استقرا

چشم انداز ایران، ش 27، مهر 1383

قبل از آن که در باره ی سیر از کلی به جزیی یا قیاس منطقی سخن بگوییم، جا دارد که درباره ی تفاوت تجربه و استقرا، بحثی داشته باشیم; چرا که ممکن است کسی توهم کند که اینها با یکدیگر فرقی ندارند

در این نوشتار کوشش شده است رأی حکیمانه فیلسوف گرانقدر فرهنگ اسلامی، ابوعلی سینا، درباره تجربه و کیفیت و شرطهای صحت و یقین حاصل از آن به زبانی ساده و درخور فهم همگان آورده شود

*-عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

یکی از بحث های مهم در ارتباط با نظریه ی قبض و بسط تئوریک شریعت، روشن ساختن نوع رابطه ای است که این نظریه مدّعی عمومیت آن در حوزه ی معارف بشری و دینی است. پیش از آن که به بررسی این مطلب بپردازیم شایسته است به انواع معرفت های بشری و رابطه های علوم با یکدیگر نگاهی گذرا داشته باشیم:

کتاب حاضر، همان گونه که از عنوانش پیدا است مجموعه ای مفصل از متون کلاسیک و معاصر را در معرفت شناسی در بر می گیرد

دستاوردهای سریع علوم تجربی در قرون اخیر، و توانا ساختن انسان در تسلط بر طبیعت، موجب شد که انسان با یک گذر روانشناختی، علم تجربی را معیار همه علوم و معرفتها قرار داده و آن را بر صدر علوم بنشاند

استقراء مساله ای است که از دیرزمان متفکران به ویژه فیلسوفان را به خود مشغول ساخته است و در فراخور توان به تبیین آن پرداختند و این توجه، زمانی تشدید یافت که گروهی از تجربه گرایان در مقابل کسانی که قیاس را یگانه راه معتبر برای استنتاج معرفی می کردند، ایستادند و برای یقینی ساختن استقراء گام های مهمی برداشتند.

یکی از بحث های مهم در ارتباط با نظریه ی قبض و بسط تئوریک شریعت، روشن ساختن نوع رابطه ای است که این نظریه مدعی عمومیت آن در حوزه ی معارف بشری و دینی است. پیش از آن که به بررسی این مطلب بپردازیم شایسته است به انواع معرفت های بشری و رابطه های علوم با یکدیگر نگاهی گذرا داشته باشیم:

ذهن انسان، صیاد یا شکارچی مجهولات است. اگر این قوه صید و شکار مجهولات را از آدمی بگیریم، تنها این نیست که یک قوه را از ذهن او گرفته ایم، بلکه باید اذعان کنیم که انسانیت را هم از او سلب کرده ایم.