هشدار دکتر محمدرضا وفا متخصص تغذیه و رژیم درمانی
از ابن سینا نقل می‌کنند که: «تفاوت بین ماده غذایی، دارو و سم تنها در میزان مصرف آن است.» از این جمله، این طور برداشت کرده‌اند که اگر ما هر روز یک ماده غذایی را برحسب نیاز روزانه‌مان مصرف کنیم، آن ماده می‌تواند حکم غذا را داشته باشد. اما اگر میزان مصرفش از حد طبیعی خارج شود (به صلاحدید پزشک یا متخصص تغذیه)، آن‌وقت آن ماده حکم دارو را پیدا می‌کند و اگر مصرفش به‌طور خودسرانه بیش از اندازه باشد، می‌تواند برای بدن مضر و حتی عامل مسمومیت غذایی باشد. پس می‌بینید که در مصرف مواد غذایی نمی‌توان زیاده‌روی کرد؛ چه برسد به اینکه کسی بخواهد مکمل‌های غذایی را خودسرانه مصرف کند. اگر شما هم جزو این دسته از افراد هستید، بد نیست گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دانشیار دانشگاه، دراین‌باره بخوانید.
آقای دکتر! شما مصرف مکمل‌های غذایی را به چه گروهی پیشنهاد می‌کنید؟
معمولا ما برحسب گروه‌های مختلف سنی و جنسی، برخی ارزیابی‌های تغذیه‌ای روی افراد انجام می‌دهیم و اگر طی این ارزیابی‌ها ثابت شود که بدن فردی بنا به هر دلیلی نمی‌تواند نیاز تغذیه‌ای خودش را از طریق غذا تامین کند، برایش مکمل تجویز می‌کنیم.
بنابراین مصرف مکمل‌ها هم باید تحت نظر متخصص باشد؟
صددرصد! همه افراد باید مکمل‌ها را تحت نظر پزشک یا متخصص تغذیه مصرف کنند. متاسفانه داروهای مکمل جزو داروهای OTC (بدون نسخه) هستند و به همین دلیل، بسیاری از افراد، بدون اینکه میزان نیاز بدنشان را بدانند، آنها را می‌خرند و مصرف می‌کنند و نمی‌دانند که این کار نه تنها برای سلامت‌شان مفید نیست؛ بلکه ممکن است برایشان مشکل ایجاد کند.
می‌شود یک نمونه از این تداخل‌هارا برایمان مثال بزنید؟
بله. مثلا همان‌طور که می‌دانید آهن به 2 شکل کلی در طبیعت وجود دارد؛ یکی، آهن المنتال یا عنصری و دیگری، آهن «هِم». آهن «هِم»، همان آهنی است که در مواد غذایی با منشأ حیوانی وجود دارد و خیلی تحت تاثیر عوامل مختلف قرار نمی‌گیرد و به راحتی در بدن هضم و جذب می‌شود. شاید جالب باشد که بدانید تنها عاملی که می‌تواند حتی جذب آهن هم را مختل کند، آهن المنتال است. آهن المنتال همان قرص‌های فروس سولفاتی است که خیلی از خانم‌ها برای رفع کم‌خونی‌شان آن را بدون تجویز از داروخانه تهیه و مصرف می‌کنند و نمی‌دانند که با این کار نه تنها کم‌خونی‌شان را از بین نمی‌برند؛ بلکه جذب آهن هِمی را که از طریق خوردن گوشت به بدنشان رسیده، مختل می‌کنند.
مصرف قرص‌های کلسیم هم بین مردم خیلی رایج است. مصرف خودسرانه این قرص‌ها هم می‌تواند عوارضی داشته باشد؟
بله، مکمل‌های کلسیم می‌توانند روی جذب عناصر دوظرفیتی دیگر مانند روی، مس و منیزیم تاثیر بگذارند و به‌طور کلی عناصر دوظرفیتی با یکدیگر تداخل دارند و جذب هم را مختل می‌کنند.
آیا ممکن است مصرف مکمل‌ها، تداخل دارویی هم ایجاد کند و اثر دارویی که می‌خوریم را از بین ببرد؟
بله؛ خیلی از داروها می‌توانند روی جذب کلسیم اثر منفی داشته باشند و از سوی دیگر، بسیاری از مکمل‌ها هم می‌توانند در اثربخشی داروها اختلال ایجاد کنند. به همین خاطر وقتی یک پزشک یا متخصص تغذیه می‌خواهد برای بیمار یا مخاطبش، مکملی را تجویز کند ابتدا یک شرح کامل از او می‌گیرد تا بداند چه بیماری‌هایی دارد و چه داروهایی مصرف می‌کند. سپس ساعت و میزان مصرف مکمل‌ها را به گونه‌ای برای او برنامه‌ریزی می‌کند که تداخلی با داروهای مصرفی‌اش پیش نیاید یا حداقل تداخل ایجاد شود و او بتواند با کمترین دوز مصرفی، بیشترین استفاده را از آن دارو یا مکمل ببرد.
با این اوصاف،خیلی از مکمل‌ها می‌توانند با یکدیگر یا با مواد مغذی دیگر تداخل داشته باشند. یعنی مصرف شربت‌های مولتی‌ویتامین مینرال که چند مکمل را با هم دارند، هیچ فایده‌ای ندارد؟
شربت‌های مولتی‌ویتامین مینرال متفاوت هستند. از نظر تکنولوژی دارویی، امکان اینکه یک شرکت داروسازی بتواند چنین شربتی را تولید کند به نحوی که هیچ کدام از مکمل‌هایش اثر یکدیگر را از بین نبرند، وجود دارد. اما متاسفانه تمام مارک‌هایی که این شربت‌ها را به بازار ارائه می‌دهند، معتبر نیستند و ما باید تنها به نام‌های تجاری معروف و معتبر چنین داروهایی اکتفا کنیم. کارخانه‌های معتبر، این شربت‌ها را طوری تولید می‌کنند که ویتامین‌های گروه B در قسمت خاصی از دوازدهه آزاد شوند یا آهن در بخش خاصی از روده باریک و کلسیم هم در بخشی از ابتدای روده بزرگ.
آیا گروه خاصی هم هستند که نسبت به مصرف مکمل‌ها آسیب‌پذیرتر باشند؟
نه! نمی‌توان گفت که مصرف خودسرانه مکمل‌ها می‌تواند برای گروه خاصی از مردم ضرر بیشتری داشته باشد. ممکن است مصرف هر یک از انواع مکمل‌ها با توجه به میزان مصرف و افراد مصرف‌کننده برای گروهی مضر باشد. بگذارید یک مثال دیگر بزنم. آهن درست مانند یک شمشیر 2 لبه می‌ماند که هم کمبود آن منجر به کم‌خونی می‌شود و هم مصرف بیش از اندازه آن می‌تواند مانند یک ماده اکسیدکننده و سمی عمل کند و باعث افزایش اکسیداسیون در سطح سلولی شود. در نتیجه سلول‌ها را تخریب کند و به آنها آسیب برساند. بنابراین خیلی از خانم‌هایی که خودسرانه قرص آهن مصرف می‌کنند باید حواسشان به این موضوع باشد.
آیا خطای رایجی هم در مصرف سایر مکمل‌ها وجود دارد؟
تا دلتان بخواهد! به عنوان نمونه، خیلی از مردم، مکمل کلسیم مصرف می‌کنند و نمی‌دانند که اگر کلسیم همراه با ویتامین D نباشد، تقریبا هیچ اثری ندارد؛ چون عامل مهم در جذب کلسیم، ویتامین D است. بنابراین کسی که قرص کلسیم می‌خورد، باید مطمئن باشد که در مکمل‌اش، ویتامین D هم به صورت همزمان وجود دارد زیرا این ویتامین D است که به جذب کلسیم کمک می‌کند. ناگفته نماند که کمبود ویتامین D و کلسیم، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. اشتباه شایع دیگر مصرف طولانی‌مدت مکمل آهن است که این کار هم می‌تواند به شدت بر جذب روی اثر بگذارد و جذب این ماده معدنی را در بدن کاهش دهد.
منبع:www.salamat.com
/ع