نحوه برگزاری جشن کریسمس در ایران

تاریخچه کریسمس

در ادیان آسمانی روزهایی در سال وجود دارند که پیروان این ادیان‌ها آن‌ها را مقدس می‌شمارند. کریسمس یکی از روزهایی است که مسیحیان آن را مقدس شمرده و آن را به سالروز تولد حضرت عیسی نسبت می‌دهند. در این روز که به صورت سنتی 25 دسامبر در بین مسیحیان جشن گرفته می‌شود ولی برخی کلیساهای ارتدکس شرقی روز 7 ژانویه را به عنوان کریسمس جشن می‌گیرند که با 25 دسامبر در تقویم جولیان یکسان است. این تاریخ‌ها تنها سنتی بوده و به نظر نمی‌رسد تاریخ حقیقی تولد مسیح چنین روزی بوده باشد.

توس جولیوس آفریکانوس نخستین مورخ مسیحی بود که شرح وقایع جهانی را آغاز کرد در رایج کردن این ایده که مسیح روز 25 دسامبر متولد شد نقش محوری داشت. این تاریخ نه ماه پس از تاریخ آبستن شدن حضرت مریم (س) (25 مارس) محسوب می‌شود. از سوی دیگر 25 مارس تاریخ اعتدال بهاری بوده و خلق حضرت آدم (ع) تلقی می‌شود.

نمادهای جشن کریسمس چیست؟

داروش و راج

دویست سال قبل از میلاد مسیح، کاهنان برای جشن گرفتن آغاز زمستان از گیاه داروش (mistletoe) استفاده می‌کردند. آن‌ها این گیاه همیشه سبز را که به صورت هم زیست بر روی درختان دیگر زندگی می‌کند جمع آوری کرده و از آن برای تزئین منازل استفاده می‌کردند. آن‌ها اعتقاد داشتند که این گیاه دارای خواص درمانی ویژه ای دارد که برای هر مشکلی کاربرد دارد.

درخت کریسمس

آغاز استفاده از درخت کریسمس به آلمان قرن شانزدهم برمی‌گردد. چنین معمول بود که اهالی آلمان درختان صنوبر را در داخل و خارج از منزل، با گل سرخ، سیب و کاغذ رنگی تزئین می‌کردند. این اعتقاد وجود
دارد که مارتین لوتر (Martin Luther)، اصلاح طلب پروتستان، اولین شخصی بوده که درخت کریسمس را با شمع‌های متعدد روشن کرده است. چنین گفته می‌شود که او شبی تاریک در راه بازگشت به خانه تحت تأثیر زیبایی ستارگانی که از میان شاخه‌های یک صنوبر کوچک می‌درخشیدند قرار گرفته و برای ایجاد این حالت بر روی درخت داخل منزل، شمع‌هایی را به شاخه‌های آن آویخته است.

آب نبات عصایی

قرن‌هاست که آبنبات های عصایی در بسیاری از کشورها تولید می‌شود اما تنها از حدود سال 1900 بود که که این آب نبات‌ها با خطوط قرمز تزئین شده و سرشان درست مانند عصا، خمیده شد. گاهی این آب نبات‌ها برای ساکت نگه داشتن کودکان در کلیسا بین آن‌ها پخش می‌شد. داستان‌های متعددی درباره دلیل وجود و شکل خاص این آب نبات‌ها وجود دارد که با وجود تخیلی بودن، توضیح خوبی درباره نمادینه بودن این آب نبات در اختیار ما می‌گذارند. یکی از این داستان‌ها به این شرح است: در اواخر قرن نوزدهم یک آب نبات ساز اهل ایندیانا به فکر تولید آب نباتی افتاد که نشانه‌های کریسمس را در خود داشته باشد. ایده او این بود که یکی از آب نبات‌های دراز و سفید را به شکل عصا درآورد. او چند سمبل از عشق و ایثار مسیح مقدس را در این آب نبات عصایی ترکیب کرد. او از یک آب نبات نعنایی سفید استفاده کرد. این رنگ نشانه پاکی و بی گناهی این پیامبر بود. سپس وی با افزودن سه خط باریک سرخ، نمادی از رنج‌های مسیح را ایجاد کرد که تعداد آن‌ها نیز نشانه تثلیث بود. بعد از این او خط سرخ ضخیمی را نیز به نشانه خون مسیح مقدس به آن اضافه کرد. هنگامی که سر این آبنبات خمیده شده باشد، شبیه عصای شبانان می‌شود و اشاره ای به این تعبیر است که عیسی مسیح، چوپان و راهنمای بشر بوده است. همین عصا در حالت وارونه، به شکل حرف J که ابتدای نام Jesus است در می‌آید.

پاپا نوئل

سانتا کلاز (Santa Claus) یا پاپانوئل اصلی که سنت نیکولاس (St. Nicholas) نام داشت، در قرن چهارم میلادی در ترکیه متولد شد. او از همان دوران کودکی بسیار دیندار و وارسته بود و زندگی خود را وقف مسیحیت نموده بود. او به خاطر گشاده دستی و بخشندگی به فقرا شهرت بسیاری کسب کرد. در سال 1822 کلمنت سی. مور (Clement C. Moore)، شعر مشهور خود”ملاقات با سنت نیکولاس” را سرود که بعدها با عنوان”شب قبل از کریسمس” منتشر شد.

جشن کریسمس در ایران

با توجه به حضور فراوان مسیحیان در ایران با نزدیک شدن به جشن کریسمس حال وهوای کشور ما نیز عوض می‌شود. بمانند اواخر اسفندماه و آماده سازی مردم برای برپایی جشن نوروز، مسیحیان و ارامنه داخل ایران با خرید وسائل و تزیینات جشن کریسمس خود را برای این جشن آماده می‌کنند. بسیاری از مناطق آذربایجان از دیرباز محل سکونت ارمنی‌ها بوده است. وجود یکصد و هشتاد و هفت کلیسا و کلیسای کوچک (دَیر) ارمنی در نقاط مختلف آذربایجان، مانند قره کلیسا در چالدران (دوره صفوی)، کلیسای استفانوس مقدس در جلفای ارس (سده نهم میلادی)، کلیسای زور زور در در چالدران (دوره صفوی)، کلیسای مریم‌مقدس دره‌شام (سدهٔ شانزدهم میلادی) و کلیسای موجومبار نشانه‌هایی از حضور ارمنیان در این منطقه است. سال‌ها پیش از آنکه شاه عباس بزرگ، ارمنیان را به داخل فلات ایران کوچ دهد، بازرگانان ارمنی از طریق شیراز و بندرعباس با هندوستان داد و ستد داشتند. از بارزترین آداب عید نزد مسیحیان ایرانی، تزیین درخت کاج است که نماد سرسبزی و برکت در زندگی بوده و در چهارفصل سبز است و هم به‌دلیل شکل مثلثی درخت، یادآور ثلیث است و از قرن 17 میلادی در اروپا و سپس همه دنیا مسیحیت مرسوم شده است.

جشن کریسمس در اصفهان

مراسم سال نو میلادی هر ساله نیمه شب اول ژانویه در بزرگ‌ترین و زیباترین کلیسای ایران یعنی کلیسای وانک واقع در محله ارامنه نشین جلفای اصفهان برگزار می‌شود. مسیحیان ارتدکس که 99 درصد مسیحیان ایران پیرو این فرقه‌اند، شب پنجم ژانویه تولد حضرت مسیح را جشن می‌گیرند.
«جلفا»، محله‌ای که روزگاری تنها ارامنه در آن زندگی می‌کردند، امروز از مناطق پر رفت و آمد اصفهان شده است و دیگر مخصوص اقلیت خاصی نیست. یکی از ارامنه این محله از آداب و رسوم ارامنه این اصفهان در روزهای کریسمس گفت: در گذشته خانواده‌های بیشتری در کنار هم بودند و جشن سال نو باشکوه‌تر بود، امروزه به دلیل مشکلات عمومی فرصت‌ها محدودتر شده، اما رسم بر این است که خانواده زمان تحویل سال کنار یکدیگر در کنار درخت تزیین شده خود بنشینند و دعا کنند و بعد از آن در مراسم کلیسا شرکت می‌کنند.

جشن کریسمس به تاریخ ایران

جشن کریسمس چندم دیماه است؟
سال 1395 و 2016 میلادی باتوجه به تغییراتی که در روزهای آن‌ها بوجود آمد تاریخ جشن کریسمس از تاریخ 4 دیماه تغییر یافت. کریسمس 25 دسامبر یا 5 دی 1395 (25 ربیع الاول 1438) در ایران جشن گرفته می‌شود.

کاکتوس کریسمس

کاکتوس کریسمس گیاه شناخته شده ای است که به عنوان تزئین در زمان کریسمس مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته به دلیل اینکه گل این گیاه همزمان با جشن کریسمس رویت می‌شود به کاکتوس کریسمس مشهور شده است. کاکتوس کریسمس شبیه گونه‌های دیگر از جنس Schlumbergera است که برگ ساقه که اندام فتوسنتز عمل می‌کنند. ساقه (cladodes) از بخش‌های به شدت پهن، که دارای دو یا سه “دندان” از اشکال در امتداد لبه‌های خود و در پایان می‌رسد متفاوت تشکیل شده است.

شب کریسمس در ایران، برای ایرانیها همیشه کریسمس بی‌سروصدا می‌آید و بی‌سروصدا تمام می‌شود. اتفاقی برای عده‌ای از مردم جهان می‌افتد اما ما بدان بی‌توجهیم. تازگی‌ها اگر تاریخ دقیق عید کریسمس را ندانیم از ماهواره که این روزها در خانه اغلب ایرانیان فراوان است خبردار می‌شویم. تبلیغ‌های شاد، پر از رنگ و خلاقیت هر یک به نوعی ما را به آنچه که مربوط به عده‌ای از هموطنان خودمان هم هست متوجه می‌کند. سال نو میلادی امسال فقط از یک جهت با بقیه فرق دارد که در بیشتر بزرگراهها بیلبوردهای تبریک سال نو میلادی 2009 توسط شهرداری نصب شده است. محله زرکش در شرق تهران یکی از قدیمی‌ترین محله‌های ارامنه تهران است. چند روز مانده به سال نو مسیحی سوت و کور و آرام است. این زمان از سال هیچ فرقی با دیگر محله‌های تهران ندارد. جز در یک مورد: بر در ورودی همه مغازه‌ها که بیشتر مغازه‌های ارمنی هستند یک نوشته تبریک سال نو در کاغذ Aچهار به خط وزبان ارمنی نوشته شده است، پوسترهای کنسرتهای موسیقی ارمنی و تک و توک یک درخت کاج پلاستیکی کوچک روی پیشخوان مغازه. در خیابان میرزای شیرازی تهران چند مغازه‌ای قرار دارند که چند روزی از اواخر آذر و اوایل دی رنگی و درخشان می‌شوند و توجه هر رهگذری را جلب می‌کنند. مغازه‌های فروش کارت تبریک و لوازم کریسمس.
مشکلات اقتصادی بر ارامنه هم فشار می‌آورد اما در اجرای آداب و رسوم شب کریسمس مشکلات اقتصادی چندان هم نمی‌تواند تاثیرگذار باشد چون از لحاظ معنوی ارامنه می‌توانند آداب و رسومشان را انجام بدهند. از لحاظ خرید‌ها مردم دستشان تنگ است و الان فروشگاه‌های ارامنه فروششان نسبت به سال‌های قبل کمتر شده است. آداب و رسومی که در کلیساها برگزار می‌شود مثل سابق است و فرقی نکرده است.
در ایام کریسمس بسیاری از آژانسهای مسافرتی برنامه‌های سفری ویژه‌ای به اروپا ترتیب می‌دهند، در داخل کشور جشنهایی به مناسبت سال نو برگزار می‌شود و تمام تالارها برای حضور فقط اقلیتهای دینی مجوزدارند. افراد خیلی کمی هم هستند که به خارج از کشور برای کریسمس سفر می‌کنند. البته برخی از مسیحیان هم حتی اگر استطاعت مالی نداشته باشند بستگانشان را که در خارج کشور هستند دعوت می‌کنند ایران. چون رسم این است که خانواده‌ها دور هم جمع شوند فقط این طور نیست که بروند تالارها خوش بگذرانند و بابانوئل کادو بدهد. اصل آداب و رسوم در اجتماع خانواده است که در خانه‌ها می‌تواند اجرا شود. در سال‌های اخیر هم تعداد تالارها کم شده و هم تعداد کسانی که می‌روند به تالارها هم قیمت خیلی بالاست.
چند سالی است که بیشتر مسیحیان به جای درخت کاج طبیعی از درخت پلاستیکی استفاده می‌کنند. «درخت کاج سبز کمتر شده است. سفارتخانه‌های خارجی خودشان کاج مصنوعی دارند اصولا به خاطر محیط زیست بریدن درخت‌ها را ممنوع کردند. بسیاری از ارامنه هم درخت پلاستیکی می‌گذارند. البته یکی از سنتهای ارمنی‌ها این است که درخت باید طبیعی باشد چون در فوریه که این درخت تا آن زمان خشک می‌شود آن را در آتش می‌سوزانند. ولی درخت پلاستیکی را نمی‌شود سوزاند.»
جشن‌های سال نو ایرانیان مسیحی مشابه مسیحیان دیگر کشورهاست: تقریبا شرایط یکسان است تنها فرق این است که در ایران مراسم به علت اقلیت بودن قوم ارمنی محدود انجام می‌گیرد.
مسیحیان ایران روز بیست و پنجم دسامبر را جشن نمی‌گیرند: «در ایران 25 دسامبر ارامنه هیچ کاری ندارند. درخت کاج را از 15 روز قبل می‌گذارند. بستگی به سلیقه‌ها دارد مراسم روز 31 دسامبر که برای همه مسیحیان مشترک است. ساعت 12 نصف شب کریسمس در ایران مراسم باداراک قربانی مقدس در کلیساها برگزارمی شود و روز اول ژانویه هم در کلیساها همه مراسم قربانی برگزار می‌شود. ولی شب 5 ژانویه مراسم بسیار باشکوهی در کلیساها انجام می‌شود. ارامنه دو جشن اصلی دارند که عصر انجام می‌شود یکی میلاد مسیح و دیگری عید پاک. غیر از این مراسم باداراک صبح‌ها برگزار می‌شود. مراسم شب کریسمس در ایران سال نو همه می‌روند کلیسا و روزه‌شان را با مراسم عشاء ربانی باز می‌کنند و به عنوان تبرک خانه کره متبرک را به هرکسی می‌دهند که آن را در غذایشان می‌ریزند. مراسم تبرک آب هم هست به یاد تعمید مسیح در رود اردن صلیبی را در ظرف آب بزرگی می‌اندازند و با روغن مقدس آن را تبرک می‌دهند و بعد یک نوجوان صلیب را بیرون می‌کشد و آب تبرک را بین مردم تقسیم می‌کنند. شب 5 ژانویه فقط باداراک است صبح ششم باداراک و هم تبرک آب است که آب را هم برای تبرک خانه و هم برای شفای بیماران می‌برند. شب سال نو یا پیش بزرگان فامیل هستند یا سری به آنها می‌زنند اگر کسی از اقوام فوت کرده باشد حتما سری به خانواده عزادار می‌زنند. زیر درخت کاج همیشه کادو است. هر سال تزیینات درخت را نمی‌خرند. همانها را که دارند استفاده می‌کنند.»
در جشن رسمی یک بابانوئل کوچک زیر درخت همیشه هست اما در خانواده‌ها هستند افرادی که لباس بابانوئل را در شب کریسمس در ایران می‌پوشند. انجمنهایی هم دارند که در شب کریسمس در ایران بابانوئل دارند و افراد آنها را برای حضور در مجالسشان رزرو می‌کنند تا آن شب بیایند و به بچه‌ها کادو بدهند.