موالید زنده بوده است. به هر جهت، سرعت پیشرفت به سمت هدف توسعه ی هزاره در زمینه ی بهداشت دوران بارداری که نیازمند کاهش 75 درصدی نرخ مرگ و میر مادران بین سالهای 1990و 2015 می باشد، در کشورهای در حال توسعه بسیار آرام می باشد در حالی که برای رسیدن به این هدف، آهنگ این حرکت باید سریع تر باشد. برای رسیدن به هدف توسعه ی هزاره، بهداشت دوران بارداری باید به عنوان بخشی از طیف مراقبت ها باشد که خدمات مربوط به سلامت کودکان، نوزادان و مادران را در بر می گیرد. به علاوه، سطوح مرگ و میر مادران منعکس کننده ی عملکرد نظام ملی خدمات بهداشتی هر کشور است. خصوصاً در زمان زایمان و دوران بعد از زایمان که مادران و نوزادان بسیار آسیب پذیر هستند. برای پر کردن این فاصله بحرانی باید خدماتی را که هم به نفع مادران و هم به نفع کودکان است گسترش داد چرا که سلامت مادر و نوزاد به هم مرتبط است.
توصیه ها:
- افزایش آگاهی خانواده ها در مورد عوارض بارداری و زایمان و شیوه ی برخورد مناسب با آن.
- افزایش پوشش مراقبت های بارداری و پس از زایمان.
- شناسایی به موقع و جلوگیری از تأخیر در تصمیم گیری و ارجاع موارد پر خطر.
- عدم تأخیر در ارائه ی خدمات درمانی به مادران در بیمارستان ها و مراکز زایمانی.
- جلوگیری از انجام سزارین های بی مورد.
- افزایش پوشش مراقبت ها، با ارایه ی خدمات بهداشتی، می توان از 80 درصد مرگ و میر زنان در دوره ی حاملگی و زایمان پیشگیری کرد.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 58. 