در تاکسی نشسته‌اید و غرق در افکار خودتان هستید که صدای گوینده خبر رادیو، رشته افکارتان را پاره می‌کند.
خانم گوینده خبری را می‌خواند با این مضمون که مصرف تخم‌مرغ برای سلامت ما مفید است؛ در حالی که شما تا الان فکر می‌کرده‌اید مضر است؛ همان شب به منزل می‌آیید و خسته از کار روزانه، مشغول ورق زدن روزنامه می‌شود که ناگهان در صفحه اخبار پزشکی می‌خوانید گوجه‌فرنگی جلوی ابتلا به سرطان را می‌گیرد، در حالی که شما همین چند روز پیش جای دیگری خوانده بودید که گوجه‌فرنگی اثری در پیشگیری از سرطان ندارد. آخر هفته است و تلویزیون را این کانال و آن کانال می‌کنید و می‌بینید مجری یک برنامه ادعا می‌کند محققان اثبات کرده‌اند مصرف هورمون‌های زنانگی بعد از دوره یائسگی ضرورت ندارد و شما قبلا برعکس شنیده بودید.
اینها نمونه‌هایی در علوم پزشکی و سلامت است که همگان را به تعجب وامی‌دارد؛ یافته‌هایی که یک روز به عنوان دستاوردهای خوب، مثبت و موثر از آنها یاد می‌شود و مدتی بعد ممکن است این یافته‌ها با تحقیقات بعدی کم‌رنگ شوند یا حتی زیر سوال بروند. در «موضوع ویژه» این هفته به ذکر چند نمونه از یافته‌های بحث‌برانگیز علوم پزشکی و سلامت در سال‌های اخیر می‌پردازیم و راه و رسم برخورد با این خبرهای علمی و توصیه‌های ضدونقیض را ارایه خواهیم کرد.
تخم‌مرغ؛ بالاخره خوب یا بد؟
یکی از رایج‌ترین مثال‌های تضاد یافته‌های پژوهشی در علوم پزشکی و سلامت را می‌توان در مورد تخم‌مرغ مشاهده کرد؛ یک ماده غذایی که بسیاری از مردم می‌گویند: «بالاخره ما نفهمیدیم تخم‌مرغ برای‌مان خوب است، بد است یا اصلا بی‌تاثیر است... این پزشک‌ها هم که هر روز یک چیز می‌گویند!» البته از این دست جملات درباره موضوعات دیگری هم به گوش‌مان رسیده و بارها آنها را شنیده‌ایم. اما اجازه بدهید واقعیتی را درباره تخم‌مرغ و تاثیر آن بر سلامت قلب و عروق ذکر کنیم. به هر حال تحقیقاتی بوده‌اند که نشان داده‌اند این ماده برای گروه خاصی از افراد، مضر است و برخی دیگر از پژوهش‌ها هم هستند که نشان می‌دهند این ماده غذایی فایده هم دارد؛ اما نتیجه نهایی چیست؟ دکتر برن بک از مایوکلینیک آمریکا این‌طور به این سوال، پاسخ می‌دهد: «تخم‌مرغ سرشار از کلسترول است و غذایی که کلسترول بالایی دارد، باعث افزایش سطح چربی خون می‌شود، اما اینکه یک مقدار مشخص کلسترول در غذای افراد، چه‌قدر چربی خون را بالا می‌برد، چیزی است که در بدن افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است. مقدار مجاز کلسترول در روز در رژیم غذایی به این صورت است:
• برای افراد سالم: روزانه کمتر از 300 میلی‌گرم.
• برای بیماران دیابتی، قلبی و افراد دارای کلسترول بد (LDL) بالا: روزانه کمتر از 200 میلی‌گرم.
یک تخم‌مرغ بزرگ حدود 215 تا 220 میلی‌گرم کلسترول دارد که بخش عمده آن در زرده‌اش نهفته است. اگر دوست دارید هر روز یک عدد تخم‌مرغ میل کنید، باید سایر منابع غذایی دارای کلسترول را محدود کنید. برای مثال، به جای گوشت قرمز، سبزیجات مصرف کنید و قید لبنیات پرچرب را بزنید. اگر هم تخم‌مرغ دوست دارید ولی نمی‌خواهید به کلسترول بالا دچار شوید، سفیده‌اش را مصرف کنید.»
چای؛ مفید یا مضر؟
برای چای، افزایش عمر، قلب سالم‌تر، کاهش استرس، دندان‌های سالم‌تر، مقابله با سرطان و بهبود حافظه به عنوان فواید شمرده شده است.
برای قهوه، توانایی مقابله با زوال عقل، بهبود تمرکز، کاهش خطر پروستات و محافظت در برابر برخی بیماری‌ها (مانند سنگ کیسه صفرا، سنگ کلیه، سیروز کبد و دیابت نوع2) به عنوان مزیت، ذکر شده است.
اما از نظر خطرات احتمالی، هم چای و هم قهوه اثرات اثبات شده‌ای بر کاهش باروری، افزایش استرس در مصرف بیش از حد، بالا رفتن احتمال سقط، افزایش فشارخون و جلوگیری از خواب مناسب دارند که در جای خودشان حایز اهمیت هستند.
گوجه‌فرنگی؛ دوست یا دشمن پروستات؟
مرکز ملی سرطان آمریکا در یک مطالعه بزرگ نشان داده است که گوجه‌فرنگی تاثیری در پیشگیری از ابتلا به سرطان پروستات ندارد. این یافته برخلاف چیزی بود که سازمان غذا و داروی این کشور تاکنون روی آن تاکید می‌کرد. البته گوجه‌فرنگی حاوی مقادیر زیادی آنتی‌اکسیدان است و آنتی‌اکسیدان‌ها جزو عوامل محافظت‌کننده در مقابل سرطان به حساب می‌آیند اما لزوما این مواد آنتی‌اکسیدان که اختصاصا به نام کاروتنوییدها (و نوع خاص آن در گوجه‌فرنگی به نام لیکوپن) شناخته می‌شوند، ممکن است نتوانند علیه این نوع خاص سرطان توانایی از خود نشان دهند. اینها برخلاف تحقیقات سال 2002 تا 2005 بود که می‌گفت گوجه‌فرنگی و سس آن، جلوی سرطان (و اختصاصا سرطان پروستات) را حتما می‌گیرد.
جینکو؛ بهبود حافظه یا نه؟
جینکو که زمانی ادعا می‌شد باعث بهبود حافظه در افراد می‌شود، قادر نیست از ابتلا به بیماری آلزایمر و افت قدرت شناختی در افراد مسن جلوگیری کند، در حالی که از 500 سال پیش و با تکیه بر یافته‌های طب سنتی چین، بر قدرت جینکو در کاهش خطر ابتلا به فراموشی و افزایش توان حافظه، به شدت تاکید می‌شد.
آب به بدن خدمت می‌کند یا خیانت؟
نیازی نیست که هر روز 8 لیوان آب بنوشید. یک تصور غلط که از تحقیقات سال‌های بسیار دور به دست آمده بود این عادت را در ما به وجود آورده بود که حتما باید در روز 6 تا 8 لیوان آب بنوشیم. متخصصان تغذیه معتقدند که به ازای هر کالری که وارد بدن شود، باید 1 میلی‌لیتر آب نوشید. ظاهرا یک سوءتعبیر باعث شده که در توصیه‌ها این 1 میلی‌لیتر در نظر گرفته شود و در میزان کالری دریافتی روزانه ضرب شود و عدد 6 تا 8 لیوان به دست آید. در حالی که خود متخصصان تغذیه، این نیاز 1 میلی‌لیتر به ازای هر کالری را این‌طور ادامه می‌دهند که: «البته بخش عمده‌ای از نیاز به این مقدار آب با محتوای آب موجود در خود مواد غذایی تامین می‌شود» سوءتعبیر در خواندن ادامه جمله باعث شده که فقط بخش اول جمله مدنظر قرار گیرد و بی‌جهت نیاز کاذب به مصرف آب زیاد در روز (که بخش عمده آن دفع می‌شود و اگر از نظر کیفیت، مناسب نباشد، موجبات ابتلا به سنگ کلیه را نیز فراهم می‌آورد) به وجود آید.
سویا بخوریم یا نخوریم؟
سویا باعث کاهش قابل توجه کلسترول بد (LDL) به میزانی که محافظت از خطر قلبی‌عروقی نماید، نمی‌شود. انجمن قلب آمریکا معتقد است که میزان کلسترول بد خون با مصرف سویا پایین میآید اما این کاهش، آن قدر نیست که اثر مفیدی برای سلامت قلبی‌عروقی محسوب شود. البته سویا به هر حال چربی اشباع به میزان بسیار کمتری دارد و ویتامین‌ها و مواد معدنی زیادی نیز در خود گنجانده است.
گوشت قرمز؛ خوب یا بد؟
گوشت قرمز، منبع غنی پروتئین و آهن است اما می‌تواند به سرطان‌های خاص (از جمله سرطان دستگاه گوارش) نیز منجر بشود. پس بالاخره تکلیف چیست؟ باید آن را مصرف کرد یا قیدش را زد؟ به پاسخ این سوال در ادامه اشاره خواهیم کرد ولی بد نیست که ابتدا به مزایا و معایب گوشت قرمز اشاره کنیم:
گوشت قرمز منبعی است غنی از روی (که برای سلامت پوست و تقویت دستگاه ایمنی لازم است)، آهن، پروتئین و ویتامین‌های B برای رژیم غذایی افرادی که دنبال کاهش وزن هستند، مناسب است.
گوشت قرمز از علل شناخته شده خطر سرطان دستگاه گوارش (به‌خصوص روده بزرگ)، افزایش خطر آلزایمر، پوکی استخوان، ابتلا به التهاب روماتیسمی مفاصل و سرطان پستان است و همچنین منبع کلسترول بیش از حد به حساب میآید و خطر مسمومیت غذایی با گوشت آلوده کم نیست.
چگونه از اطلاعات غلط فرار کنیم؟
حالا این سوال پیش میآید که با شنیدن این خبرها و نتایج پژوهش‌های متفاوت و متناقض باید چه کار کنیم تا تکلیف‌مان را بهتر بدانیم و اطلاعات غلط را به دیگران منتقل نکنیم. به توصیه‌ها و هشدارهای زیر توجه کنید:
1.اکثر موارد تضاد و تناقض یافته‌های پژوهش‌ها در علوم پزشکی و سلامت که مورد توجه مردم نیز هست، مربوط به مسایل تغذیه و مواد غذایی است. این تناقض‌ها به چند دلیل اتفاق می‌افتد که باید حواس‌مان به آنها باشد:
• یک ماده غذایی یا یک نوع غذا، میوه یا سبزی خاص، حاوی انواع و اقسام مواد مختلف و ترکیبات گوناگون است که در مقادیر متفاوتی در گونه‌های مختلف آن وجود دارند و در بدن افراد نیز به میزان متفاوتی جذب می‌شوند و تاثیر می‌گذارند. پس نمی‌شود گفت که ویتامین C پرتقال، باعث پیشگیری از سرماخوردگی می‌شود، چرا که پرتقال ممکن است مواد ناشناخته دیگری نیز داشته باشد که آنها هم شاید بر بدن تاثیر بگذارند و ما هنوز آنها را نشناخته‌ایم و بررسی نکرده‌ایم. ضمن آنکه از کجا معلوم همین مواد ناشناخته، جلوی تاثیر یا جذب ویتامین C را نگیرند؟! البته یادمان باشد که تاثیر ویتامین C هم در بهبود سریع‌تر سرماخوردگی زیر سوال است!
• مواد مغذی داخل غذاهای ما، از طریق مکانیسم‌های فیزیولوژی بسیار پیچیده‌ای عمل می‌کنند که بسیاری از آنها هنوز برای دانشمندان هم روشن نیست. پس ساده نیست که بگوییم گوجه‌فرنگی، سرطان را از بین می‌برد! از زمان مصرف گوجه‌فرنگی، فعل و انفعالات زیادی در بدن رخ می‌دهد و هزاران ماده بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند تا مثلا یک مولکول آنتی‌اکسیدان به سلول بدن برسد. نمی‌شود خیلی ساده خیال خودمان را راحت کنیم و بگوییم که مصرف گوجه‌فرنگی مساوی است با مبتلا نشدن به سرطان!
• ترکیبات موجود در مواد غذایی در کشورهای مختلف، متفاوت است. ضمن آنکه کیفیت آنها، دستورات و سلیقه‌های نگهداری، پخت و مصرف مواد غذایی هم در فرهنگ‌های مختلف با هم متفاوت است. پس نمی‌توان لزوما از عادات غذایی یک ملت یا کشور خاص، برای تمام افراد کشورهای دیگر نتیجه‌گیری کرد.
2.تحقیقات پزشکی و سلامت، روی نمونه‌های چند صد تایی تا چند هزار تایی از جمعیت‌های یک منطقه یا یک کشور (و بعضا چند کشور) انجام می‌شوند و آن وقت نتایج آنها به کل آن جامعه تعمیم داده می‌شود چون هیچ‌وقت این امکان وجود ندارد که همه افراد یک کشور مثلا مورد بررسی، آزمایش یا تحقیق قرار گیرند. اگر چه در این تحقیقات به دقت سعی می‌شود که نمونه‌ها به درستی از جامعه مورد نظر انتخاب شوند، اما این خودش یک محدودیت در تمام تحقیقات پزشکی است که ممکن است بعضا نتایج متضاد و متناقض (به دلیل نامناسب بوده انتخاب نمونه‌ها) به دست دهد.
3.پژوهش‌های پزشکی، انواع و اقسام و رتبه‌بندی‌های مشخص دارند. هر آنچه که به عنوان نتیجه یک تحقیق ارایه می‌شود نباید به سرعت مورد پذیرش قرار گیرد. نتایج بعضی انواع پژوهش‌ها، معتبرتر از انواع دیگر هستند و راحت‌تر می‌توان آنها را پذیرفت ، در حالی که با برخی دیگر باید کاملا به دیده احتیاط نگاه کرد. عموم مردم ممکن است با انواع و طبقه‌بندی پژوهش‌ها آشنا نباشند، اما پزشکان و متخصصان در حوزه سلامت، عموما آشنایی با این قضیه دارند و به تدریج این آشنایی در حال افزایش است.
4.نباید با یک تحقیق، حرفی را پذیرفت و نباید با یک تحقیق، یافته‌ای را زیر سوال برد! این عادت اصلا خوب نیست که با شنیدن یک خبر از رادیو، خواندن یک مطلب در اینترنت، دیدن یک برنامه تلویزیون و یا حتی شنیدن یک توصیه از نزدیکان، افراد معتمد و بعضا پزشکان، لزوما نتیجه‌گیری کنیم که «خب، پس همیشه همین‌طور است» در تحقیقات علوم پزشکی و سلامت، همیشه باید حواس‌مان باشد که یک یافته و کشف جدید، باید در مطالعات بعدی و یا بررسی‌های آینده، چند بار تکرار و نشان داده شود تا بتوان آن را با خیال راحت‌تر پذیرفت.
9 تصور طبی غلط اما رایج
به موارد پیش‌گفته، باید نکات دیگری را هم اضافه کرد که می‌شود آنها را «تصورات غلط» نامید؛ تصورات غلطی که در اذهان عمومی وجود دارد و تحقیقات پزشکی آنها را رد کرده است. البته این موارد، مستقیما به موضوع مطلب مرتبط نیست ولی شباهت‌هایی با آن دارد. به فهرستی از این تصورات که غلط هستند، توجه کنید:
1.هوای سرد، آدم را بیمار می‌کند.
2.مخاط سبز رنگ در بینی، نشانه سینوزیت است.
3.بیشتر دمای بدن از سر انسان دفع می‌شود.
4.شیر باعث افزایش ترشحات بینی می‌شود.
5.بازی‌بازی کردن با مفاصل انگشتان، آرتروز می‌آورد.
6.قرص‌های جلوگیری را نباید همراه آنتی‌بیوتیک خورد چون اثرشان کم می‌شود.
7.مصرف قند، باعث بیش‌فعالی کودکان می‌شود.
8.اجابت مزاج طبیعی یعنی روزی‌یک‌بار.
9.غذایی را که روی زمین می‌ریزد، می‌شود سریع برداشت و استفاده کرد.
خلاصه اینکه
• زودباور نباشیم: نه با شنیدن یک خبر مثبت خیلی ذوق زده شویم و نه با شنیدن یک خبر منفی، روحیه‌مان را ببازیم! باید آنها را در حافظه نگه‌داریم و اگر برای‌مان مهم است، دنبال تایید یا رد آن (با استفاده از منابع مختلف) برویم.
• مشورت کنیم: در مسایل پزشکی و سلامت، بهترین کسی که مشورت و راهنمایی به ما می‌دهند، پزشکان معالج خودمان یا متخصصان مورد اعتماد هستند. باید مطالبی را که می‌شنویم، با رجوع به آنها تایید یا رد کنیم. مطالب روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون، تبلیغات مختلف و خصوصا مطالب سلامتی در اینترنت، ممکن است آلوده به انواع خطاها، اشتباهات و جهت‌گیری‌های عمدی باشند حتما لازم است منبع مطالبی که اخبار را از آنها می‌گیریم، معتبر، شناخته شده و قابل اعتماد باشند. و در پایان، این نکته را نیز در نظر داشته باشید که بی‌جهت نیست که هفته‌نامه «سلامت»، از ابتدای انتشار خود تا کنون، در صفحه شناسنامه‌اش، از نظر اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به مخاطبان و خصوصا از جنبه حقوقی، جملات زیر را درج کرده است:
«پزشکی دانشی همیشه در تغییر است. در ارایه مطالب «سلامت» تلاش زیادی در جهت کامل بودن و تطابق آن با استانداردهای روز پزشکی دنیا تا زمان انتشار صورت گرفته است. اما به دلیل اینکه در علوم پزشکی، وجود تغییرات همواره متصور است، «سلامت» مطالب ارایه شده را کامل و عاری از خطا نمی‌داند. ارجح آن است که کاربران، این اطلاعات را قبل از به کارگیری، با رجوع به پزشکان و منابع دیگر، تایید نمایند.»
منبع:www.salamat.com