سرویس فرهنگی فردا: «جمعه سیاه» یا Black Friday یک روز پس از عید شکرگزاری و چهارمین جمعه نوامبر است که در فرهنگ امریکا، آغاز زمان خرید کریسمس و سال نوی میلادی به شمار می رود. این روز در بین مردم امریکای شمالی اهمیت زیادی دارد و بسیاری از شرکت ها این روز را تعطیل اعلام می کنند تا بخش زیادی از افراد بتوانند با استفاده از چند روز تعطیلی پشت سرهم (با توجه به تعطیلی شنبه و یکشنبه) زمان کافی برای خرید اجناس مورد نیاز برای سال جدید داشته باشند. مهمتر از آن در این روز، بسیاری از فروشگاه ها و برندها، تخفیفات ویژه ای برای مشتریان خود در نظر می گیرند.
در سال های اخیر این رسم امریکایی در کشورهای دیگری نظیر کشورهای اروپایی انجام می شود و از سال گذشته نیز در کشور ما توسط چند فروشگاه اینترنتی و برخی از فروشگاه های شمال شهر تهران اجرا شده است.
اگرچه این رسم ریشه در فرهنگ و سبک زندگی امریکایی دارد اما با مقایسه اجرای آن در این کشور و ایران به چند ایراد اساسی برمی خوریم.
اول از همه جمعه آخر نوامبر در کشور ما همزمان با نیمه آذر است. از آنجا که انگیزه خرید در جامعه امریکایی و اروپایی برای تهیه اجناس لازم در سال نوی میلادی است، در کشور ما در روزهای نیمه آذر هیچ انگیزه خاصی برای مردم وجود ندارد تا اجناس مورد نیاز خود را از حراجی ها تهیه کنند. در مقایسه با جمعه سیاه، برپایی نمایشگاه های بهاره و پاییزه که به ترتیب قبل از آغاز فصل بهار و پاییز انجام می شود، انگیزه کافی در خانواده ها برای خرید اجناس وجود دارد که با فرهنگ کشور ما تطبیق دارد و به همین جهت بخش زیادی از جامعه از آن استقبال می کنند. پس به نظر می رسد در اجرای حراجی جمعه سیاه نیازی از طرف مخاطب احساس نشده و صرفا عملی یکسویه و تبلیغاتی از طرف فروشگاه هاست.
همچنین با پایان سال میلادی و آغاز سال جدید، صنعت مد وارد بخش جدیدی از فرایند تبلیغات و تولید پوشاک می شود و عملا پوشاک و کالاهای قدیمی دیگر جایی در سبد خرید بخشی از جامعه که از مد پیروی می کنند، ندارد. به همین دلیل فروشگاه های پوشاک، اجناسی را که بعد از آغاز سال جدید با استقبال کمتری مواجه خواهد شد به فروش می رسانند.
نکته دوم در شکل اجرای جمعه سیاه در کشور ما، انتخاب جامعه هدف در این روز است. مخاطب فروشگاه های اینترنتی و بخشی از مغازه های شمال شهر، بخش مرفه جامعه، دانشجویان و افرادی هستند که زمان زیادی را به حضور در فضای مجازی اختصاص می دهند. در حالیکه اساسا حراجی جمعه سیاه برای طبقه متوسط و فقیر امریکا طراحی شده ولی در ایران با این شکل اجرا، خانواده ها و طبقه متوسط و فقیر اصولا خیلی متوجه نحوه اجرای آن توسط فروشنده ها نمی شوند.
همچنین با توجه به هیجان خرید و رقابتی که بین مشتریان برای تصاحب اجناس در این روز وجود دارد به نظر می رسد ایجاد هیجانی کاذب برای مردم در تصاحب کالاها هیچ تصویر مناسبی از مردم ایران ایجاد نخواهد کرد و ممکن است اشتباه بزرگ و فاحشی که دولت فعلی در توزیع سبد کالا و همچنین روز «سلام سینما» انجام داد و تصویر زشتی از جامعه ایران نمایش داد تکرار شود. با مشاهده ویدئوهایی که از جمعه سیاه در امریکا در فضای مجازی وجود دارد به این نتیجه می رسیم که اصولا چنین روزی در کشور ما نمی تواند تصویر خوبی از فرهنگ ایرانی به نمایش بگذارد.
نکته آخر نیز در مورد پشتیبانی سایت های اینترنتی فروش محصولات در این روز است. سال گذشته چند فروشگاه اینترنتی با تبلیغات گسترده توانست توجه بخش زیادی از کاربران اینترنتی را به خود جلب کند اما در پشتیبانی سرور سایت و همچنین ارسال بسته های خریداری شده کاربران، چندان موفق عمل نکرد و امسال نیز سرورهای چند سایت فروش اینترنتی به دلیل مراجعه زیاد کاربران از دسترس خارج شده بود.
باتوجه به اینکه مدیران این سایت های اینترنتی برای ارائه خدمات پشتیبانی مورد نیاز خود یک سال فرصت دارند، عدم امکان دسترسی کاربران به این سایت ها نوعی بی احترامی به حقوق مخاطبین محسوب می شود. همچنین برخی از سایت ها با افزایش قیمت کالاهای خود و سپس ارائه تخفیف، عملا اجناس خود را با همان قیمت اولیه ارائه می کردند که این موضوع در هفته اخیر بارها در شبکه های اجتماعی مورد انتقاد و حتی تمسخر نیز قرار داده شد. البته این رویکرد در برخی از سریال های تلویزیونی امریکا نیز دستمایه ای برای طنز قرار گرفته که به عنوان مثال در قسمتی از سریال دوستان (Friends) به آن پرداخته شده.
فروش اینترنتی و پشتیبانی از آن امروزه راهکار مناسبی برای بخش زیادی از کاربران فضای مجازی است اما استفاده از یک فرهنگ امریکایی برای ایجاد هیجان خرید نمی تواند راه حل مناسبی باشد و بهتر است فروشگاه های اینترنتی در روزهای منتهی به سال جدید شمسی و همچنین آغاز فصل پاییز و بازگشایی دانشگاه ها و مدارس، حراجی هایی متناسب با فرهنگ ایرانی اجرا کنند.
