بازار تبریز ؛ یکی از بزرگ ترین بازارهای ایران

یکی از جاذبه های کشور ایران و استان آذربایجان شرقی بازار بزرگ تبریز، بزرگترین بازار ایران می باشد، این بازار زیبا همانطور که از اسمش مشخص می باشد در شهر تبریز واقع شده است. طبق نظر اکثریت کارشناسان مربوطه، این بازار یکی از باشکوه ترین و عظیم ترین بازار های یکپارچه و به هم پیوسته در دنیا به حساب می آید. این بازار دارای ثبات بسیار خوبی است و از دیرباز تا به حال وضعیت اقتصادی و مراودات خود را تقویت نموده است. در سال 1193 هجری قمری این بازار هزار ساله بر اثر حادثه زلزله تقریبا به ورطه نابودی کشانده شد ولی به کمک بازاریان متعهد تبریزی و همکاری عباس میرزا این بازار سر پا شد و بخش های مختلف آن بازسازی شد. در سال 2010 میلادی بازار تبریز به واسطه تاریخ پرشکوه خود در سازمان جهانی یونسکو به ثبت رسید تا برای آیندگان هم حفظ شود. بازار تبریز تشکیل شده است از: 24 کاروانسرا، 40 صنف مختلف، 5500حجره و مغازه، 35 سرا، 20راسته، 25 تیمچه،11 دالان، 9 مدرسه مذهبی و دینی، 1مسجد جامع و 19 مسجد زیبا؛

 بازار تبریز ونمای کلی آن:

در همه جای جهان بازار های تاریخی از جاذبه های گردشگری کشورها محسوب می شوند، بازار بزرگ تبریز که بزرگترین بازار ایران هست و از معماری آجری ویژه ای بهره می برد بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی می باشد. بازار بزرگ تبریز دارای دو بخش اصلی و مهم است، این دو بخش یعنی راسته شمالی-جنوبی و همچنین شرقی-جنوبی می باشد. از دیگر اجزای این بازار بزرگ تبریز تاریخی و کهن که باید به آن اشاره داشت، راسته های کوچک وغیر اصلی است.

تاریخچه بازار و معماری:

بازار بزرگ تبریز فقط به عنوان یک بازار معمولی مطرح نیست بلکه از دیدنی های دیگری هم بهره می برد، از جمله این جذابیت می توان به: معماری بسیار زیبا و به هم مرتبط آجری، گنبد های تاریخی و طاق های بلند ارتفاع، شکل ویژه حجره ها و مغازه ها، تیمچه های زیاد، مدارس و مساجد فراوان و شغل و پیشه های گوناگون اشاره داشت. بازار بزرگ تبریز یکی از بهترین محل ها برای تجارت می باشد علاوه بر آن، بازار تبریزازمهم ترین بازار های شرقی و اسلامی است. از سندها و شواهدی که توسط تاریخ شناسان در بازه زمانی سده چهارم هجری قمری تا اویل حکوت قاجار به اثبات رسیده و همین اطلاعات موجب رسیدن به گذشته کهن این مکان شده است، نشان دهنده این مسئله می باشد که بازار تبریز که بزرگترین بازار ایران و یکی از مهم ترین وزیبا ترین بازار ها با معماری کهن و تاریخی می باشد. به این گونه که این بازار مسقف دارای 20 راسته٬ 35 سرا٬ 25 تیمچه٬ 11 دالان٬ 24 کاروانسرای، 5500 حجره٬ 40 صنف گوناگون٬ 19 مسجد و 1 مسجد جامع و 9 مدرسه دینی می باشد. وجه تمایزی که این بازار مسقف را از دیگر بازارها جدا کرده است ارتفاع کوتاه سقفش می باشد به گونه ای که ارتفاع سقف تا زمین به 6 متر حدودا می رسد و در مقایسه با بازار های نواحی بیابانی سقفی کوتاه تر دارد، همچنین عرض بازار تبریز حدودا بین 4 الی 5 متر می باشد.بعد از حادثه زلزله سال 1193 هجری قمری این بازار تقریبا نابود شد که می توان گفت مصادف بود با اوایل حکومت قاجار و همچنین آخرین روزهای حکومت زندیه؛ این بازار به وسیله بازاریان متعهد و با همکاری عباس میرزا نوسازی شد به گونه ای که تمامی تیمچه ها، سراها و بخش های دیگر بازار کاملا بازسازی ونوسازی شد، البته ناگفته نماند یکی از دلایلی که بازار تبریز به خوبی بازسازی شد، وجود درالسلطنه و جانشین پادشاه وقت در شهر تبریز بود.

تقسیم بازار ها:

همیشه بازارها از مهم ترین بخش های یک شهر وحتی کشور می باشند به گونه ای که بخشی ازاقتصاد یک کشور در دست بازاریان است. بازار ها به صورت کلی به دو بخش دائمی و ادواری یا غیر دائمی تقسیم می شوند. بازار دائمی یا همیشگی تشکیل شده است از اجزای مختلفی که یک واحد کلی تر را تشکیل می دهد. بازار دائمی نیز به سه نوع تقسیم می شود: بازار یک بنیادی یا اساسی، بازار دارای پهنا و عرض بزرگ و بازار طولی که به بازار خطی مشهور است. لازم به ذکر است که اکثر بازار ها به این صورت می باشند و کهن ترین نوع بازار نیز می باشد. بازار دائمی خطی به دلیل اینکه نسبت به بقیه بازار های دائمی ساده تر بنا می شود برای وصل کردن مساجد جامع، دروازه های شهر و میدانها به کاربرده می شود. ودر بازار ادواری یا غیر دائمی همانطور که از اسمش مشخص می باشد همیشه سال دایر نمی باشد و در ماه یا در سال فقط چند روز برپا می شود، همچنین این گونه بازار ها معماری خاصی ندارند و در مکان های معینی برگزار می شوند.

بخش های اصلی یک بازار:

بازار های بزرگ دارای بخش های مختلفی می باشند، بخش های اصلی یک بازار بزرگ را به اختصار توضیح می دهیم.
 1- مسیرها: مسیر ها به دو مسیر اصلی و فرعی تقسیم می شود.
 2- چهارسو: چهار سو محل تقاطع دو مسیر اصلی می باشد.
 3- حجره ها: حجره ها یا مغازه های فعلی، قلب بازار می باشند به گونه ای که اگر مغازه فعالی دریک بازار نباشد آن مکان به هیچ وجه به کار نمی آید. پس می توانیم نتیجه بگیریم که حجره ها یا مغازه ها چه نقش مهمی دارند. همچنین شهر ها هم بخش های مهمی دارند که بازار از مهم ترین بخش های آنجا می باشد. به گفته کارشناسان مربوطه بازار ستون فقرات یک شهر محسوب می شود
4- سرا: به کاروانسرای های کوچک، سرا یا خان می گویند، ورود چهار پایان  به این بخش به نسبت کاروانسرا ها کمتر صورت می گیرد، این اماکن در خود بازار واقع شده اند و بیشتر به عنوان  مراکز تجاری وانبار کالاهای مشخص به کار می روند.
5- تیمچه: از دیگر بخش های یک بازار بخش تیمچه می باشد که این بخش مسقف و به صورت سقفی گنبدی می باشد. این قسمت از بازار توسط بازاریان مورد استفاده قرار می گیرد و حجره ها و مغازه ها آن ها در تیمچه واقع شده است.
6- قیصریه: از قسمت های امن یک بازار می توان به قیصریه اشاره نمود، این بخش از بازار دارای طرح های صلیبی چلیپایی می باشد که فقط در آن اجناس مهم و با ارزش فروخته می شوند، قسمت قیصریه به دلیل اینکه درهای مختلف و جدا از هم و همچنین دارای سرا های کوتاه تری می باشد بسیار امن تر است. واژه قیصر از زبان آلمانی به زبان فارسی نفوظ کرده است، این واژه که در زبان آلمانی Kaiser تلفظ می شود به معنی سزار می باشد.البته ناگفته نماند در زبان فارسی این واژه به معنای سرایی کم ارتفاع است.
7- دالان: یکی دیگر از قسمت های جذاب بازار،   بخش دالان می باشد. این بخش از بازار درست بعد از سرا ها به صورت گنبدی شکل نمایان می شود. این بخش از بازار درست مثل تیمچه ها عمل می کند و بخش های خارجی و داخلی بازار را به هم مرتبط می سازد.

فعالیت اجتماعی، مذهبی و سیاسی بازار:

در طول تاریخ حیات بشر، محل های فروش مایحتاج زندگی همیشه مهم و تعیین کننده بوده است. بازار همیشه نقشی مهم و تاثیر گذاری در زندگی مردم داشته است. به طوری که در طی زمان و با ورود اسلام، در بازار ها اماکن مقدس بنا شد ازجمله اماکن مذهبی می توان به:حسینیه ها، مدرسه های دینی، تکایا و مسجدها اشاره نمود. پیوند خوردن بازار ها با مردم شهر موجب بنا شدن اماکن عام المنفعه ای شد  که از جمله آن ها می توان به چایخانه، زورخانه و حمام سنتی اشاره کرد. البته ناگفته نماند که فعالیت های بازار به همین جا ختم نمی شود، بلکه گروهی به نام جوانمردان یا اهل فتوت شکل گرفتند که در فعالیت های مدنی و سیاسی تاثیر بسزایی داشتند. از جمله فعالیت های  گروه جوانمردان می توان به شورش و حق خواهی بر ضد مغولان به رهبری کلو اسفندیار آهنگر اشاره داشت، همچنین در زمان معاصر بازاری ها در ملی شدن صنعت نفت، پیروزی انقلاب اسلامی و مشروطه تاثیر بسزایی داشتند.

دیدنی های جذاب بازار تبریز:

تیمچه مظفریه:در سال 1305 هجری خورشیدی  بنای تیمچه مظفریه بنا گردید، این بنای زیبا و تاریخی توسط یکی از تاجران به نام آن زمان یعنی حاج شیخ جعفر قزوینی ساخته شد وهمچنین برای گرامیداشت حضور ولیعهد، مظفرالدین میرزا  این بنای زیبا به تیمچه مظفریه نامیده شد. البته ناگفته نماند که این تیمچه در زمان ناصرالدین شاه بنا شد.
بازار و کاروانسرای امیر:یکی از جذابیت های شهر تبریز بازار امیر می باشد. این بازار یکی از تیمچه های زیبا وبا معماری خاص ایرانی اسلامی می باشد که به بهترین شکل ممکن بناشده است. از دیگر اماکن دیدنی شهر تبریز کاروانسرای امیر می باشد که در بازار تبریز واقع شده است، این کاروانسرا در دیر باز یکی از زیبا ترین و باشکوه ترین کاروانسرا های بازار تبریز بوده و محل تجارت و بار گیری و بار اندازی بوده است.
مسجد جامع بزرگ بزرگترین بازار ایران :از جاذبه های مذهبی بزرگترین بازار ایران می توان به مسجد جامع بزرگ اشاره نمود، این مکان مذهبی که محل گردهمایی برای موضوعات عبادی سیاسی است، از معماری وطرح های زیبای ایرانی اسلامی بهره می برد. البته لازم به ذکر است که یک در مسجد جامع در بزرگترین بازار ایران قرار دارد و در زمان نماز در آنجا باز می شود.
موزه خانه مشروطه:در قسمت غربی بازار تبریز موزه خانه مشروطه قرار دارد، این موزه که یکی از جالب ترین بخش های بازار تبریز محسوب می شود وحقایق  تاریخ مشروطه ایران وفعالیت مردم شهر تبریز را با سندها و عکس ها به نمایش می گذارد.از دیگر جاذبه های شهر تبریز و همچنین بازار تبریز می توان از:بازار حرمخانه، بازار کفاشان، بازار امیر، راسته بازار، یمن دوز بازار، بازار حلاجان، قیزبستی بازار(قیز بسط بازار)، بازار سراجان، راسته کهنه، بازار کلاهدوزان، دلاله زن بازا، بازار مسگران، بازار حاج محمد حسین، بازار مشیر، بازار میرابوالحسن، رنگلی بازار، بازارچه دوده چی ( شتربان ) ، بازارچه خیابان،  بازار صفی و بازار صادقیه اشاره کرد.