سومین رودخانه پر آب کشور است و یکی از شریان‌های مهم رودخانه کارون بزرگ در استان خوزستان.
به گزارش ، ابتکارنوشت: نقش اساسی و مهمی در پویایی اکوسیستم و محیط زیست ایفا می‌کند و به واسطه‌اش بیش از پنج میلیون تن انواع محصولات زراعی و باغی در شمال استان خوزستان تولید می‌شود. سرشاخه‌هایش اکنون تامین کننده اصلی آب مصرفی شرب، صنعت و کشاورزی در 7 شهر است، از خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور و سلفچگان گرفته تا قم که اصلی‌ترین مصرف‌کننده آن است. این رودخانه با آبی سرد و زلال علاوه بر پتانسیل گردشگری، زیستگاه انواع آبزیان بومی و منحصر بفرد است. از گوزن زرد ایرانی، سمندر امپراطور تا لاکپشت فراتی که در خطر انقراض قرار دارند. دزفولی‌ها به خوبی می‌شناسندش. چند وقتی است که نفسش به شماره افتاده و جلبک‌ها، خزه‌ها و انبوه زباله‌ها جای جوش و خروشش را گرفته است. حیات رودخانه دز که به گفته فتاح وزیر وقت نیرو یکی از بهترین آبهای دنیا خوانده شده بود، در معرض تهدید قرار دارد.
«تنها یک رود در ایران یعنی رود کارون به مقصد می‌رسد» این جمله را عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دو روز پیش بیان کرده است. جملاتی ناامیدکننده که چیزی جز حقیقت نیستند. رودخانه‌های ایران یک به یک در معرض نابودی هستند و فاضلاب‌ها، زهاب‌ها و پسماندهای شهری، کشاورزی و صنعتی بلای جانشان. کارون اگرچه تنها رودخانه زنده در ایران است اما دیر زمانی نخواهد گذشت که حیات آن نیز بیش از امروز در معرض تهدید قرار گیرد. رودخانه دز سرچشمه حیات کارون است. رودخانه‌ای که حالا هم سطح آبش کاهش چشمگیری داشته و هم با آلودگی دست و پنجه نرم می‌کند. رودخانه دز از به هم پیوستن ریز آبه‌ها و سرشاخه‌های متعددی تشکیل شده و از دو اقلیم کوهستانی زاگرس و جلگه‌ای خوزستان عبور می‌کند. در بندر قیر به رودخانه کارون می‌پیوندد و در مسیر عبور در حوزه آبخیر و آبریز خود، زیستگاه‌های متنوع با غنای زیستی ارزشمندی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. جنگل‌های زاگرس، دریاچه دز، منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب، منطقه حفاظت شده چهل پا، جنگ‌های زاویه‌ها و عباس آباد، جنگل پارک ملی دز، منطقه حفاظت شده دز از جمله زیستگاه‌هایی هستند که از وجود این رود بهره می‌برند. ورود آلاینده‌ها و فاضلاب‌های شهری روستایی و صنعتی، ورود پسماندها گردشگران، صید غیر قانونی، تصرفات حریم و بستر رودخانه از جمله عوامل تهدید کننده این رودخانه مهم ایران است.
آخرین تصاویر از این رودخانه حکایت از آن دارد که علیرغم مدت زمان زیاد آلودگی آبهای این رودخانه، همچنان این مشکل گریبان گیر آن است. 23 آبان سال گذشته فرهاد قلی‌نژاد، رئیس اداره محیط زیست دزفول درباره آلودگی آبهای دز گفته است: طبق تحقیق انجام شده رودخانه دز تا محدوده هفت تپه آلودگی ندارد و استانداردهای شاخص آلودگی نشان می‌دهد رودخانه دز از نظر وضعیت آلودگی زیست محیطی در وضعیت تقریبا خوبی است اما عوامل تهدید کننده ای در محدوده شهر دزفول وجود دارد که اگر به طور جدی مورد توجه قرار نگیرند برای این رودخانه خطرآفرین خواهند بود. وی فاضلاب مناطق مسکونی چون زیباشهر، بخشی از شهر دزفول و شهر چم گلک را از عمده منابع آلوده کننده رودخانه دز دانسته و گفته است: با تلاش صورت گرفته فاضلاب بیمارستانی مدیریت شده و به رودخانه دز ریخته نمی‌شود و در حال حاضر بیمارستان‌های دزفول مجهز به سیستم تصفیه فاضلاب است. گرچه به گفته او خوشبختانه هیچ گونه فاضلاب صنعتی در محدوده شهر دزفول و بالادست رودخانه دز تا رودخانه سزار و کوه‌های زاگرس به دریاچه دز وارد نمی‌شود ولی بخش عمده‌ای از فاضلاب صنعتی از میانرود، هفت تپه و صنایع نیشکر، همچنین زهکش‌های کشاورزی در مناطق پائین دست وارد رودخانه دز می‌شوند ضمن اینکه محل اتصال رودخانه دز به کارون نیز با افزایش EC آب همراه است. قلی‌نژاد با اشاره به اینکه 40 درصد از فاضلاب شهر دزفول وارد تصفیه خانه می‌شود، از آماده شدن مطالعاتی ساماندهی فاضلاب زیباشهر خبر داده تا به شبکه فاضلاب شهر دزفول متصل شود. اتفاقی که تا به امروز خبری از آن نبوده است.
قلی‌نژاد در آخرین اظهار نظرهای خود در تیرماه امسال گفته است: در حال حاضر همچنان فاضلاب دو منطقه در رودخانه دز تخلیه می‌شود. یکی از این مناطق، «کوی زیباشهر» در شهر دزفول است که فاضلاب آن به دلیل نبود شبکه فاضلاب در این منطقه به رودخانه دز وارد می‌شود. با پیگیری‌هایی که انجام شد، مصوب شد که شرکت آب و فاضلاب نسبت به انتقال فاضلاب زیباشهر به شبکه فاضلاب دزفول اقدام کند که این مصوبه در حال پیگیری اداری است و تاکنون عملی نشده است. رئیس اداره حفاظت محیط زیست دزفول با بیان اینکه فاضلاب شهر«چم گلک» نیز وارد رودخانه دز می‌شود، گفته است: با پیگیری‌هایی که انجام شد، شهرداری دزفول در این بخش اقدام کرد و در حال حاضر ورودی‌های فاضلاب چم گلک به یک خروجی ختم و در نهایت به یک حوضچه هدایت می‌شود و از ورود فاضلاب به طور مستقیم به رودخانه دز جلوگیری شده است اما همچنان هنگام بارندگی و سیلاب، فاضلاب این منطقه به رودخانه دز وارد می‌شود. وی با تاکید بر ضرورت ساماندهی فاضلاب و تصفیه‌خانه‌های شهری بیان کرده: در این زمینه در شورای حفاظت کیفی رودخانه دز و شورای حفاظت کیفی رودخانه کارون مصوب شده است که شبکه‌ها و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب احداث شوند ولی هنوز اقدام اجرایی در این زمینه انجام نشده است.
حالا بعد از گذشت 3 ماه از این بیانات همچنان این رودخانه درگیر چالش‌های زیست محیطی است و اگر چاره‌ای برای آن اندیشه نشود بیش از پیش محیط زیست ایران با چالش روبه‌رو خواهد شد و با اعمال سیاست‌های نادرست آبی بیش از دیروز کشور با ورشکستگی‌های آبی مواجه شود.
