آسیب‌های اجتماعی مختص به قشر یا سن ویژه‌ای نیست، بلکه هر فرد در هر شرایطی می‌تواند در معرض انواع و اقسام بزه‌ها و آسیب‌های اجتماعی قرار بگیرد. در این میان می‌توان به دانش‌آموزان به عنوان یکی از گروه‌های حساس و در معرض خطر در جامعه اشاره کرد. در شرایط کنونی این قشر بیش از گذشته در معرض استعمال مواد مخدر، رفتارهای جنسی پر خطر و مخاطرات موجود در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی قرار دارند.
به گزارش ، آرمان نوشت: دانش‌آموزان می‌توانند با آگاهی از خطرات تهدید کننده، یادگیری مهارت‌های اساسی و پایه در مدارس، تقویت عنصر خود آگاهی و خود‌مراقبتی در برابر انواع آسیب‌ها مصون باشند. از سوی دیگر آموزش خود‌مراقبتی در کنار حفظ و شناخت جایگاه انسانی و تقویت اعتماد به نفس فرزندان در درون خانواده‌ها از مهم‌ترین و اساسی‌ترین راهکارهای مبارزه با اعتیاد و سایر آسیب‌های اجتماعی است. همچنین نداشتن سواد رسانه‌ای و نبود آگاهی‌های لازم از آسیب‌های فضای مجازی در بین اولیای دانش‌آموزان در تربیت اصولی فرزندان نقش منفی دارد.
شناسایی4هزار دانش‌آموز با رفتارهای مخاطره‌آمیز
در روزهای اخیر مدیر کل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش از راه‌اندازی سامانه مراقبت خبر داد و گفت: «سال گذشته تعداد چهار‌هزار دانش‌آموز که رفتارهای پرخطر داشتند، شناسایی شدند.» نادر منصور کیایی درباره آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان اظهار کرد: «برای شناسایی آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان سامانه‌ای به نشانی www.moraghebat.medu.ir در وزارت آموزش و پرورش راه‌اندازی کرده‌ایم.» او افزود: «در سامانه مراقبت آسیب‌های اجتماعی همانند اعتیاد، خودزنی، خودکشی و دیگر آسیب‌ها به صورت پرسش از مدیران ذکر شده است تا آنها درباره آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان پاسخ دهند.» به گزارش ایسنا، مدیرکل دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با بیان اینکه شیوه کار ما اقناعی است، تاکید کرد: «ما از روش‌های مختلف آموزشی، آگاه سازی، مددکاری و... نیز استفاده می‌کنیم.»
شناسایی آسیب‌های تهدیدکننده دانش‌آموزان
با بررسی وضعیت امروز دانش‌آموزان کشور باید تاکید کرد که در کلانشهر تهران یکی از آسیب‌های تهدیدکننده دانش‌آموزان استعمال دخانیات در قالب قلیان و سیگار است. در حالی که همین استعمال به ظاهر بی‌خطر قلیان می‌تواند برای نسل آینده کشور سرآغازی برای مصرف مواد مخدر و روانگردان باشد. از دیگر مسائل تهدیدکننده می‌توان به نبود فرهنگ استفاده از فضای مجازی در بین دانش‌آموزان اشاره کرد. این در حالی است که چندی قبل هم مهدی فیض، معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به نقش پر رنگ خانواده‌ها در کنترل دانش‌آموزان برای حضور در فضای مجازی و پیشگیری از آسیب‌های مربوطه گفت: «طبق پایش انجام‌شده میانگین زمانی که دانش‌آموزان پای اینترنت، تلگرام و... صرف می‌کنند، بیش از دو ساعت در روز است.» همچنین در این زمینه محمد بطحایی، وزیر آموزش و پرورش تاکید کرد: «در کنار توسعه سواد رسانه‌ای باید معرفت رسانه‌ای را به فرزندانمان بیاموزیم.»
برنامه‌ای برای کاهش مشکلات دانش‌آموزان وجود ندارد
یک کارشناس آموزش و پرورش درباره آسیب‌های اجتماعی تهدیدکننده دانش‌آموزان به «آرمان» می‌گوید: در هر دوره زمانی آسیب‌های مختلف تهدیدکننده دانش‌آموزان وجود دارد. در اصل شدت و حدت این آسیب‌ها بر اساس فضای اجتماعی هر جامعه و ارتباطات نوآموزان با افراد همسن و سالشان شکل می‌گیرد. محمدرضا نیک‌نژاد می‌افزاید: برای مثال وجود اعتیاد در بین والدین و محله‌های آلوده به انواع آسیب‌های اجتماعی می‌تواند دانش‌آموزان را در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار دهد. هم اکنون آسیب‌هایی همچون اعتیاد، آشنایی زودهنگام با مسائل جنسی و قرار گرفتن در معرض تجاوز یا سوء استفاده‌های جنسی مسائل تهدیدکننده دانش‌آموزان هستند. به گفته او از دیگر آسیب‌های تهدیدکننده دانش‌آموزان می‌توان به فضای مجازی اشاره کرد. فضای مجازی با تمام نقاط قوت خود با آسیب‌های متعدد همراه است. به گفته او باید فضای مجازی به شکل برنامه‌ریزی شده در اختیار دانش‌آموزان قرار گیرد. با این تفاسیر سیاستگذاران باید در زمینه این ابزار فعالیت‌های مناسب انجام دهند تا بتوانند از شدت مشکلات موجود بکاهند.
این در حالی است که هم اکنون برنامه ویژه‌ای برای مدیریت و کاهش آسیب‌های تهدیدکننده دانش‌آموزان وجود ندارد. این کارشناس آموزش و پرورش با بررسی اقدامات انجام شده از سوی والدین، اولیای مدرسه و سیاستگذاران امر برای کاهش آسیب‌های تهدیدکننده دانش‌آموزان می‌گوید: اغلب این افراد مسائل دانش‌آموزان را به شکل سلبی مورد بررسی قرار می‌دهند. تاکنون در سطوح اجتماعی، فرهنگی و آموزشی برنامه ویژه‌ای برای چگونگی رفتار دانش‌آموزان وجود نداشته است. نیک‌نژاد تاکید می‌کند: برخی از دانش‌آموزان از لحاظ خانوادگی با مشکلات متعدد مواجه هستند و شاید می‌توان گفت که دانش‌آموزان نسبت به گذشته با مشکلات فراوان روبه‌رو هستند. او درباره چگونگی رفتار با دانش‌آموزان مشکل‌دار می‌افزاید: فعالان در حوزه رسانه‌ها، کارشناسان آموزش و پرورش و دیگر مسئولان باید در زمینه اهمیت دادن به نیاز دانش‌آموزان باید وارد عمل شوند.
هرگونه راهکار در این زمینه نیازمند توجه مسئولان به امر مشاوره در آموزش و پرورش است. برای مثال در سال گذشته 60درصد دانش‌آموزان کلاس دهم در منطقه پنج تهران جزو بچه‌های طلاق بودند. این در حالی است که اغلب این افراد به‌دلیل شرایط نامناسب خانوادگی دچار آسیب می‌شوند. در این شرایط می‌توان با برنامه و به شکل سازمان یافته دانش‌آموزان را از چالش‌های مختلف نجات داد. به گفته او آموزش و پرورش و مدرسه به عنوان خانه دوم دانش‌آموز می‌تواند در زمینه ارتقای شرایط زندگی کودکان و نوجوانان اقدام مناسب انجام دهد. نیک‌نژاد می‌افزاید: باید برای ارتقای شرایط و بودجه به آموزش و پرورش امکان فعالیت‌های مشاوره‌ای را افزایش داد. هم اکنون بخش قابل توجهی از بودجه آموزش و پرورش از جیب خانواده‌ها تامین می‌شود، طبیعتا در این فضا نمی‌توان انتظار حل یا کاهش میزان آسیب‌های اجتماعی را از این سازمان داشت. هر چند وزارت آموزش و پرورش این ظرفیت را دارد تا از طریق کارهای گروهی و ورزش آرامش نسبی را برای کودکان و نوجوانان ایجاد کند. برای مثال کم نیستند معلمان، مدیران و معاونانی که به شکل فردی برای نجات دانش‌آموزان در معرض آسیب‌ها وارد عمل شده و در اقدامات خود نیز موفق بوده‌اند.
وزارت آموزش‌و پرورش در اولویت قرار گیرد
هم اکنون مسائل و چالش‌های آموزش و پرورش جزو اولویت‌های کشور محسوب نمی‌شود. اغلب کادرهای آموزشی به شکل موردی با دانش‌آموز تحت آسیب برخورد کرده و در برخی مواقع نیز این اقدامات منجر به نجات یک انسان می‌شود. باید دانست که این اقدامات سازمان یافته نیست. در سال‌های اخیر اخباری مبنی بر استعمال مواد مخدر در مدارس، انحرافات اخلاقی، سرقت و... از سوی دانش‌آموزان گزارش شده است. در اغلب موارد نیز با برخورد به اصطلاح چکشی و اخراج دانش‌آموز مواجه بوده است. این در حالی است که با رفتارهای سازمان یافته می‌توان دانش‌آموز در معرض آسیب را نجات داد، اما تاکنون این اقدامات سازمان یافته در کشور ما مورد توجه مسئولان و تصمیم‌گیران آموزشی کشور قرار نگرفته است.
برای مثال در کشور فنلاند دو بار در ماه دست‌اندرکاران مدرسه در کلاسها حاضر شده و دانش‌آموزان با نیازهای ویژه را از طریق آزمایش‌های خاص انتخاب کرده و به آنها بر اساس نارسایی‌هایشان کمک می‌کنند. باید اذعان داشت که در کشور ما چنین مسائلی مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در کشور با اهمیت به وزارت آموزش و پرورش می‌توان نسل جدید را در برابر چالش‌های پیش رو مصون تربیت کرد. در حالی که وزارت آموزش و پرورش هر سال به دلیل چالش‌های مالی با مشکلات متعدد مواجه است. باید برنامه مددکاری اجتماعی در سطح مدارس کشور دنبال شود. درضمن پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی تنها با تقویت عوامل محافظت‌‌کننده از جمله آموزش، دانش‌افزایی، فعالیت‌های ترویجی و راهکارهای مشابه، قابل انجام نیست، بلکه لازم است به سهم عوامل مخاطره‌آمیز و سبب‌ساز نیز توجه کرد که از جمله آن وضعیت خانوادگی، عوامل مرتبط با سبک زندگی کودکان و نوجوانان، تاثیر رسانه‌ها و صنایع فرهنگی است. چه بسیار کودکان و نوجوانانی که تحت پوشش فعالیت‌های پیشگیری در مدرسه قرار دارند، اما تحت تاثیر عوامل مخاطره‌آمیز در خارج از مدرسه نیز هستند و به همین دلیل ممکن است از تاثیر فعالیت‌های پیشگیرانه مدرسه‌ای کاسته شود. از سوی دیگر ظرفیت‌سازی برای مداخلات به موقع، سریع و موثر است. برنامه‌های پیشگیرانه در گروه سنی کودکان و نوجوانان به‌ویژه مداخلات مربوط به فوریت‌های اجتماعی زمانی می‌تواند موفق و اثربخش باشد که مبتنی بر چرخه‌ای تعریف شده از حمایت‌های اجتماعی باشد و در قالب یک نظام مراقبت اجتماعی صورت گیرد.
