گفتگو با آقای دکتر حمید بهتاش
تنها آدم‌ها نیستند که گروهی خوش‌اقبال‌اند و گروهی شوربخت. حتی اعضای بدن هم می‌توانند خوش‌شانس یا بدشانس باشند! تکرار نام بعضی از آنها برایمان خوشایند است اما برخی دیگر انگار نام دیگر «بیماری» هستند. همه ما انسان‌ها هم آپاندیس و دیسک‌کمر داریم و هم قلب و مغز؛ هرچند دوتای اول تنها دردسر و بیماری را به یادمان می‌آورند و دوتای دوم سلامت جسم و روان‌مان را. خلاصه آنکه گودی‌کمر هم از آن قسمت‌های مناقشه‌برانگیز بدن ماست. همه ما گودی کمر داریم اما بعضی‌ها با تاسف از داشتن‌اش حرف می‌زنند. در گفت‌وگو با دکتر حمید بهتاش، فوق‌تخصص جراحی ستون فقرات و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، گودی کمر خود را بهتر می‌شناسیم.
آقای دکتر! شما هم گودی کمر دارید؟!
تا منظورتان چه باشد! اگر بخواهم به صورت علمی پاسخ بدهم، باید بگویم که بله، همه ما گودی کمر داریم و البته گودی کمر تنها انحنای ستون فقرات ما نیست. اصولا خداوند در طول ستون فقرات ما چهار انحنا قرار داده است. یک انحنا در گردن که آن هم مانند انحنای کمر حالت تقعر دارد و به آن لوردوز خفیف گردنی می‌گوییم. کمی پایین‌تر در ناحیه پشت، درست برعکس گردن، ستون فقرات ما به بیرون تحدب پیدا می‌کند که به آن هم قوز یا کیفوز پشتی می‌گوییم. سپس به لوردوز یا همان گودی کمر معروف می‌رسیم و سرانجام در ناحیه دنبالچه هم دوباره یک انحنا به جلو دیده می‌شود.
اگر اشتباه نکنم این فرورفتگی‌ها و بیرون‌آمدگی‌ها یکی در میان تکرار می‌شوند؟
بله، دقیقا این طور است. هر فرورفتگی با یک انحنا به بیرون جبران می‌شود.
خب، فایده این حالت فنری و زیگزاگی ستون فقرات چیست؟
خدا فقرات ما را به این شیوه دقیق طراحی کرده تا بتوانیم نیروی بیشتری را تحمل کنیم. اگر ستون فقرات ما مانند یک میله صاف بود با کوچک‌ترین فعالیتی استخوان‌هایمان به شدت تحت فشار قرار می‌گرفتند و دچار کمردرد می‌شدیم. ما در رشته ارتوپدی یک فرمول داریم که می‌گوید: «load=n2+1» یعنی به ازای تعداد هر انحنای یک ستون یا میله، قدرت بارپذیری آن به توان دو، افزایش می‌یابد.
پس اگر ستون فقرات ما صاف بود 17 برابر کمتر از حالا می‌توانستیم وزن و فشار را تحمل‌کنیم؟
دقیقا همین‌طور است اما آنچه در اصطلاح به آن گودی کمر می‌گوییم داشتن انحنای بیش از حد طبیعی است. در حقیقت اصطلاح علمی گودی کمر بیش از اندازه، هیپرلوردوز است.
هیپرلوردوز را چگونه می‌توان تشخیص داد؟
روش‌های گوناگونی را در معاینات فیزیکی یا توسط عکس‌برداری می‌توان به‌کار گرفت. اما شایع‌ترین روش این است که از بیمار می‌خواهیم که صاف بایستد و 2 دست او در حالت آویزان باشد. در این حالت، اگر یک شاقول را از کنار سوراخ خارجی گوش رها کنیم، در حالت طبیعی باید از کنار برجستگی استخوان ران بگذرد. اما در حالتی که فرد هیپرلوردوز دارد، نخ شاقول جلوی این برجستگی قرار می‌گیرد. در حالت عادی، گودی کمر 45 تا 50 درجه را طبیعی در نظر می‌گیریم. البته با استفاده از عکس ایستاده ستون فقرات هم می‌توان میزان گودی کمر را اندازه گرفت.
چرا این درجه‌ها را به صورت تقریبی اعلام می‌کنید؟
ببینید؛ ما در آناتومی بدن افراد گوناگون یک طیف طبیعی از تفاوت‌ها را داریم. مهم این است که با وجود این تفاوت‌ها، در کل یک عضو یا دستگاه کارکردی طبیعی داشته باشد. به عبارت دیگر، ما برای تعیین گودی کمر بیش از حد طبیعی تنها به درجه لوردوز نگاه نمی‌کنیم بلکه قوز یا کیفوز پشتی را هم که جبران‌کننده آن است، در نظر می‌گیریم. به طور کلی، بعد از اندازه‌گیری کیفوز پشتی باید لوردوز کمر 20 درجه بیشتر از آن باشد.
گودی بیش از اندازه کمر به چه عللی به وجود می‌آید؟
یکی از دلایل شایع هیپرلوردوز، قوزپشتی است. یعنی ستون فقرات برای جبران کیفوز پشتی دچار هیپرلوردوز می‌شود. مورد شایع دیگر در دختران نوجوانی دیده می‌شود که در آستانه بلوغ هستند و به دلیل شرم و حیایی که از رشد سینه‌های خود دارند، به صورت کاملا ارادی، مدام قوز می‌کنند و این باعث تشدید گودی کمر می‌شود. بعضی افراد هم در ناحیه لگن خود یک مشکل آناتومیک دارند که زاویه اتصال اندام تحتانی به لگنشان طبیعی نیست و گودی بیش از اندازه کمر جبران می‌شود. علاوه بر این، دررفتگی مادرزادی لگن هم می‌تواند گودی کمر را به دنبال داشته باشد. لغزندگی مهره‌های کمری به روی هم و کوتاهی تاندون آشیل هم از علل دیگر گودی کمر بیش از اندازه هستند.
تاندون آشیل پاشنه پا چه ربطی به گودی کمر دارد؟
ساختار اسکلتی بدن ما از اندام تحتانی گرفته تا لگن و ستون فقرات همگی به صورت یک واحد عمل می‌کنند. وقتی تاندون آشیل یک فرد کمی کوتاه باشد موقع راه رفتن بیشتر روی پنجه پا راه می‌رود. به این افراد، پنجه‌رو می‌گوییم. در این حالت، اندام تحتانی به سمت جلو تمایل پیدا می‌کند و برای جبران آن در ناحیه کمر، لوردوز افزایش پیدا می‌کند. وقتی خانم‌ها کفش پاشنه بلند می‌پوشند هم دقیقا به صورت مصنوعی همین حالت را تقلید می‌کنند.
یعنی شما توصیه می‌کنید خانم‌ها کفش پاشنه‌بلند نپوشند؟
نمی‌توانم مستقیما چنین توصیه‌ای کنم اما لااقل کفش پاشنه بلندی را بپوشند که بیشتر از 5 سانتی‌متر پاشنه نداشته باشد. علاوه بر این، حتما باید پاشنه کفش، پهن و لژدار باشد.
بحث به خانم‌ها کشیده شد. آیا گودی کمر در خانم‌ها بیشتر است؟
بهتر است به این شکل جوابتان را بدهم که چون کیفوزپشتی و ناهنجاریهای ستون فقرات در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود، گودی کمر افزایش‌یافته هم در آنها نسبتا بیشتر است. خانم‌ها در سنین پایین‌تری دوره رشد ناگهانی عضلانی ـ اسکلتی خود را در بلوغ طی می‌کنند و همین امر شاید علت بالاتر بودن ناهنجاریهای عضلانی اسکلتی در آنها باشد.
این همه از گودی کمر گفتیم! حالا لطفا بفرمایید که زیاد بودنش چه ایرادی دارد؟
اولین ایرادش این است که به صورت جبرانی می‌تواند قوز پشت و به دنبال آن افزایش فرورفتگی ستون فقرات گردنی و آسیب همه اینها را در پی داشته باشد. از طرف دیگر، به دلیل عدم توازن در تقسیم وزن، استخوان لگن تحت فشار قرار می‌گیرد. به هم خوردن تعادل و کشیدگی عضلات محافظت‌کننده ستون فقرات نیز کمردردهای کششی در پی خواهد داشت.
منبع:www.salamat.com