سوء استفاده ی جنسی ( آزار جنسی ) کودکان چیست؟
سوء استفاده ی جنسی از کودک، به صورت درگیری کودک در فعالیت های جنسی است که کودک نمی تواند آن ها را درک کند. از لحاظ رشد و تکامل جسمی و جنسی برای آن آمادگی ندارد و به این کار راضی نیست، این کار، نقض محرّمات اجتماعی است و بر خلاف شرع و عرف و قوانین اجتماعی صورت می گیرد. سوء استفاده ی جنسی می تواند واقعه ای منحصر به فرد باشد، اما معمولاً مزمن است و به دفعات انجام داده می شود، بیش تر مجرمان، بزرگ سالان ( بالای 18 سال) یا نوجوانانی هستند که کودک، آن ها را می شناسد و معمولاً با تحت فشار قرار دادن و استفاده از زور یا از طریق فریب و اغوا کردن کودک، از او سوء استفاده ی جنسی می کنند.
بیش تر موارد سوء استفاده ی جنسی شامل، دست مالی نامناسب کودک، چشم چرانی، در معرض فیلم های مستهجن قرار دادن کودکان، گرفته تا اعمال فشار و وادار کردن آن ها به اعمال جنسی است. سن قبانیان از نوزادی تا 18 سالگی متفاوت است، ولی بیش ترین دوره ی سنی که این مشکل، در آن اتفاق می افتد، 8 تا 11 سالگی و سن متوسط را 9 سالگی ذکر می کنند. از هر 5 کودکی که وارد اینترنت و چت روم می شوند، یک کودک، پیشنهادی جنسی دریافت می کند.
اگر چه افراد غریبه هم مرتکب چنین اعمالی می شوند، ولی 60 درصد کودکان، توسط افراد آشنا و مورد اعتماد خانواده و 30 تا 40 درصد آن ها توسط خویشاوندن، مورد آزار و سوء استفاده ی جنسی قرار می گیرند. مجرمان اغلب مرد و شامل اعضای خانواده، مثل والدین، برادر و خواهر و خویشاوندان ( مثل عمو، عمه و دایی)، دوستان خانوادگی، شاگرد مغازه ی پدر، راننده ی سرویس، معلمان و مربیان هستند.
حدود 90 درصد از موارد سوء استفاده ی جنسی، کودک و خانواده ی کودک، شخص آزار دهنده را می شناسند و به او اعتماد دارند.
کودکانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته اند، از خود چه واکنشی نشان می دهند؟
کودکان، معمولاً پس از افشای آزار جنسی مورد توجه قرار می گیرند. آن ها ممکن است راز خود را با والدین که نقشی در آزار جنسی او نداشته اند، خواهران، برادران، خویشاوندان، دوستان یا معلمین و مربیان مورد اعتماد خود در میان بگذارند. کودکان به ندرت راز خود را پس از یک واقعه افشا می کنند و به طور شایع این کار را به مدت چند هفته، ماه یا سال به تأخیر می اندازند به ویژه اگر فرد مجرم، به طور مداوم به کودک دسترسی داشته باشد.
کودکانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته اند، چه آزار جنسی را افشا و بازگو کنند و چه آن را به شکل یک راز پیش خود نگه دارند، نسبت به کودکان سالم که مورد آزار قرار نگرفته اند، در معرض خطر بیش تری برای مشکلات جسمی، روحی، عاطفی و اجتماعی قرار دارند و حتی ممکن است این مشکلات را تا بزرگ سالی با خود به همراه داشته باشند. ( در صورت برخورد خانواده و درمان زودرس، این خطر کم تر و احتمالاً، مشکلی در آینده پیش نخواهد آمد.)
اغلب کودکان به علت تهدید شخص آزار دهنده: « اگر جریان را به کسی بگویی می کشمت» یا « بلایی سرت می آورم» یا از ترس آبروریزی و متلاشی شدن خانواده، آزار جنسی را به عنوان یک راز، در دل خود نگه می دارند. در کودکانی که به صورت ناگهانی، دچار مشکلات رفتاری می شوند، باید به سوء استفاده ی جنسی مشکوک شد. کودکانی که مورد سوء استفاده ی جنسی قرار گرفته اند ممکن است منزوی شوند، دچار خشم و رفتار تهاجمی شوند، خشمگین و عصبانی باشند یا احساس گناه و دچار افسردگی و افکار خودکشی شوند. افت تحصیلی، مشکلات جسمی، لجبازی، ترس، پرخاشگری، اضطراب زیاد، وابستگی شدید به مراقب، شب ادراری، کابوس های شبانه و مشکلات خواب از دیگر علایم هستند و ممکن است حتی، هیچ تظاهر رفتاری از خود نشان ندهند.
رفتار ناشی از افزایش فعالیت جنسی، باید شک به سوء استفاده ی رفتارها، با تماشای فیلم های جنسی یا مشاهده ی فعالیت جنسی بزرگ سالان، در معرض رفتارهای جنسی نامناسب قرار گرفته اند.
والدین در مواجه با سوء استفاده ی جنسی از کودک شان چه واکنشی نشان می دهند؟
آزار جنسی کودکان، یکی از دشوارترین واقعیت هایی است که خانواده با آن مواجه می شوند.
والدین ابتدا این مسئله را انکار می کنند، چون پذیرش این واقعیت وحشتناک که کودک شان مورد آزار جنسی قرار گرفته است، بسیار سخت و دردآور است. والدین ابراز می کنند که در چنین مواقعی، بدترین لحظات عمرشان را سپری کرده اند. ممکن است دچار احساس خشم و نفرت ( نسبت به آزار دهنده ی جنسی) شوند، احساس گناه یا هم دیگر را متهم به غفلت و کم کاری کنند. کودک را تنبیه و سرزنش کنند که « ای بچه ی بی عقل و بی دست و پا، نتونستی از خودت محافظت کنی» یا به صورت جبرانی، محبت افراطی به کودک کنند. والدین در مواجهه با آزار جنسی فرزندشان باید با حفظ خونسردی، پرهیز از تنبیه و سرزنش ، پرهیز از سؤال های بی مورد درباره ی مسائل جنسی از کودک، او را تشویق به صحبت کردن کنند. در صورت شتاب زدگی و آشفتگی و برخوردهای خشونت آمیز، کودک شدیداً احساس گناه می کند و ترجیح می دهد که سکوت کند و خاموش باشد و راجع به اتفاقی که افتاده است، صحبت نکند. لذا لازم است والدین با حمایت عاطفی از کودک، به نحوی که کودک احساس کند که پدر و مادرش مثل قبل او را دوست دارند و او را می پذیرند و طردش نمی کنند و با گفتن یک جمله ی ساده مثل « عزیزم احساس می کنم که کسی تو را اذیت کرده و تو از این بابت خیلی ناراحتی، من آماده ام که با هم صحبت کنیم» با او هم دردی کنند. وقتی کودک احساس کند از هر جهتی مورد حمایت والدین است و مورد شماتت و توهین و تحقیر قرار نمی گیرد. قفل سکوت را می شکند و راجع به جزئیات واقعه، صحبت می کند. والدین باید سعی کنند شنونده ی خوبی باشند و از قضاوت عجولانه پرهیز کنند و از مشاورین و متخصصین کمک بگیرند.
والدین در چنین مواقعی، ترجیح می دهند، جهت حفظ آبروی خانواده، خصوصاً اگر مجرم از نزدیکان و آشنایان باشد، مسئله را فاش نکنند و به پلیس و مراجع قانونی، مراجعه نکنند.
ولی اگر والدین، جهت پیشگیری از اقدام مجدد کودک آزاری مجرم، به مراجع قانونی مراجعه کردند، بهتر است، پیگیرهای قانونی را خودشان به تنهایی انجام دهند و تا حد امکان، کودک را از درگیری های طولانی و آزار دهنده و اضطراب آور قانونی، معاف کنند، چرا که کودکی که مورد آزار قرار گرفته و دچار آسیب پس از حادثه شده است، با سؤالات و معاینات مکرر پزشک، پلیس و قاضی دادگاه مواجه می شود و این آسیب، مکرراً تکرار می شود. مثل این که آزار جنسی، چند بار برای او اتفاق افتاده است.
برای پیشگیری از آزار جنسی کودکان چه اقداماتی می توان انجام داد؟
چون آزار جنسی کودکان، معمولاً توسط بزرگ سالان بالاتر از 18 سال یا نوجوانانی که چندین سال از کودک بزرگ ترند اتفاق می افتد، والدین باید تمهیداتی فراهم کنند که از موقعیت های بروز آزار جنسی کودکان پیشگیری به عمل آید و موقعیت هایی که احتمال سوء استفاده ی جنسی کودکان وجود دارد، به حداقل برسد.
1. موقعیت هایی را که کودک به صورت غیر ضروری ( مثلاً بازی) با بزرگ سالان یا نوجوانان تنها می ماند، به حداقل رساند؛ در صورتی که اجباراً کودک باید نزد یک بزرگ سال یا نوجوان تنها بماند، باید حداکثر شرایط امنیتی را لحاظ کرد و مطمئن شد که چند بزرگ سال و نوجوان دیگر هم آن جا حضور دارند.
2. موقعیت هایی را که در آن احتمال آزار جنسی وجود دارد باید پیش بینی کرد. در مواقعی که کودک با چند نوجوان یا بزرگ سال دیگر مشغول ورزش یا کلاس های هنری مثل موسیقی، خطاطی، نقاشی و شناست باید از مربیان و معلمین سؤال شود که آیا نظارت کافی بر رفتارهای نوجوانان یا بزرگ سالان، در ارتباط با کودکان دارند یا نه؟
3. گاهی خانواده ها مجبورند، فرزندشان را به دست یک بزرگ سال بسپارند ( مثل رانندگان سرویس مدرسه و مهد، مربی موسیقی، مربی ورزشی، معلم خصوصی) ، والدین باید در استخدام این افراد، نهایت دقت و اطمینان را حاصل کنند. بهتر است والدین در استخدام این گونه افراد به مراکز معتبر که نظارت کافی بر کارکنان خود دارند و تحقیقات کافی روی صلاحیت اخلاقی آن ها و نداشتن سوء پیشینه آن ها به عمل آورده اند، مراجعه کنند . این امر مراکز چون باید پاسخگوی والدین در مقابل مشکلات احتمالی باشند از اطمینان بیش تری در مقایسه با افرادی که خانواده ها شخصاً استخدام می کنند برخوردار هستند.
4. زمانی که مجبورند فرزندشان را با یک بزرگ سال یا یک نوجوان بزرگ تر از خودش تنها بگذارند، نظارت و مراقبت را بیش تر کنند و گاهی اوقات به صورت غیر منتظره و سرزده به سراغ آن ها بروند. حتی اگر آن فرد مورد اعتماد خانواده و از آشنایان باشد.
5. بیش تر، مراقب کودکان کم سن و سال کودکان ناتوان ذهنی باشند. کودکان کم سن و سال به علت سن کم و کودکان ناتوان ذهنی به علت هوش کم، بیش تر در معرض خطر سوء استفاده ی جنسی هستند. چون از اطلاعات کم تری در مورد امنیت خود و پیشگیری از آزار جنسی برخوردارند، قدرت تشخیص رفتارهای آزار جنسی و عادی را ندارند، مهارت های لازم ( اجتماعی و توانایی های کلامی) جهت مقابله با افراد سوء استفاده کننده و دفاع از خود را ندارند . لذا مراقبت و مواظبت از این کودکان باید بیش تر صورت گیرد.
6. والدین باید اطلاعات کافی راجع به کسانی که فرزندشان، اوقات خود را با آن ها می گذرانند، داشته باشند، مواظب باشند که فرزندشان، افراد بزرگ سال یا نوجوانان بزرگ تر از خودش را در مکان های ناشناخته و دور همراهی نکنند. در مورد قرارهای ملاقاتی که فرزندشان با دوستان خود دارد از او سؤال کنند.
برای کاهش دادن آزار جنسی کودکان باید چه چیزهایی را به آنان آموزش داد؟
کودکان با آموزش های مناسب، مهارت های لازم، جهت شناسایی موقعیت های احتمالی آزار جنسی را کسب می کنند و روش های مقابله با آن را یاد می گیرند.
آموزش ها باید متناسب با سن و برای او قابل فهم و درک باشد.
1. به کودکان در مورد قسمت های خصوصی بدن و اندام تناسلی شان آموزش دهید:
به کودکان 2 تا 6 ساله که در دست شویی رفتن، حمام کردن و تعویض لباس به پدر و مادرشان وابسته اند، باید این گونه توضیح داد « به غیر از مامان و بابا، او هم فقط برای شستن تو و موقع لباس عوض کردن ، هیچ کس دیگه ای اجازه نداره به پشت تو ( باسن) و جلوی شکمت ( اندام تناسلی ) دست بزنه یا به اونجا نگاه بکنه. فقط خودت می تونی به این قسمت ها نگاه کنی و اگه کسی خواست این کار رو انجام بده، حتی اگه آدم آشنایی هم بود، زود بیا، به مامان و بابا بگو و اگه مامان و بابا نبودن، جیغ بکش و آدم ها رو خبر کن».
به کودکان بالای 6 سال که در انجام دادن کارهای شخصی خود مستقل شده اند باید توضیح داد « هیچ کس، حتی بابا و مامان، حق نداره شلوارت رو پایین بکشسه و به پشتت ( باسن) و جلو شکمت ( اندام تناسلی ات) دست بزنه یا نگاه کنه. اگر کسی خواست با تهدید ( زور و فشار) یا با تطمیع ( دادن شکلات و خوراکی و اسباب بازی) این کار را بکنه و به تو دست بزنه، محکم دستش را پس بزن و به اون نه بگو. اگه خواست دوباره و به زور این کار رو بکنده، با داد و فریاد کردن، اطرافیان رو خبرکن،» این گفت و گوها که در محیطی دوستانه با فرزندان انجام می گیرد، ذهن کودکان را نسبت به تعرض های احتمالی آماده می کند و باعث آمادگی جهت مقابله با آزارهای جنسی می شود.
2. حرمت ها و حریم ها را به کودک آموزش دهید:
به کودک آموزش دهید که دیدن بعضی از قسمت های بدن، خصوصی و شخصی است و هر وقت دست شویی یا حمام می روی حتماً در را ببندد، چرا که زشت است کسی او را ببیند و هر وقت خواست لباس عوض کند حتماً در اتاق را ببندد که کسی او را نبیند.
3. به کودکان آموزش دهید در صورتی که در موقعیت آزار جنسی قرار می گیرند، چه کار باید بکنند:
باید به آن ها گفت، به سرعت از آن موقعیت خارج شوند و از افراد مطمئن، مثل پلیس، معلمان، مربیان و آشنایان، کمک بگیرند.
منبع مقاله: امین زاده، دکتر مجتبی، مسائل جنسی کودکان (تعلیم و تربیت فرزندان)، تهران: نشر قطره، چاپ اول، (1389).