امام جماعت در هر مسجد، عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می رود و چنان چه دارای شرایط لازم باشد تاثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت. امام جماعت، مهم ترین عضو مدیریتی مسجد است که می تواند با برنامه ریزی و عملکرد درست، زمینه مناسبی را برای پیشبرد عوامل حضور مردم در مسجد فراهم کند. درباره حضور جوانان در مسجد نیز عملکرد امام جماعت، شخصیت امام جماعت و چگونگی برخورد او با جوانان، در ایجاد و چگونگی نگرش جوانان نسبت به دین و مسجد بسیار موثر است.
صفات اساسی امام جماعت
ویژگی های اساسی امام جماعت به ویژگی هایی می گویند که اگر امام جماعت فاقد آن ها باشد صلاحیت قرار گرفتن در جایگاه امام را ندارد. به عبارت دیگر این ویژگی ها، شرط لازم امام جماعت قرار گرفتن است از جمله این که بالغ، عاقل، شیعه دوازده امامی، حلال زاده، قادر به ادای صحیح نماز و دارای محبوبیت و مقبولیت باشد.
در مورد ویژگی های اساسی امام جماعت توجه بسیاری به ریشه و نسب وی می گردد؛ یعنی تا زمانی که امام دارای اصل و ریشه محکمی نباشد نمی توان به وی اعتماد کرد و این یکی از خلاهای موجود در بحث رهبری است که به آن توجه نمی شود.
ویژگی های غیر اساسی به ویژگی هایی می گویند که جزو شرایط فقهی امام جماعت نمی باشد اما برای انجام دادن وظایف محوله به امام جماعت باید وی دارای این ویژگی ها باشد. به عبارت دیگر شروط کافی برای امام جماعت شدن می باشند. در ادامه این ویژگی ها بیان می شوند:
- تشکیل هیأت امنا
ویژگی های مدیریتی از جمله آشنایی با دانش مدیریت، ثایت بودن، توانایی تهیه امکانات مالی برای اداره امور مسجد و تعیین ساعتی مشخص برای حل مشکلات، حفظ آرامش مسجد، توانایی علمی و دارا بودن دانش لازم درباره مسائل مورد نیاز مردم، نظم، بیان ساده و شیوا، ابتکار و خلاقیت، پرهیز از هرگونه سیاسی بازی و طرفداری از گروه خاص که تشنج در مسجد و از بین رفتن فضای عبادت است جلوگیری کند.
- روابط عمومی
دوستی با افراد مسجدی مخصوصاً جوانان و نوجوانان و احترام و تواضع، درک موقعیت سنی جوانان، مخاطب شناسی، آشنایی به وسایل ارتباطی
- ویژگی های ظاهری
آراستگی ظاهری و توانایی جسمی
- مراعات اوقات نمازگزاران و حال ضعیفان
- ارائه برنامه هایی که بر جذابیت مسجد بیفزاید
- ارتباط منظم و مستمر با نمازگزاران و در صورت امکان سرکشی به منازل یا مغازه آن ها
- سرکشی امام جماعت به خانواده های شهدا و جانبازان
- احترام به شخصیت جوانان و نوجوانان و تشویق آنان در مسجد
- مسئوولیت دادن به نوجوانان در فعالیت های مسجد، راه اندازی اردوهای یک روزه یا چند روزه با هزینه شرکت کنندگان و یا کمک خیرین، برگزاری مسابقات فرهنگی و هنری و. ..
- حضور زودتر و گفت و گو با نمازگزاران
- امام جماعت سعی کند اگر معلمانی در مساجد اقامه نماز می کنند آنان را شناسایی کرده و رابطه بین آنان و دانش آموزان و جوانان را فراهم کند تا در صورت لزوم جوانان بتوانند از معلم مذکور بهره لازم را ببرند.
- امام جماعت سعی کند با جوانان رابطه دوستانه برقرار کند و بعضی اوقات با آنان ورزش کند و تفریحات سالم از قبیل کوهنوردی داشته باشد و چهره ای چند گونه از دین عرضه کند که جوان بفهمد وقتی به مسجد می رود امام جماعتش هم در دین با او همراه است و هم در تفریحات و ورزش.
- بهتر است ارتباط امام جماعت و مسجدی ها به روابط حضوری محدود نشود.
- وظیفه ائمه جماعات است که با فراهم نمودن زمینه های مساعد، آراستن و عطرآگین کردن مساجد، با چهره ای مهربان و مصمم در جلب توجه و دعوت مردم محله خود به مسجد امکان حضور هر چه بیشتر آن ها را در مساجد مقدور سازند.
- روی خوش نشان دادن امام جماعت به افراد تازه وارد به مساجد سهمی بالا در نزد آن ها در این اماکن داشته و موجب بالندگی و رشد فکری و عقلی آنان می گردد.
- طرح پرسش های مذهبی، علمی پس از نماز از سوی امام جماعت و اهدای جوایز به افراد برنده
- معرفی کردن افراد مومن و موفق در مسجد به دیگر مومنان و نمازگزاران و تشویق آن ها
- تشکیل اردوهای تفریحی به همراهی امام جماعت مسجد برای افراد مسجدی
- تشکیل کلاس هاس تابستانی و آموزشی با حضور امام جماعت برای آشنایی با جوانان و تبادل فکری با آن ها
درک موقعیت سنی مخاطبین.
با توجه به اهمیت برنامهریزی در برنامههای دینی، فرهنگی و آموزشی مسجد، ضروری است که ائمه جماعات اولین برنامهریز مسجد بوده و موانع برقراری ارتباط باجوان را به خوبی بدانند.
شاید بتوان گفت ارتباط، یکی از قدیم ترین و در عین حال عالی ترین دستاوردهای بشر بوده است. در اسلام نیز آموزه های نورانی فراوانی وجود دارد که پیروان خود را به ارتباطی موفق و مؤثر فرامی خواند.
در اسلام، خوشرویی و برخورد خوب با دیگران، پایه ارتباطات اجتماعی است و آثار فراوانی برای آن بیان شده است. با شناخت مخاطبان خود که دارای چه روحیات و احساساتی هستند می تواند بر تأثیرگذاری و تربیت ایشان تأثیر بگذارد.
معمولاً ارتباط امام جماعت با مخاطبان تنها در مسجد برقرار است در صورتی که این ارتباط آنگاه می تواند زمینه ساز پیوند محکم مخاطب با مسجد و نماز شود که پا فرا تر گذاشته و به حوزه زندگی فردی و اجتماعی افراد نیز تسری یابد. آنگاه است که امام جماعت به سان طبیبی درمانگر به کمک درمندان جامعه می شتابد و از حالت انزوا خارج می شود.
از دیگر سو روابط و احترام میان امام جماعت و جوانان، نباید در چارچوبی خشک و رسمی باقی بماند. و باید به روابط عاطفی بیانجامد؛ یعنی امام جماعت به عنوان یکی از دوستان جوانان به شمار رود. امام جماعت برای اینکه سطح روابطش را با جوانان به این حد برساند باید به مسائل گوناگونی توجه داشته باشد و همواره جوانان را همراهی کند. او می تواند در مشکلات، آنان را یاری کند، موفقیت هایشان را به آنان تبریک بگوید، از ناراحتی و غم هایشان ابراز تأسف کند، هدایای کوچکی همچون عطر، تسبیح و انگشتر به عنوان یادگاری به آنان تقدیم کند، در صورت امکان، روز تولدشان را به آنان تبریک بگوید و کارهای دیگر که با توجه به شرایط امام جماعت و فرهنگ و روحیات اهالی محل در برقراری و ایجاد ارتباط دوستانه و محبت آمیز مؤثر است.
بهتر است ارتباط امام جماعت و جوانان به روابط حضوری محدود نشود. برقراری ارتباط کتبی نیز میان جوانان و امام جماعت بسیار مفید است. در این صورت، جوانان از اینکه امام جماعت به آنان احترام می گذارد و به شکل خصوصی، مطلبی را برای آنان بیان کرده، احساس شخصیت می کنند، به امام جماعت نزدیک شده و مطالبی را که نمی توانند بیان کنند کتبی با امام جماعت در میان می گذارند.
البته امام جماعت پیش از اینکه درباره جلب جوانان به مسجد و برقراری ارتباط با وی اقدام نماید، به باید طور کامل از نیازها و روحیات، ارزش ها، خواسته ها، سلیقه ها، توان مندی ها و آسیب هایی که جوان را تهدید میکند و راه های رویارویی با آن آگاه باشد. در این صورت می تواند فعالیت ها و برخوردهای خود را با جوانان به شکلی تنظیم کند که علاوه بر رفع نیازهایشان، آنان را به مسجد بکشاند. در غیر این صورت، امید زیادی برای موفقیت امام جماعت در جذب جوانان به مسجد وجود ندارد.
شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار میان جوانان و امام جماعت، یکی از مهم ترین کارهایی است که امام جماعت باید برای رسیدن به این اهداف انجام دهد؛ چون آگاهی از این موانع، برای انتخاب راه کارهای درست در جهت رفع موانع لازم است. آشنایی با مهارتهای ارتباطی این امکان را به ما می دهند که به شکلی راحت تر با دیگران ارتباط برقرار کرده، بر مجموعه ارتباطی خود بیفزاییم. این توانایی به ایجاد روابط بین فردی مثبت و مؤثر فرد با انسان های دیگر کمک می کند. در مهارت های ارتباطی، ما با روش شروع، ادامه و پایان یک ارتباط آشنا می شویم.
امروزه اگر چه اکثر ارتباطات و تعاملات جوانان از دریچه اینترنت و دیگر وسایل ارتباط جمعی انجام می شود اما با هم ارتباط چهره به چهره با مخاطب به عنوان روشی سنتی از کارکردی کارآمد برخوردار است چرا که فناوری روز غرب فاقد روح و عطوفت است و در بسیاری از موارد کاری که ارتباط چهره به چهره می کند این وسایل قادر به انجام آن نیستند.در فضای مجازی همه با تخیل زندگی کرده و این فضا در حقیقت با واسطه تصویر سازی است که تاثیر خود را می گذارد و در شرایط مختلف امکان دارد که افراد به تصویر خود ساخته نیز اطمینان نکنند ولی در فضای واقعی این ذهنیت بعنوان عامل بازدارنده وجود نداشته و ارتباطات صددرصدی شکل می گیرد لذا تاثیر ارتباط چهره به چهره چندین برابر ارتباط در فضای مجازی بوده و متولیان امر نباید فرصت دیدار با جوانان را به سادگی از دست دهند.
بدیهی است این در ارتباطها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشک، مقدس نما و تعصب گرا(به اصطلاح پیرمردانه) خلاصه نشود.
از تراکم کاری و اشتغال فراوان خود بکاهیم
کسی که مسئولیت کاری را بر عهده می گیرد باید فرصت و دقت لازم را داشته باشد و چه مسئولیتی بالاتر از امام جماعتی که مسئولیت هدایت مردم را عهده دار است. هر گاه مسجد بخواهد نقش خود را به خوبی ایفا کند نیازمند آن است که امام جماعت از نظر وقت و برنامه ریزی به اندازه کافی سرمایه گذاری کند و اهتمام جدّی به مسجد و برنامه های آن داشته باشد. عمل پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این زمینه الگوی خوبی برای ماست. آن حضرت پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و بخشی از این وقت را صرف پاسخ گویی به پرسشهای مسلمانان می کرد.
امام جماعت باید در حد امکان در اختیار مسجد باشد؛ یا اینکه حداقل چند شغله نباشد. اگر امام جماعت چند شغله باشد، باید نایب برای مسجد بفرستد و امام غیر راتب نمی تواند همه وظایف امام جماعت را ادامه دهد و در عین حال این عدم تبات خود به رابطه مخاطبان با امام جماعت لطمه خواهد زد.
امروزه برخی با وجود حجم کاری و اشتغالات فراوان در مناصب مختلف عهده دار اقامه نماز در مساجد می شوند بدیهی است این شخص توانایی انجام این رسالت عظیم را به شکل مطلوبی نخواهد داشت و تنها به اقامه نماز اکتفا خواهد کرد. از دیگر سو این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود. در حالی که رفتن به مسجد نیاز به امنیت روحی و آمادگی جسمی و روحی دارد.
به روز باشیم
عامل دیگر در جذب جوانان به مسجد، برخورداری از علم و دانش روز است. در دورانی که روزگار سرعت اطلاعات و ظهور و هجوم فرهنگ ها و اندیشه های مختلف است، روحانی مسجد باید از علوم و ادبیات روز آگاه باشد تا بتواند مشکلات فکری جوانان را پاسخ گوید.
قبل از اینکه دانشگاهها در ایران تاسیس شود، حوزه ها و روحانیان با اکثر علوم روز آشنا بودند. ایشان با علوم مختلفی چون اسطرلاب، هیئت، نجوم، فلسفه، طب، فقه، اصول، ادبیات فارسی، عربی، عبری و فرانسه آشنایی داشتند. از همین روست که در روایات اسلامی، تأکیدی خاصّ بر نمازگزاردن پشت سر عالم و دانشمند شده است.
درحدیثی از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ آمده است:«کسی که پشت سر عالمی نماز بگزارد، همچون کسی است که در نماز به پیامبر(ص)اقتدا کرده است.»
ضعف در شناخت و تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی روز ونیز عدم آشنایی با پدیده ها و فرق نوظهور از جمله مواردی است که هر امام جماعتی مکلف به دنبال نمودن و تحقیق در این امور است. بدون شک این تسلط بر علوم و شرایط زمان از امام جماعت در اذهان جوانان تصویر فردی مقتدر و صاحب نفوذ را نمایان می سازد.
منابع انسانی و امکانات مسجد را مدیریت کنیم
«یکی از مهم ترین مسائل در مسجد مدیریت آن است؛ لذا با توجه به اهمیت برنامه ریزی در برنامه های دینی، فرهنگی و آموزشی مسجد، ضروری است که ائمة جماعات اولین برنامه ریز باشند تا بتوانند اهل مساجد را هم به منظور تقویت بنیة دینی و مذهبی آنان و هم به منظور بهره برداری در مسائل سیاسی و اجتماعی و ارتقای میزان آگاهی آحاد مردم مهیا سازند. رسیدن به اهداف مذکور نیازمند برنامه ریزی، سازماندهی امکانات و نیروها و نهایتاً کنترل و نظارت بر اجرای برنامه هاست. بنابراین آنچه مهم به نظر می رسد این است که ائمة جماعات با آگاهی کامل به مدیریت مسجد علاوه بر مشورت با نمازگزاران و هیأت امنای مسجد، تصمیم نهایی را خود اتخاذ و اعمال نمایند. اهمیت این موضوع تا آنجا است که رسول اکرم(ص) شخصاً مدیریت و امامت مسجد النبی را به عهده داشتند و در غیاب ایشان، مدیریت مسجد به عهده کسانی بوده است که به تشخیص آن حضرت صلاحیت امامت را داشته اند.
