دکتر تیرنگ نیستانی
رمضان با تحمل سختی همراه است، گرسنگی، تشنگی و تاب آوردن در برابر «هوس‌هایی» که در طول سال همواره تسلیم آنیم. اما چه باید کرد که این سختی، تحمل‌پذیرتر شود و نه سخت‌تر از آنی که باید.
به طور عادی به فاصله کوتاهی پس از صرف غذا، افزایش غلظت قند خون به همراه اتساع معده، علامت «سیری» را به مرکز سیری در مغز می‌فرستد و ما در اطاعت از فرمان مغز، دست از خوردن می‌کشیم. قند خون پس از حدوداً 3 ساعت به سطح پایه باز می‌گردد و معده نیز، بسته به حجم و ترکیب غذای مصرفی، طی همین مدت تخلیه می‌شود.
با گذشت زمان، قند خون ممکن است از سطح پایه، پایین‌تر رود. این کاهش نسبی قند خون به همراه حرکات معده علامت «گرسنگی» را به مرکز گرسنگی در مغز ارسال می‌کند و این معمولاً همان هنگامی است که در پی «خوردنی» می‌رویم. خیلی اوقات چه بسا منتظر این رخدادهای فیزیولوژیک هم نمی‌مانیم و صرفاً در پاسخ به تحریکات محیطی (دیدن مواد غذایی) یا عادات غذایی یا حالات روحی (اضطراب یا افسردگی) لقمه‌ای را در دهان می‌گذاریم.
رمضان اما به ما می‌آموزد که آداب خوردن و آشامیدن را «قانونمند» کنیم. در ماه مبارک، فاصله دو وعده سحری و افطار به ویژه در تابستان لاجرم طولانی می‌شود.
پاسخ بدن به این بی‌غذایی نسبتاً طولانی چگونه خواهد بود؟
حتماً می‌دانید که قند خون، گلوکز نام دارد و این ماده سوخت اصلی مغز و برخی یاخته‌های دیگر بدن است. به عبارت ساده‌تر، کاهش بیش از اندازه قند خون با ادامه حیات فرد منافات دارد. در زمان روزه‌داری و گرسنگیِ نسبتاً درازمدت، بدن دست به ابتکار جالبی می‌زند و آن اینکه با تجزیه پروتئین‌ها به ویژه در بافت ماهیچه‌ای مخطط، مقدار زیادی واحدهای سازنده پروتئین یعنی اسید‌آمینه تولید می‌کند (من همیشه برای درک بهتر مطلب، پروتئین را به دیواری تشبیه می‌کنم که آجرهای سازنده آن، اسیدهای آمینه هستند با این فرق بزرگ که این آجرها ضرورتاً یک شکل نیستند!) حال کبد، این پایگاه اسرارآمیز سوخت و ساز بدن، می‌تواند از برخی از این اسیدهای آمینه، گلوکز بسازد و بدین ترتیب مانع از افت شدید قند خون شود.
اگر گرسنگی ادامه یابد، بدن برای صرفه‌جویی در ذخایر قندساز خود، به سوخت چربی‌ها روی می‌آورد. سوخت کامل چربی‌ها فرایند بسیار پیچیده ایست که به حضور قندها وابسته است (در کتب قدیمی مبانی تغذیه گاه به این جمله طنزآمیز برمی‌خوریم که «چربی‌ها، به آتش قندها در بدن می‌سوزند!») پس هنگامی‌که منبع کربوهیدراتی (یا همان قندی) به وفور در دسترس نباشد امکان دارد چربی‌ها به طور ناقص بسوزند.
سوخت ناقص چربی‌ها منجر به تولید موادی به نام «اجسام کتُنی» (یا ستُنی) می‌شود که معروف‌ترین آنها «استُن» است. استن ماده‌ای است فرّار که عمدتاً از راه ادرار و تنفس دفع می‌شود و همین ماده است که موجب بوی خاص تنفس روزه داران به ویژه در حوالی افطار می‌شود. اجسام کتنی اما به جز ایجاد بوی خاص دهان، کار مهم‌تری دارند.
مغز می‌تواند از این مواد به عنوان سوخت استفاده کند و بدین ترتیب در مصرف گلوکز صرفه‌جویی نماید. البته درهر حال می‌باید مقداری گلوکز به مغز برسد و مغز هیچگاه بی‌نیاز از گلوکز نیست. گفته شده است که این مواد کتنی ممکن است به ویژه در روزهای نخست روزه‌داری اندکی هم موجب سردرد شوند...
برای خواندن بخش دوم- نکات طلایی تغذیه برای روزهای گرم رمضان- اینجا کلیک کنید.
