اجازات شیخ صالح بحرانی (بخش دوم)

درآمد

در دفتر ششم میراث حدیث شیعه ، به معرفی شیخ صالح بحرانی و پانزده تن از شاگردان و اجازه گیرندگان از وی و سی اجازه از مرحوم شیخ پرداختیم . در این دفتر برآنیم تا تعدادی دیگر از شاگردان و اجازات او را معرفی کنیم و به برخی از اشخاصی که نامشان در کتب تراجم به عنوان مجاز از شیخ معرفی شده ولی به نص اجازه آنها دست نیافته ایم و نیز به اجازاتی از وی که نام مجاز در آنها نیامده است ، بپردازیم .

ولی قبل از شروع در اصل مقصود ، لازم به تذکر است که به تازگی به مجموعه ای در «مرکز احیاء میراث اسلامی » دست یافتیم که شامل برخی مطالب مفید وخطبه هایی است که مرحوم شیخ یوسف بن احمد درازی بحرانی صاحب حدائق (م 1186ق) از منشئات خود جمع آوری نموده و در بین آنها اجازه ای که سید نور الدین عاملی برای شیخ صالح بحرانی نگاشته را نقل نموده است و چون این اجازه را در جای دیگری ندیده ام ، لازم دانستم که متن آن را عرضه نمایم ، تا محققان را رهنمودی باشد .

البته لازم به ذکر است که چون برخی از کلمات را موریانه آسیب رسانده ، این موارد به صورت نقطه چین آمده است .

الحمد لله الذی تفضل علی عباده بان جعل الرسل من الانبیاء واسطة لتبلیغ شرایعه وافهام مراده ، واهل من بعدهم ائمة اولیاء وخلفاء حفظة للدین وادلاء علی الصراط المستقیم ، ثم ... سبحانه جلت . . نعمته علی العلماء العاملین الصلحاء المتقین ، فجعلهم ورثة للانبیاء وتبعا للاوصیاء فی حفظ ما علموه وضبط ما اصلوه ، فوجب علی کل من وفقه الله لتحصیل المعالم الشرعیة والاحکام الدینیة ان یجهد نفسه فی حفظ اساسها ویفرغ نفسه لمزاولتها ومراسها صونا لها عن الانقطاع وحراسة من الضیاع ، وذلک من طبقة الی طبقة وربقة بعد ربقة بروایات متصلة ودرایات مفصلة ، وبهذا تاکد الاحتیاج الی الاجازة ، وتشرف کل طالب منها بما حازه .

وبعد: فلما کان المولی الجلیل الکامل التقی النقی العامل المؤید باللطف الربانی «الشیخ صالح البحرانی » ادام الله اجلاله وکثر فی العلماء امثاله ، وهو ممن حمدت فی ذات الله مآثره ، وانتشرت بین الافاضل معالمه ومفاخره ، واجهد نفسه فی الطلب والتحصیل ، وکرع من حیاض العلوم زلال السلسبیل ، فرجع منها باوفر حظ ونصیب ، واختص من فرائدها بکل نفیس وغریب .

ثم اتفق لداعیه ومحبه فی مکارم الزمان وجلیل الامتنان الاجتماع بحضرته فی مکة المشرفة برهة من الاوقات ، وفی الطائف المنیف غرة من الایام والساعات ، وانهی فیها مقابلة الکتاب الجلیل الموسوم بمن لا یحضره الفقیه تصحیحا وتحقیقا وتحریرا ، وطلب منی ان اجیز له ما صح لی روایته وحصل عندی درایته ، وحیث کان حقیقا بالاجابة الی ما طلب بادرت باداء ما وجب .

فاقول: انی قد اجزت له ان یروی عنی کل ما صح لی روایته عن مشایخی الماضین بالسلسلة الواصلة الی المؤلفین - رضوان الله علیهم اجمعین - بالشروط المعتبرة فی صحة الاجازة ، وکذلک کل ما الفته وافدته ، فمنه الشرح المسمی بغرر المجامع علی المختصر النافع . الفت منه جزءا علی اوائل الفقه ، واسال الله التوفیق للاتمام ، وکذلک الشرح الموسوم بالانوار البهیة علی الاثنی عشریة الصلاتیة للمرحوم المبرور الشیخ بهاء الدین محمد العاملی ، والرسالة الانیقة فی تفسیر قوله تعالی «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » ، والمجموع المعروف بغنیة المسافر عن المنادم والمسافر اشتمل علی فوائد واخبار ونوادر واشعار ، وکذلک الفوائد والشواهد المکیة فی مداحض حجج الخیالات المدنیة للمرحوم ملا محمدامین سامحه الله بعفوه ، وبعض الحواشی علی کتب الفقه والاصول والحدیث واجوبة سؤالات .

ولابد من الاشارة الی ما اعتمدت علیه من الطرق الی ما یحتاج الیه ، وذلک علی سبیل الاجمال لضیق المقام عن تفصیل الحال ، وهو انی اروی جانبا من مؤلفات العامة فی المعقول والفقه والحدیث عن شیخی العالم البارع الکبیر عماد المدرسین والمحدثین بمدینة حلب الشیخ عمر العرضی ، وعن الشیخ الاوحد علامة زمانه اخطب الخطباء وابلغ المحدثین والادباء و ... مشایخ العلم بمدینة دمشق الشام حسن البورینی الشافعی القادری ، وذلک بطرقهم الواصلة الی الکتب المفصلة فی اجازتهما الی .

واما کتب الخاصة المشهورة وبعض کتب العامة علی التفصیل المقرر فی محله ، فارویهما عن امامی العقل والتحقیق وعمادی العلم والتدقیق ، من لهما المشیخة علی والنعمة الکبری لدی ، السید العالم البارع الجلیل الاوحد شمس الدین محمد بن المرحوم المبرور الجلیل الفاضل العالم السید علی الشهیر بابن ابی الحسن ، والشیخ الفاضل العلامة الجلیل حسن بن الفهامة المحقق زین الدین المعروف بالشهید الثانی قدس الله ارواحهم جمیعا ، وهما اخوای تغمدهما الله بالرحمة والرضوان .

وقد اجازا لی ان اروی عنهما کل ما صح لهما روایته وجمیع ما الفاه وافاداه بالشروط المعتبرة ، وتفصیل طرقهم موکول الی مراجعة ما هو مسطر فی محله ، ولنذکر منها طریقا الی الکتب الاربعة المشهورة فی الحدیث - وهی: الکافی ، ومن لا یحضره الفقیه ، والتهذیب ، والاستبصار - علی سبیل الاختصار بقصد التیمن ; فان تواتر هذه الکتب قد اغنی عن اعتبار الطرق ... فی العمل للعلم بثبوت ... مؤلفیها وطریقها الی ذلک ...

منهم: شیخهما الجلیل والدی السید علی بن الحسین بن ابی الحسن الموسوی العاملی .

ومنهم: الشیخ الفاضل الحسین بن عبد الصمد الحارثی والد المرحوم الشیخ بهاء الدین محمد ، والسید العابد نور الدین علی بن السید فخر الدین الهاشمی قدس الله ارواحهم ، بحق روایتهم اجازة عن العلامة السعید الشهید الثانی ، عن شیخه الفاضل علی بن عبد العال العاملی المیسی ، عن الشیخ شمس الدین محمد بن المؤذن الجزینی ، عن الشیخ ضیاء الدین علی بن الشیخ الشهید محمد بن مکی ، عن والده قدس الله روحه ، عن الشیخ الامام العلامة جمال الدین بن الحسن بن یوسف بن علی بن المطهر ، عن والده رضی الله عنه ، عن شیخه المحقق نجم الملة والدین ابو القاسم جعفر بن الحسن بن یحیی بن سعید قدس الله روحه ، عن السید السعید شمس الدین ابی علی بن معد الموسوی ، عن الشیخ الامام ابی الفضل شاذان بن جبرئیل القمی نزیل مهبط وحی الله ودار هجرة رسول الله صلی الله علیه و آله ، عن الشیخ الفقیه عماد الدین ابی جعفر محمد بن القاسم الطبری ، عن الشیخ ابی علی الحسن بن الشیخ الجلیل ابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی مؤلف التهذیب والاستبصار ، عن والده ، عن الشیخ ابی عبدالله المفید ، عن ابی القاسم جعفر بن محمد بن قولویه القمی ، عن محمد بن یعقوب الکلینی مؤلف الکافی .

والشیخ المفید یروی عن محمد بن علی بن الحسین بن بابویه مؤلف من لا یحضره الفقیه ، وهو الواسطة بینه وبین الشیخ الطوسی فی الروایة ، وقد یکون الواسطة ایضا ابا عبد الله الحسین بن عبید الله الغضائری ، وقد یکون غیرهما کما هو مقرر فی محله ومستوفی فی بابه .

ولنا طریق آخر الی الشیخ الجلیل الحسین بن عبد الصمد ، وهو السید الفاضل الورع التقی السید علی البعلبکی الجلوانی ، عن الامام العلامة الشیخ بهاء الدین محمد ، عن والده الفاضل الشیخ حسین بن عبد الصمد الحارثی قدس الله ارواحهم الماضین ، والحمد لله اولا وآخرا ، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین .

وکان الفراغ من نسخة بقلم مؤلفه فقیر عفو الله تعالی نور الدین بن علی بن الحسین بن ابی الحسن الحسینی الموسوی تجاوز الله عنهم ، نهار السبت الثانی عشر من ذی القعدة الحرام من سنة خمس وخمسین بعد الالف من الهجرة النبویة ، والحمد لله وحده ، و صلی الله علی سیدنا محمد و ...

بسم الله الرحمن الرحیم

(16)

احمد بن محمد جزائری عمیری تمامی

نسخه ای از کتاب رجال وسیط میرزا محمد استرآبادی را به خط خود نگاشته و در دهم صفر 1094 از کتابت آن فارغ شده است و مرحوم شیخ صالح بحرانی در پایان کتاب ، اجازه ای به روز دوم ربیع الاول 1094 برای او نگاشته است . ⁽¹⁾

[31]

انتهی سماع الشیخ الاجل الاکمل الامجد الفاضل البهی الامجد «الشیخ احمد» حمد شانه وصانه عما شانه ، سماعا بقراءة الغیر تارة وبقراءتی اخری من فاتحته الی خاتمته ومن بدایته الی نهایته ، وکان ذلک یوم الاثنین ثانی شهر ربیع الاول سنة اربع وتسعین والف (1094) .

قال اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » سائلا منه - حفظه الله تعالی - [الدعاء] فی مظانه الشریفة واوقاته المنیفة ، والحمد لله تعالی ، وصلواته علی محمد و آله الاطایب وسلم وشرف وعظم . ⁽²⁾

(17)

سید عبد الصمد بن عبد القادر حسینی عریضی بحرانی ⁽³⁾

نسخه ای از کتاب استبصار شیخ طوسی را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه مفصلی در 10 شوال 1075 به او داده و او را بسیار ستوده است . ⁽⁴⁾

این اجازه ، یکی دیگر از اجازات مفصلی است که شیخ به بعضی از شاگردان خود داده است .

[32]

بسم الله الرحمن الرحیم

احمد الله تعالی علی البصیرة بعد الاستبصار ، واساله التوفیق لتهذیب الاخلاق بعد معرفة الاحکام الشرعیة من الآثار النبویة والاخبار المعصومیة الکافیة عن النظر والاعتبار ، الموصلة من لا یحضره فقیه الی الترقی عن حضیض التقلید الی اوج الاستدلال فی قدیم الازمان وهذه الاعصار ، واصلی علی النبی النبیة الذی لا ینطق عن الهوی «ان هو الا وحی یوحی × علمه شدید القوی » ، وعلی آله مصابیح السالکین ومنار السائرین الائمة الهداة المعصومین معارج الصدق والیقین الذین اذهب الله تعالی عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا .

اما بعد: فحیث قدمنی الایام لغیبة والیها الحقیقی ومرشدها التحقیقی وعاد شرابهم منه بعد العذب الاجاج ، ومنهجهم بعد الاستقامة الاعوجاج ، وتمسکت طائفة بولاء اهل العصمة الشهود یوم العرض علی الله تعالی علی هذه الامة ، وکنا بحمد الله تعالی ممن تمسک بذیل ولائهم ، والآخذین بحجزتهم فی اقوالهم وافعالهم ، واحتجنا فی اخذ الاحکام الشرعیة عنهم الی من ترکن النفس الیه ، وتلقی الاوامر والنواهی الی من یعتمد فیهما علیه ، وکان الاعتماد علی ما جاء عنهم علیهم السلام فی هذه الاعصار علی الکافی والفقیه والاستبصار [والتهذیب] للمشایخ الاعلام: ابی جعفر محمد بن یعقوب الکلینی ، وابی جعفر محمد بن علی بن الحسین بن بابویه القمی ، وابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی ، عطر الله تعالی مراقدهم کما ابقی علی الطائفة الاثنی عشریة فوائدهم وعوائدهم .

وکانت الکتب الاربعة عنهم - قدس الله تعالی [ارواحهم] - مشتهرة اشتهار الشمس فی رابعة النهار غیر محتاجة الی بیان طرقها من جهة الروایة ، الا انه قد اصطلح الاوائل والاواخر من علماء الطائفة الحقة علی ماخذ طریق ینتهی الی اهل البیت - علیهم الصلاة والسلام - تبرکا باتصال السند الیهم علیهم الصلاة والسلام .

وکان ممن اجهد نفسه النفیسة فی تحصیل هذه الآثار آناء اللیل واطراف النهار سیدنا السید الفاضل المقتدی والعالم العامل العلامة الفهامة المجتبی المرتضی ، سیدنا الاشرف الالطف الابر الاعرف الزکی الالمعی «السید عبد الصمد بن السید الحسیب النسیب ذی المفاخر والمآثر سیدنا السید عبد القادر الحسینی العریضی البحرانی » ادام الله تعالی تاییده بحق اجداده ، واستجاز من العبد الداعی لسلامته اجازة ما اجیز له وهو احری ما اجب الی التماس واحق بذلک من جمیع الناس ، مع انی لست من فرسان هذا المضمار ولا فتیان هذه الاعصار ، فاقول: انی قد اجزت له ما صح لی روایته ، و لی الی اهل العصمة - سلام الله تعالی علیهم - طرق:

منها: ما اخبرنی به شیخی واستادی سیدنا العالم الربانی نور الدین بن علی بن الحسین بن ابی الحسن الحسینی الموسوی تغمده الله تعالی برحمته ، عن شیخیه واخویه عمادی الاسلام شمس الدین محمد الحسینی ، والشیخ الاوحد الشیخ حسن بن المقدس السعید شیخ زین الدین العاملی ، عن الامام العلامة شیخنا الشیخ بهاء الدین ، عن والده الحسین بن عبد الصمد الحارثی الهمدانی ، عن شیخه السعید الشیخ زین الدین علی بن احمد الشهیر بالشهید الثانی قدس الله تعالی تربته

کما شرف خاتمته ، عن شیخه علی بن عبد العالی العاملی المیسی ، عن الشیخ شمس الدین محمد بن المؤذن الجزینی ، عن الشیخ ضیاء الدین علی بن الشیخ محمد بن مکی الشهیر بالشهید ، عن والده قدس الله تعالی روحه ، عن الشیخ فخر الدین ابی طالب محمد ، عن والده آیة الله تعالی العلامة الحلی الحسن بن مطهر ، عن شیخه المحقق نجم الملة والدین ابی القاسم جعفر بن الحسن ، عن السید السعید شمس الدین ابی علی فخار بن معد الموسوی ، عن الامام ابی الفضل شاذان بن جبریل القمی ، عن الشیخ عماد الدین ابی جعفر محمد بن القاسم الطبری ، عن الشیخ ابی علی الحسن بن الشیخ السعید ابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی مؤلف التهذیب والاستبصار الذی قراه علی الا الیسیر منه من وسط اوله سیدنا المجاز له حفظه الله تعالی ، عن والده محمد بن الحسن ، عن شیخه ابی عبد الله المفید ، عن ابی القاسم جعفر بن قولویه ، عن ثقة الاسلام محمد بن یعقوب الکلینی مؤلف کتاب الکافی ، وعن المفید ، عن محمد بن علی بن بابویه القمی مؤلف من لا یحضره فقیه .

فلیرو السید - ایده الله تعالی - جمیع ما سمع علی وصح عنده سماعی له او اجازته الی بالطریق وغیره من الطرق ، مشترطا علیه ما شرط علی فی الاجازة من سلوک جادة الاحتیاط الذی لا یضل سالکها ، وله ان یجیز لمن شاء ممن یراه لها اهلا .

وکتب اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عنهما ، بعاشر شهر شوال سنة 1075 الخامسة والسبعین والالف ، سائلا منه - اعلی الله تعالی شانه ، ووفقه لارتقاء معارج الکمال - ان ینظمنی فی من توجه له بالدعاء فی مظان الاجابة سیما عقیب الصلوات ووقت الخلوات ، ولله الحمد وحده ، و صلی الله علی من لا نبی بعده ، محمد و آله الذین اذهب الله تعالی عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا .

(18)

ملا عبد الله

نسخه ای از کتاب کافی را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در پایان آن به تاریخ محرم 1083 به او داده است . ⁽⁵⁾

[33]

هو

انهاه - ایده الله تعالی - سماعا علی سماع متامل مولانا الفاضل التقی الالمعی اللوذعی «مولانا عبد الله » ، فاجزت له روایته بطریقی الی مؤلفه طاب ثراه ، مشرطا علیه ما شرط علی من سلوک جادة الاحتیاط ، وکان ذلک فی شهر محرم الحرام سنة 1083 ; ولله الحمد وحده ، و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین .

وکتب داعیه اقل خلق الله الغنی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عن والدیه ، حامدا مصلیا مسلما علی النبی و آله ، سائلا منه الدعاء .

⁽¹⁹⁾

علی بن محمد بن غیاث بحرانی

نسخه ای از من لا یحضره الفقیه را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در 18 رجب 1059 به او داده است . ⁽⁶⁾

[34]

هو

سمع علی الاخ الفاضل الکامل زبدة العلماء الاماثل وشیخنا الاجل العامل علی وفق الصواب ، التقی النقی الذکی الالمعی «الشیخ علی بن محمد بن غیاث » - حکم الله تعالی له بصالح الاعمال وسدده فی الافعال والاقوال - هذا الکتاب الفائق من اوله الی آخره الا ما شذ ، سماع متامل ضابط لما سمع ، فافاد فی اثناء البحث فوائد جمة .

فاجزت له - وفقه الله - بطریقی الواصلة الی مؤلفه طاب رمسه وقدس نفسه ، وکان ذلک فی ثامن عشر شهر رجب الاصب للسنة 1059 .

وکتب داعیه اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عن والدیه وعنه ، سائلا منه الدعاء اوقات خلواته وعقیب صلواته ، ولله الحمد وحده ، و صلی الله علی محمد و آله الاطائب .

(20)

محمدمقیم سبزواری

نسخه ای از کتاب من لا یحضره الفقیه را در هشتم ربیع الاول 1070 کتابت نموده وظاهرا شیخ صالح بحرانی در پایان کتاب اجازه ای برای وی در 29 جمادی ... 1074 نگاشته است . ⁽⁷⁾

[35]

انهاه - ایده الله تعالی - سماعا من اوله الی آخره الا مواضع یسیرة فی . . اعاد علیها النظر بالتصحیح والتامل فی مجالس آخرها تاسع عشرین شهر جمادی . . من سنة الرابعة والسبعین والالف .

و ... الله تعالی صالح بن عبد الکریم ... عفی الله عنهما ... عنی بطریقی الواصلة الی المؤلف ، مشروطا ... شرط علی من الاحتیاط ، سائلا ... الصلوات فی اوقات الخلوات ، ولله الحمد و ...

(21)

میرزا محمدمهدی

نسخه نفیسی از صحیفه سجادیه را در تملک خود داشته و آن را نزد استادش شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در 21 رمضان 1078 به او داده است . ⁽⁸⁾

[36]

انهاها - ایده الله تعالی - سماعا علی - سماع متامل ضابط - مالکها الجناب الفاضل الاعز نتیجة الاکابر والوزراء مولی الذکی اللوذعی الالمعی «میرزا محمدمهدی » هداه الله سواء الطریق ، فی مجالس آخرها الیوم الحادی والعشرین من شهر الله تعالی رمضان سنة 1078 .

فاجزت له - حفظه الله تعالی - روایتها بطریقی الواصلة الی منشئها علیه وآبائه الصلاة والسلام .

وکتب اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » حامدا مصلیا مسلما سائلا منه الدعاء .

(22)

محمد نبی

نسخه ای از کتاب مشرق الشمسین شیخ بهایی را در تملک خود داشته وآن را نزد شیخ صالح خوانده ، و وی اجازه ای در سال 1092 به او داده است . ⁽⁹⁾

نص اجازه را از فهرست کتاب خانه گوهرشاد نقل کرده و ظاهرا بعضی از عبارات آن جهت اختصار حذف شده است .

[37]

انهاه ایده الله تعالی ورقاه مدارج الکمال بالنبی والآل ، سماعا علی سماع متقن صاحبه مالک الاوراق مولانا البهی الذکی اللوذعی «مولانا میرزا محمد نبی » سلمه الله تعالی .

فاجزت له روایته عنی عن شیخنا «الشیخ علی بن سلمان ⁽¹⁰⁾ البحرانی » عن المؤلف طاب ثراه .

اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » سنة 1092 .

(23)

نجیب الدین محمد

نسخه ای از الاربعون حدیثا شیخ بهایی را نزد شیخ صالح خوانده و وی اجازه ای در 28 رمضان 1078 به او داده است . ⁽¹¹⁾

[38]

هو

بعد حمد الله تعالی علی حسن آلائه ، وصلاته علی اشرف انبیائه واکمل اولیائه واصفیائه محمد و آله .

فقد انتهی سماع الاخ الصالح الرفیق بل کمال الود الشفیق الفاضل الکامل العالم العامل ذوالطبع الوقاد والتقی النقی الزکی الالمعی مولی ذی المجد «نجیب الدین محمد» - جهر شانه ، وصانه عما شانه - لهذا الکتاب سماع واع ضابط متقن فاحص ، وکانت الاستفادة منه اکثر من الافادة له ادام الله تعالی فوائده .

فاجزت له - ایده الله تعالی - روایته بطریقی الی مؤلفه - طاب ثراه - بالقیود المعتبرة فی اجازتی من الاحتیاط .

وکتب داعیه اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » فی ثامن عشرین شهر رمضان سنة 1078 سائلا منه الدعاء فی اوقاته حامدا مسلما مصلیا .

قسم دوم

در بیان اجازاتی که نام اجازه گیرندگان در کتب تراجم ثبت شده ; ولی به اجازات آنها دست نیافته ایم:

(24)

ابراهیم بن محمد حسینی

نسخه ای از من لا یحضره الفقیه را به تاریخ جمعه 5 شوال 1074 کتابت کرده وسپس آن را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی در پایان جزء اول ، اجازه ای در سلخ ربیع الاول 1074 و در آخر کتاب ، اجازه دیگری در 15 صفر 1077 برای او نوشته است . ⁽¹²⁾

(25)

حسن شاه بن ملک اسماعیل اصطهباناتی

نسخه ای از کتاب الاستبصار را نزد شیخ صالح بحرانی به تاریخ جمادی الثانی 1098 خوانده و بعد از فوت وی ، آن را نزد مولی محمدمسیح فسوی تمام کرده است . ⁽¹³⁾

(26)

سید میرزا سلطان محمود خان

نسخه ای از مصباح السالکین را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در پایان جزء اول به تاریخ 22 جمادی الاولی 1088 و در پایان جزء دوم اجازه ای در 11 جمادی الاولی 1088 به او داده است . ⁽¹⁴⁾

(27)

شیخ سلیمان بن عبد الله ماحوزی بحرانی

در اجازه ای که شیخ عبد الله بن صالح سماهیجی بحرانی به شیخ ناصر بن محمد خطی داده ، اشاره به اساتید خود نموده و در ضمن بیان اساتید استادش شیخ سلیمان بحرانی ، چهارمین از ایشان را شیخ صالح بحرانی معرفی کرده و درباره وی چنین آورده است:

ومنهم الشیخ الاجل الصالح الشیخ صالح بن عبد الکریم البحرانی الکرزکانی المتوطن بدار العلم شیراز وبها مات ، عن مشایخه ، وکان هذا الشیخ فقیها ورعا کریما صالحا ، وله رسالة فی تفسیر اسماء الله الحسنی و الرسالة الخمریة و رسالة الجبائر . ⁽¹⁵⁾

همچنین در رساله ای که مترجم در شرح حال علمای بحرین نگاشته ، درباره شیخ صالح وتلمذش نزد وی چنین آورده:

ومنهم الشیخ الاجل الشیخ حسن بن عبد الکریم واخوه الشیخ المحدث الصالح الشیخ صالح بن عبد الکریم ، اصلح اهل زمانه ، ساکن دار العلم شیراز ، له کتاب شرح الاسماء الحسنی والرسالة الخمریة ورسالة الجبائر وغیرها . حضرت درسه مدة مدیدة ، و لی منه روایة بالواسطة ودونها ، توفی فی سنة ثمانیة وتسعین والف 1098 . ⁽¹⁶⁾

(28)

شیخ سلیمان بن علی آل ابی ظبیه بحرانی

مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی و دیگر علمایی که شرح حال وی را نگاشته اند ، به شاگردی وی نزد شیخ صالح بحرانی و داشتن اجازه از وی اشاره کرده اند . ⁽¹⁷⁾

(29)

عبد الرزاق بن میر جیلانی شیرازی

اصل وی از رانکوه گیلان است ; ولی ولادت و نشو و نمای وی در شیراز بوده و نزد علمای آن دیار تربیت یافته است . او از استادانی چون: نسیمی رکنی شیرازی ، شیخ عبدعلی حویزی وشیخ صالح بحرانی روایت می کند ، چنانچه خود در اجازه ای که به محمدابراهیم بواناتی در 14 رجب 1084 نوشته ، به این اساتید اشاره نموده و برای استادش شیخ صالح ، دعای بقای حیات نموده است . ⁽¹⁸⁾

(30)

عبد الرضا بن حسینعلی سیاخی

کتاب من لا یحضره الفقیه را در 10 ربیع الثانی 1079 کتابت کرده و آن را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای به تاریخ 12 ربیع الاول 1082 برای او نوشته است . ⁽¹⁹⁾

(31)

شیخ عزیز بن نصار بن مذخور جزایری

نسخه ای از درایه شهید ثانی را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در ربیع الاول 1096 به او داده است . ⁽²⁰⁾

(32)

محمد بن محمدتقی حسینی موسوی نجفی شیرازی ، مدعو به رضی الدین

در پشت تفسیری که از تالیفات اوست و به نام نور الانوار ومصباح الاسرار مشهور است و نیز در اجازه ای که برای پسر خواهر مرحوم حر عاملی نگاشته ، متذکر شده که از شیخ صالح بن عبد الکریم بحرانی و شیخ حر عاملی و شیخ قاسم بن محمدکاظم کاظمی و عبد العلی حویزی و فیض کاشانی اجازه دارد . ⁽²¹⁾

(33)

محمدمؤمن جزایری

او کتابی به نام طیف الخیال دارد و در آن آورده است که: «قرات علیه - ای الشیخ صالح البحرانی - کثیرا من مسائل علمی الفقه والاصول » . ⁽²²⁾

(34)

محمدهادی بن محمدتقی بن حیدر بن حسن بن

ابراهیم بن فیاض شولستانی سهروردی

نسخه ای از نهج البلاغة را در شیراز در دوشنبه 11 صفر 1079 نگاشته و آن را نزد شیخ صالح بحرانی خوانده و وی اجازه ای در صفر 1080 به او داده است . ⁽²³⁾

قسم سوم

در بیان اجازاتی که نام اجازه گیرندگان در آنها مشخص نیست:

[39]

بلغ سماعه کثیرة من اوله الی هنا فی اوقات آخرها عشرین شهر شعبان سنة 1084 فاجزت له روایته لمن شاء .

کتب اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم » عفی عن والدیه وعنه ، سائلا منه الدعاء اوقات خلواته ، ولله الحمد وحده ، و صلی الله علی محمد و آله . ⁽²⁴⁾

[40]

انهاه - اعلی الله تعالی مقامه وبلغه فی الدارین مرامه - سماعا بقراءة الغیر ، وقد فاته سماع بعض المواضع لعذر ، فاجزت له - ایده الله تعالی - روایة ما انطوی علیه الکتاب من فاتحته الی خاتمته ، مشترطا علیه ما شرط علی من الاحتیاط فی الروایة والعمل .

وکتب داعیه اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم » عفی عنهما ، سائلا منه - ایده الله تعالی - اجراء هذا الجانی علی شریف خاطره سیما فی مظان الاجابة ، وکان ذلک بتاسع عشر شهر جمادی الثانیة سنة 1074 . ⁽²⁵⁾

[41]

هو

انهاه - ایده الله تعالی - سماعا علی سماع سامع فهم من اوله الی آخره ، وکان ذلک فی الیوم الثانی والعشرین من شهر ذی القعدة الحرام سنة 1095 ، واجزت له روایته عن مؤلفه - طاب ثراه - بطریقی الی مشایخی - طاب ثراهم - الیه .

وکتب اقل خلق الله تعالی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عن والدیه وعنه ، ولله الحمد وحده ، و صلی الله تعالی علی محمد و آله الاطایب ، والتمس منه - حفظه الله تعالی - الدعاء ، فی اوقاته وساعته والشفاعة عند خیر البریة صلی الله علیه و آله . ⁽²⁶⁾

[42]

الی هنا انتهت قراءته - ایده الله تعالی ووفقه لمرضاته والعمل بمضمون روایاته - بسابع شهر رجب الاصب للسنة 1066 . ⁽²⁷⁾

[43]

بلغ قراءة ایده الله تعالی ووفقه لمرضاته واکمال باقیه والعمل بما فیه ، وکان ذلک بسادس عشرین شهر شعبان للسنة 1066 . ⁽²⁸⁾

[44]

انهاه قراءة - ایده الله تعالی - من اوله الی هنا ; وفقه الله تعالی لمراضیه ، وختم عاقبته بمحمد و آله ، وکان ذلک فی مجالس آخرها الیوم الحادی والعشرون من شهر ذی القعدة الحرام للسنة 1066 .

وکتب الفقیر الی الله الغنی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عنهما ، سائلا منه الدعاء - سلمه الله تعالی - فی اوقات الخلوات . ⁽²⁹⁾

[45]

بلغ قراءة من اوله الی هنا وفقه الله تعالی لانهائه والعمل بما انطوی علیه ، وکان ذلک فی ثالث شهر جمادی الاولی للسنة 1067 .

وکتب الفقیر الی الله الغنی «صالح بن عبد الکریم البحرانی » عفی عنهما ، سائلا منه - سلمه الله تعالی - الدعاء فی الخلوات سیما اعقاب الصلوات . ⁽³⁰⁾

[46]

انهاه - ایده الله تعالی - قراءة من اوله الی هنا - وفقه الله تعالی للعمل بما فیه - فی مجالس آخرها حادی عشر شهر ربیع الاول لسنة 1067 . ⁽³¹⁾

پی نوشت:

1) الذریعة الی تصانیف الشیعة ، ج 22 ، ص 402 ; طبقات اعلام الشیعة ، ج 11 ، ص 286 وج 12 ، ص 43 .

2) طبقات اعلام الشیعة ، ج 12 ، ص 43 .

3) نام کامل وی چنانچه خود در پایان نسخه نگاشته چنین است: عبد الصمد بن عبد القادر بن عبد الصمد بن حسین بن محمد بن علی بن اسماعیل بن حسن بن یحیی حسینی موسوی عریضی .

4) کتاب خانه مرکز احیاء میراث اسلامی - قم ، نسخه خطی ش 2254 ; طبقات اعلام الشیعة ، قرن 11 ، ص 325 ; امل الآمل ، ج 2 ، ص 148 ; ریاض العلماء ، ج 3 ، ص 124 .

5) فهرست کتاب خانه مدرسه فیضیه - قم 379 .

6) فهرست کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 8 ، ص 98 ، ش 2898 ; تراجم الرجال ، ج 1 ، ص 382 .

7) کتاب خانه مدرسه امام صادق علیه السلام - چالوس ، ش 16 . مقداری از کلمات این اجازه در صحافی از بین رفته است که جای آنها نقطه چین گذاشته شده است .

8) فهرست نسخه های خطی مرکز احیاء میراث اسلامی - قم ، ج 3 ، ص 372 ، ش 1137 .

9) فهرست کتاب خانه جامع گوهرشاد - مشهد ، ج 3 ، ص 1584 ، ش 1141 .

10) در فهرست کتاب خانه چنین آمده ، ولی صحیح آن سلیمان می باشد .

11) فهرست نسخ خطی کتاب خانه مجلس شورای اسلامی ، ج 9 ، ص 98 ، ش 2744 .

12) تراجم الرجال ، ج 1 ص 20 .

13) فهرست کتاب خانه مدرسه نمازی خوی ، ص 113 و114 ، ش 221 .

14) فهرست کتاب خانه مرکزی دانشگاه تهران ، ج 10 ، ص 1616 ، ش 2752 .

15) اجازات الروایة ، ص 6 ; تلامذة العلامة المجلسی ، ص 28 .

16) اجازات الروایة ، ص 242 ; فهرست آل بویه وعلماء البحرین ، ص 75 و76 . ونیز برای شرح حال مفصل وی بنگرید به: طبقات اعلام الشیعة ، قرن 12 ، ص 321 - 325 .

17) نابغه فقه وحدیث ، ص 187 ; انوار البدرین ، ص 127 و128 ; فهرست آل بویه وعلماء البحرین ، ص 74 ; امل الآمل ، ج 2 ، ص 129 ; ریاض العلماء ، ج 2 ، ص 451 ; لؤلؤة البحرین ، ص 13 و14 ; طبقات اعلام الشیعة ، قرن 12 ، ص 320 .

18) فهرست کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 13 ، ص 239 ; تراجم الرجال ، ج 1 ، ص 289 ; اعیان الشیعة ، ج 7 ، ص 471 .

19) تراجم الرجال ، ج 1 ، ص 291 .

20) الذریعة الی تصانیف الشیعة ، ج 1 ، ص 199 ، ش 1037 ; طبقات اعلام الشیعة ، قرن 11 ، ص 365 وقرن 12 ، ص 483 .

21) تراجم الرجال ، ج 2 ، ص 551; طبقات اعلام الشیعة ، قرن 12 ، ص 274 و275 .

22) طبقات اعلام الشیعة ، قرن 11 ، ص 287 وقرن 12 ، ص 748 - 750 .

23) طبقات اعلام الشیعة ، قرن 11 ، ص 287 ; تراجم الرجال ، ج 2 ، ص 792 و793 .

24) صفحه ای از الکافی کتاب خانه مرعشی ، ج 19 ، ص 50 - 51 ، ش 7256 ; این اجازه در پایان کتاب الدعاء کافی است و ظاهرا برای کاتب نسخه ابو الحسن بن عبد الله شیرازی نوشته شده است .

25) برگی از کتاب من لا یحضره الفقیه کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 3 ، ص 9 ، ش 904 ; این اجازه برای مالک نسخه نگاشته شده است .

26) پایان کتاب الخرائج والجرائح کتاب خانه آیة الله مرعشی ، ج 4 ، ص 84 ، ش 1286; این اجازه ظاهرا برای کاتب نسخه عبد الرشید بن عبد الرحیم کرمانی ساکن مدرسه خان شیراز نگاشته شده است .

27) صفحه ای از نسخه الکافی مرکز احیاء میراث اسلامی (ج 2 فهرست ، ص 275 ، ش 619) .

28) همان .

29) همان .

30) همان .

31) همان .