به گزارش ایسنا، جلسه نقد کتاب «قدرت ارتباطات» اثر مانوئل کاستلز سه‌شنبه ـ 21 شهریور ماه ـ با حضور هادی خانیکی (استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی)، مسعود کوثری (استاد ارتباطات دانشگاه تهران)، حسینعلی افخمی (استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی) و حسین بصیریان جهرمی (مترجم کتاب «قدرت ارتباطات») در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.
حسین بصیریان جهرمی مترجم کتاب «قدرت ارتباطات» در معرفی این کتاب بیان کرد: کاستلز یک جامع‌شناس اسپانیایی است و کتاب‌های سه‌گانه «عصر اطلاعات» را نوشته است. کتاب «قدرت ارتباطات» برای اولین بار در سال 93 به پیشنهاد من در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ترجمه شد.
او با اشاره به فصل‌های کتاب «قدرت ارتباطات» گفت: این کتاب دارای پنج فصل قدرت در جامعه شبکه‌ای، ارتباطات در عصر دیجیتال، شبکه‌های ذهن و قدرت، برنامه‌ریزی شبکه‌های ارتباطی و برنامه‌ریزی مجدد شبکه‌های ارتباطی است. در فصل اول این کتاب تعریفی از قدرت و نظرات ماکیاول و اندیشمندان متأخر ارائه شده است. فصل دوم این کتاب نیز با توجه به ویژگی که عصر ارتباطات دارد، انقلاب ارتباطی را مطرح می‌کند.
مسعود کوثری در ادامه با اشاره به کتاب «قدرت ارتباطات» اظهار کرد: کاستلز از اندیشه گیدنز الهام گرفته است و قبل از کاستلز او درباره اینکه چگونه با مخاطبان محدود ارتباط برقرار کرده و محصول خود را با توجه به یک گروه خاص طراحی کنید را مطرح کرده بود. همچنین او در کتاب دیگری به بحث تأثیر شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات جدید اشاره کرده است و به مبحث سیاست‌گذاری نیز پرداخته و مطرح کرده است که آیا باید وارد سیاست‌گذاری بشویم و پاسخ من به این پرسش آری است؛ به دلیل اینکه همه شرایط موجود ما را به سیاست‌گذاری جدید رسانه وارد می‌کند. اینکه یک رسانه از کجا شروع می‌شود و به کجا می‌رود، مهم است.
هادی خانیکی که مقدمه‌ای بر کتاب «قدرت ارتباطات» نوشته است، در ادامه گفت: من در حوزه ارتباطات نظریه و اندیشه‌ها دو کار انجام داده‌ام و از آن‌ها نیز دفاع می‌کنم. ابتدا به رویکرد تجربه دکتر تهرانیان در ایران پرداختم که بحثی با محوریت توسعه ملی را مطرح کرده است. همچنین به اندیشه کاستلز پرداخته‌ام. او در سال 85 به ایران آمد و ما گفت‌وگویی را با او انجام دادیم که باعث شد به این نتیجه برسم که کاستلز اندیشمندی است که متوقف نشده و چارچوب ذهنی خود را محدود نکرده است. او یک متفکر سیاسی است که به دلیل مبارزه با دیکتاتوری از اسپانیا به فرانسه فرار می‌کند و در فرانسه که فضای چپ‌ها حاکم است اما بعد از فرانسه به آمریکا می‌رود و تحولات جهان سرمایه‌داری را نیز در نظریات خود قرار می‌دهد. کاستلز چهارمین اندیشمند برجسته در تحولات اجتماعی و ارتباطی است. البته او در حوزه ارتباطات جزو نظریه‌پردازان اول است.
او افزود: کتاب «قدرت ارتباطات» مکمل کتاب سه‌گانه «عصر اطلاعات» کاستلز است. به همین دلیل این کتاب اهمیت دارد. بصیریان مترجم کتاب به دنبال این بود که بفهمد برای مصرف رسانه‌های اجتماعی می‌توان سیاست‌گذاری انجام داد و همچنین آیا رسانه‌های اجتماعی سیاست‌گریزند؟ قدرت در شبکه‌ها به گونه‌ای است که راه را برای هر مداخله‌ای از سوی قدرت سیاسی و حتی جامعه مدنی می‌بندد.
خانیکی با اشاره به بحث محوری کاستلز گفت: بحث محوری او تحول میان فناوری و فرهنگ است. او قدرت را به عنوان ظرفیت رابطه‌ای تعریف می‌کند و یک مفهوم ثابت برای آن در نظر نمی‌گیرد و همچنین اشاره می‌کند که جنبش‌های اجتماعی در درون شبکه‌ها شکل می‌گیرند. حرف محوری کاستلز این است که قدرت ارتباطات سه جنبه دارد و حول شبکه‌ها شکل می‌گیرد و فرد، نهاد و سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین همه حوزه‌های انسانی را دربرمی‌گیرد.
او افزود: شبکه‌های قدرت در حوزه‌های مختلف شبکه‌سازی می‌کنند و ادغام نمی‌شوند بلکه به صورت رقیب فعالیت می‌کنند. کلمه قدرت حول سیستم سیاسی شکل می‌گیرد و سیاست نقش بنیادین در شبکه‌سازی قدرت دارد. از اینجاست که سیاست‌گذاری در حوزه شبکه‌ها را امری منعطف و متغیر می‌داند. فهم اندیشه کاستلز به فهم تغییرات در جامعه امروز کمک بسیاری می‌کند. کاستلز دو کتاب در دست انجام دارد که یکی از آن‌ها شبکه‌ها و توسعه و دیگری شبکه‌ها و انقلاب موبایلی نام دارد و امیدواریم که این آثار او در ایران هم ترجمه شود.
حسینعلی افخمی در نقد کتاب «قدرت ارتباطات» گفت: «قدرت ارتباطات» بخشی از ادبیاتی است که 20 سال گذشته در ایران انجام شده است. کتاب‌شناسی این کتاب در سال 93 باقی مانده است. ما نمی‌توانیم کاستلز را نقد کنیم و باید بدانیم که در کشورهای دیگر به او چه نگاهی دارند. قدرت ارتباطات و شبکه‌ها پیچیدگی خود را دارند به این دلیل که رویکرد قدرت در رشته‌های علوم سیاسی، ارتباطات و... وجود دارد. روزنامه‌نگاری قبل از اینکه اینترنت به وجود بیاید دعوایش با قدرت فیزیکی بود اما بعد از اینکه اینترنت ظهور پیدا کرد، روزنامه‌نگاری در تله سانسور افتاد و این سوال به وجود آمد که تکنولوژی آزادی یا تکنولوژی قدرت داریم؟
این استاد ارتباطات با اشاره به دانش ارتباطات در ایران گفت: بحث شبکه در حوزه اجتماعی را ابتدا مردم‌شناسان مطرح کردند. ما باید بدانیم که هنوز درک درستی از اندیشه کاستلز و ارتباطات شبکه‌ای نداریم. به دلیل اینکه دانش ارتباطات در کشور ما در برخی جهت‌ها در نقطه صفر قرار دارد و در جاهای دیگر پیشرفته شده است.
او ادامه داد: مبحث ارتباطات گروهی در دانشگاه‌های ما تدریس نمی‌شود اما در کشورهای دیگر چند سالی است که وجود دارد. ارتباطات گروهی با مشارکت سیاسی، حزب و سازمان‌ها ارتباط نزدیک دارد و فقدان ادبیات ارتباطات گروهی برای ما مشکل ایجاد می‌کند. در واقع فقدان ادبیات ارتباطات جریان حاکم بر ذهن ماست که یک نوع جبرگرایی مک لوهان را نشان می‌دهد و به دلیل اینکه کاستلز به مک لوهان نزدیک است درک کاستلز برای ما آسان‌تر است زیرا زمینه نزدیکی با او داریم. چرا باید کاستلز را بشناسیم و اندیشمندان دیگر در این حوزه را نشناسیم. آنچه که کاستلز در این کتاب مطرح کرده است قابل تغییر است.
افخمی با اشاره به اندیشه امانوئل کاستلز ادامه داد: کاستلز بحث شبکه و سیاست را مطرح می‌کند و باید بدانیم که تحولاتی که در کشورها رخ می‌دهد پیچیده‌تر از رسانه‌هاست. برای مثال زمانی می‌گفتند که عامل سقوط اتحاد جماهیر شوروی جهانی شدن تلویزیون است. اما برخی معتقدند که جهانی شدن تلویزیون عامل انقلاب نیست و تنها می‌تواند جنگ داخلی و تحول ایجاد کند. همچنین زمانی هم انقلاب ایران را انقلاب بی‌بی‌سی می دانستند اما این گونه نبود.
او افزود: سال 1980 تعدادی معتقد بودند که با ظهور اینترنت ارتباط جمعی مُرد اما این گونه نبود و ما باید فراتر از انقلاب اینترنتی برویم. شرکت‌های جدید رسانه‌ای که خصوصی هستند قوانین فضای مجازی را ایجاد می‌کنند و در واقع این کار خارج از کنترل دولت است.
مسعود کوثری با اشاره به بحث قدرت در اندیشه کاستلز گفت: بحث قدرت در اندیشه کاستلز قدرت به توان 2 است. ریشه مفهوم قدرت در غرب از تعریف وبر نشأت می‌گیرد و یک نوع قدرت رابطه‌ای را مطرح می‌کند.
این استاد ارتباطات افزود: جامعه‌شناسان مفهوم جامعه شبکه‌ای را قبل از ظهور اینترنت مطرح کردند. آن‌ها در واقع یک تعریف رابطه‌ای از جامعه می‌خواستند. هم ذات قدرت رابطه‌ای است و هم جامعه مبتنی بر رابطه‌ای بودن است به بیان دیگر جامعه بدون مفهوم رابطه‌ای قابل فهم نیست. همچنین مفهوم کنترل نیز در ارتباطات مطرح است که با عنوان جامعه نظارتی در دهه 90 میلادی مطرح شد. جامعه نظارتی در حال شکل‌گیری وسیع است و ما باید از تعاریف کاستلز بفهمیم که چگونه قدرت به توان 2 در جامعه به وجود می‌آید.
