مقدمه:
سلام بر انتظار، سلام بر منتظران، سلام بر آنان که تبلور باران نوراند، سلام بر آنان که اشتیاق را با انتظار درآمیخته و از آن عشقی مقدس ساخته اند، سلام بر منتظران همیشه بیدار شیعه که انتظار را وسیله شناختن به حق و تاختن به ناحق می دانند و سلام بر سردار بزرگ پنهان در سراپرده غیب که به انتظار یاری بندگان فتاده در سیلاب حیرت است. آن موعود منتظر که منتظران چشم به راه به یاد او چشم به افقهای دور دوخته اند تا با آمدنش شکوفایی گلهای امید را به نظاره نشینند.
بدین سبب صفحاتی گشوده ایم تا در حدّ امکان ابهامات و شبهات و ابرهای تیره ای که مانع رؤیت خورشیدند را بزداییم و جرعه ای از معرفت در کام تشنگان ظهور حضرتش ریزیم، از این پس پاسدار اسلام بنا دارد با تشریک مساعی و همکاری بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود عجل اللّه تعالی فرجه الشریف پاسخگوی بخشی از سؤالات مهدویت باشد امید که مقبول درگاه حضرت باریتعالی و وجود مقدس آقا حجة بن الحسن عجل اللّه تعالی فرجه الشریف افتد.
پرسش: چگونه آقا را بشناسیم، این شناخت ظاهری باشد یا واقعی یعنی آیا فقط باید ظاهر آقا را بشناسیم؟
پاسخ: شناخت و ایمان به آقا ولی عصر(عج) واجب و لازم است و این شناخت نیز از روی ایمان و باور قلبی باید باشد، نه صوری و ظاهری.
در احادیث و دعاها نیز موضوع شناخت اهلبیت، به ویژه حضرت بقیة الله(عج)، شرط ایمان معرفی شده است. به عنوان مثال از پیامبرصلی اللّه علیه و آله و سلّم وارد شده است که هر کس امام زمان خود را نشناسد و بمیرد، با مرگ جاهلی و غیر مسلمان مرده است: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة الجاهلیة»(1) و نیز پیامبرصلی اللّه علیه و آله و سلّم می فرماید: «من مات و لابیعة علیه مات میتة الجاهلیة»(2) هم چنین امام صادق علیه السلام می فرماید: «من مات لیلةً لایعرف فیها امام زمانه مات میتة الجاهلیة»(3).
بدیهی است که مراد از (لیله) از باب مثال است و گرنه حتی یک لحظه نیز اگر معرفت امام معصوم علیه السلام در کار نباشد، موجب خروج از ایمان می شود؛ چون ایمان بدون معرفت حجت، قوام ندارد. حتی در بعضی از روایات بی تفاوتی در این مسأله مهم نیز موجب گمراهی دانسته شده است. امام صادق علیه السلام می فرماید: «من لم یعرفنا و لم ینکرنا کان ضالاً حتی یرجع الهدی الذی افترض الله علیه من طاعتنا الواجبة»(4)؛ یعنی کسی که معرفت ما را ندارد و منکر ما نیز نمی باشد و در حالت بی تفاوتی بسر می برد، او گمراه است؛ مگر این که به هدایت یعنی ایمان و پذیرش ولایت اهلبیت علیهم السلام برگردد.
لذا در دعاها، بعد از معرفت خدا و پیامبر، معرفت امام زمان از خداوند خواسته می شود و عدم معرفت به امام زمان با ضلالت و گمراهی مساوی دانسته شده است؛ الهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی.
بنابراین، مسأله شناخت و معرفت امام زمان(عج) مسئله بسیار مهم و تعیین کننده ای است و دیانت و ایمان افراد وابسته به این معرفت و شناخت است. بدیهی است که لازمه شناخت امام زمان(عج) شناخت اهداف و عمل به وظایف شرعی فردی و اجتماعی است.
پرسش: آیا ادیان دیگر نیز عقیده به ظهور حضرت مهدی فاطمه علیه السلام دارند یا خیر؟ یا (این عقیده) فقط مخصوص شیعه است؟ توضیح دهید.
پاسخ: اعتقاد به منجی در آخرالزمان، یک اعتقاد فرادینی و فرامذهبی است و ادیان توحیدی مثل: مسیحیت، یهودیت و زردشتی نیز ما به مسأله منجی و مصلح جهانی، معتقدند و در کتاب های مقدس آنان، نسبت به این مسأله، مطالبی بازگو شده است. حتی در میان پیروان آیین بودایی و هندی نیز این اعتقاد، ریشه دارد.
یهودیان، حضرت موسی کلیم علیه السلام را موعود آخرالزمان می دانند. مسیحیان نیز بر اساس بشارت های کتاب مقدس خود، در انتظار ظهور حضرت مسیح هستند. زردشتیان چشم به راه منجی خود به نام (سوشیانت)، به سر می برند و همین طور دیگر ادیان.(5)
مسلمانان نیز، منتظر ظهور حضرت مهدی(عج) هستند. در واقع اخلاف نظرها در تعیین مصداق، می باشد، اما اصل اعتقاد به منجی نهایی، عمومی و همگانی است. تفاوت در تعیین شخص است که پیروان هر دینی، بر اساس نگاه دینی خاص خود هر کدام مشخصات و آدرس دهی خاص خویش را دارند. از این میان، تنها مکتبی که به طور شفاف و مستدل در این خصوص سخن گفته است، دین مقدس اسلام است که بر اساس تصریح قرآن کریم و بیان پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله و سلّم، هم اصل مسأله به عنوان یک اعتقاد اصیل اسلامی و قرآنی، مورد اتفاق همه مسلمانان است و هم این که خصوصیات فردی شخص موعود به روشنی تبیین شده است.
بنابراین، اعتقاد به مهدویت و ظهور و انقلاب جهانی حضرت مهدی(عج) در آخرالزمان در میان همه مذاهب اسلامی ـ شیعه و سنی ـ مسلم و قطعی است و روایات
مربوط به مهدی، متواتر می باشد و دانشمدان شیعه و سنی بر تواتر این احادیث، وحدت نظر دارند. حتی نویسندگان و علماء اهل سنت تا کنون در رابطه با حضرت مهدی(عج) بیش از 112 عنوان کتاب نوشته اند که بسیاری از این کتب به طور ویژه در مورد حضرت تألیف شده است.(6)
اما نگاه شیعه در این خصوص، با دیدگاه اهل سنت و دیگران تفاوت اساسی و جوهری دارد زیرا؛ آنان نوعا معتقد به مهدی نوعی هستند، مگر بعضی از اندیشمندان آنان. در حالی که مسأله مهدویت در نگاه شیعه، یک اعتقاد و باور زنده و پویا است، زیرا تنها شیعه، مصداق بالفعل و مشخص برای این اعتقاد، قائل است و به همین جهت مسأله مهدویت با شیعه گره خورده است و قبل از این که اعتقاد عام اسلامی تلقی شود، بیش تر به عنوان تئوری سیاسی ـ مذهبی شیعه مطرح می باشد.
پرسش: چرا در قرآن کریم، مستقیما به موضوع ظهور امام زمان(عج) اشاره نشده است و با چه دلایل و اَسنادی برخی از آیات را مربوط به ظهور امام زمان(عج) می دانیم؟
پاسخ: مسأله ظهور امام زمان(عج) در آیات قرآن، به بهترین وجه بیان شده است و آیات مربوط به پیروزی مطلق ستمدیدگان(7) و جهانی شدن دین مقدس اسلام به وسیله آخرین وصی پیامبر خاتم صلی اللّه علیه و آله و سلّم(8)، در این باره نازل شده است.
نکته قابل توجه در این رابطه، این است که قرآن کریم در بیان مسائل، شیوه خاصی دارد؛ زیرا قرآن نه کتاب تاریخ است و نه کتاب فلسفه و کلام، بلکه کتاب هدایت و نور و موعظه(9) می باشد. و نسبت به مسائل تاریخی و قصص نیز با این نگاه می نگرد و جنبه های تربیتی آن را مورد اشاره قرار می دهد و فقط نکات آموزنده سرگذشت افراد و بیان اوصاف آنان را متذکر می شود.
در خصوص معرفی امام زمان(عج) نیز چنین شیوه ای را در پیش می گیرد و بدون این که به مشخصات رسمی و شناسنامه ای حضرت بپردازد، از راه بیان ویژگی های منحصر به فرد، حضرت را به صورت توصیفی معرفی می نماید، اما تطبیق این آیات بر مصادیق و تفسیر آن را بر عهده پیامبرصلی اللّه علیه و آله و سلّم گذاشته است.
در دیگر موارد نیز، بیان مصادیق آیات را بر عهده پیامبرصلی اللّه علیه و آله و سلّم واگذار کرده است؛ (لتبین للناس ما نزل الیهم).(10)
بر این اساس، موضوع ظهور امام زمان(عج) از منظر قرآن، هیچ گونه ابهامی ندارد و حتی قطع نظر از معرفی امام زمان در روایات، دلالت خود آیات نیز نسبت به ظهور مصلح جهانی، حضرت مهدی موعود(عج) قطعی و تردیدناپذیر است.
برخی از این آیات نیز، منحصرا بر موضوع قیام جهانی حضرت مهدی(عج) قابل انطباق است و هیچ گونه مصداق و تفسیر دیگری برای آن، وجود ندارد. مانند آیه 55 سوره نور که می فرماید: (وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الذین من قبلهم و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم...)
