اسماعیل همتی زاده 1334، تا کنون بیش از 50 اثر شامل نمایشنامه، شعر و آثار پژوهشی و آموزشی، در زمینه شاهنامه، ادبیات کهن و ادبیات کودک و نوجوان تألیف و منتشر کرده است. شرح گفت‌وگوی ایسنا با او در پی می‌آید.
وضعیت ادبیات کودک و نوجوان ما چطور است؟
با وجود این‌که تیراژ کتاب به دلیل گرانی کاغذ پایین آمده، خوشبختانه ادبیات حوزه کودک و نوجوان در وضعیت مطلوبی قرار دارد و با وجود این‌که روزبه‌روز شاهد کاهش خوانندگان کتاب در کشور هستیم، وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در قیاس با ادبیات این حوزه در کشورهای دیگر خوب است. ضمن این‌که خوشبختانه ادبیات کودک در 10 سال گذشته کاربردی هم شده و از حالت سرگرمی درآمده است.
کاربردها و مشخصه‌های ادبیات کودک و نوجوان چیست؟
به طورکلی برای ادبیات کودک سه کاربرد تعریف شده که شامل سرگرمی، آموزش و خلاقیت‌برانگیزی است، درصورتی‌که کتاب‌های بزرگسال می‌تواند فاقد این سه ویژگی باشد. از نظر تکنیکی هم ادبیات کودک باید سه مشخصه آشکار داشته باشد که شامل جملات کوتاه، زبان ساده و معیار و زبان توصیفی و تصویری بیان مطالب است. وظیفه ادبیات، پرورش ذهن و درک انواع اطلاعات از آن اثر است؛ همان وظیفه‌ای که آثار ادبی بزرگان ما علی‌رغم این‌که چند سده از خلق آن گذشته، به‌خوبی از عهده‌اش برآمده‌اند.
ادبیات کودک و نوجوان ما نسبت به دهه‌های گذشته پیشرفت کرده یا پسرفت؟
نسبت به دهه‌های قبل پیشرفت قابل‌توجهی داشته و مهم‌ترین پیشرفت آن، گوناگون شدن این حوزه از ادبیات است؛ اگر برخی از دهه 60 به‌عنوان دوره طلایی ادبیات کودک یاد می‌کنند دلایل دیگری دارد. دهه 60 دورانی بود که تمام بچه‌های علاقه‌مند شروع به نوشتن در این حوزه و به‌نوعی شروع به آزمودن خود کردند و عاملی که باعث شد نوشته‌های‌شان از موفقیت و استقبال چشمگیری برخوردار باشد، رقابت نویسندگان بود. از طرفی تولیدکننده کتاب کودک در آن دهه محدود بود و فعالیتی که کانون پرورش فکری کودکان با آن پیشینه انجام می‌داد به چشم می‌آمد، اما امروز تولیدکننده محتوای ادبیات حوزه کودک و نوجوان بسیار زیاد شده و آن‌هایی که در دهه 60 درخشیدند، بعضاً افول کرده‌اند. دلیل افول‌شان هم این است که این افراد برای تولید وابسته به دولت و نشر دولتی شدند و در نهایت به ناشران رانتی مبدل شدند. از طرفی دیدند که هر چه می‌نویسند چاپ می‌شود و به این شکل از خلاقیت فاصله گرفتند.
چرا اثر ترجمه‌شده برای مخاطب جذاب‌تر است؟
طبیعی است، مخاطب می‌تواند آثاری از صد کشور را انتخاب کند در صورتی‌که ادبیات خودش فقط از یک کشور است. ما تنها کشوری هستیم که در این حوزه بر اساس آزمون و خطا پیش می‌رویم؛ هنوز نمی‌توانیم از مضامین بنویسیم و هنوز در آموزش بسیاری از مهارت‌ها به کودکان عرف اجازه نوشتن به ما را نمی‌دهد.
مشکلات پیش روی ادبیات کودک و نوجوان چیست؟
ادبیات حوزه کودک و نوجوان در کشور ما با چالش‌ها و تهدیدهای متعددی روبه‌روست و یکی از این تهدیدها خودمحدودکنندگی است؛ ما جامعه‌ای هستیم که به کودک احترام زیادی می‌گذاریم و برای او حرمت قائلیم، از سوی دیگر جامعه‌ای اخلاقی هستیم و برای فروش کتاب دست به هر موضوع و ترفندی نمی‌زنیم. همین امر باعث می‌شود در حوزه ادبیات کودک و نوجوان و انتخاب موضوعات کتاب برای ارائه به کودکان دچار افراط وتفریط شویم.
عامل دیگر که به‌عنوان یک چالش و تهدید جدی در حوزه ادبیات کودک با آن مواجه هستیم بحث محدودیت در مضامین است و بخش اعظم این تقصیر نیز بر عهده نویسندگان است. متأسفانه برخی از نویسندگان به ویژه نویسندگان ادبیات حوزه کودک و نوجوان، کمترین مطالعه را داشته و از ادبیات جهان و تنوع آن کم‌اطلاع هستند، به همین دلیل فقیر می‌نویسند. در واقع فقیرنویسیِ نویسندگان ادبیات حوزه کودک و نوجوان، یکی از چالش‌ها و تهدیدهای مهم پیش روی ادبیات این حوزه در کشور است.
وقتی نویسنده کتاب کودک کمترین اطلاعات را از سایر علوم در حوزه روانشناسی، تربیتی و ... دارد، انتظار داریم کتابی که او می‌نویسد چه محتوا و مفهومی را به کودک منتقل کند؟ همین امر باعث می‌شود نسل بی‌سوادی با اطلاعات سطحی تربیتی تربیت کنیم و تحویل جامعه بدهیم.
به عقیده بنده اگر اشکالی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد، مقصر اصلی آن رسانه‌ها، انجمن‌های ادبی و نهادهای متولی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان هستند که هنوز بعد از سالیان سال نتوانسته‌اند نویسندگان این حوزه را به خلاقیت در نوشتن فرابخوانند.
لازمه پرداختن به چه موضوعاتی را در ادبیات کودک و نوجوان کشور احساس می‌کنید؟
موضوعات لازم برای ادبیات حوزه کودک، ارزش‌سازی درباره اهمیت کار، حفظ محیط زیست، توجه به انرژی و بازیابی آن و... است. در حال حاضر آموزش مهارت‌های ارتباطی و پیشگیری از آسیب‌هایی که کودک با آن روبه‌روست در ادبیات ما مغفول مانده در حالی که این مباحث باید یکی از اولویت‌های مهم ادبیات کودک در عصر حاضر باشد. همان‌طور که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به این موضوعات پرداخته‌اند، ما هم باید در ادبیات حوزه کودک به این مقولات بپردازیم تا کودک‌مان با کمترین آسیب‌ها و مشکلات در آینده مواجه شود. البته نحوه نوشتن و بیان این مطالب در قالب نوشته هم بسیار مهم است و باید نویسنده فراگرفته باشد که چگونه بنویسد تا به‌جای سود کردن زیان‌بار نشود.
در ارتباطات ضعیف هستیم و جای آثاری که کودک را به ارتباطات و مدیریت ارتباطاتش دعوت کند در ادبیات‌مان بسیار خالی است.
ادبیات کودک و نوجوان کشور در چهار دهه گذشته چگونه بوده است؟
در حال حاضر در ادبیات این حوزه فقیر هستیم؛ ضعیف در تیراژ و فقیر در اطلاعاتی که نویسنده باید داشته باشد و این هر دو تبری بر ریشه ادبیات کودک و نوجوان شده است. بعضی از نویسندگان به اشتباه برای کودک ساده‌نویسی می‌کنند و در واقع از ادبیات و وظایفش دور شده‌اند، بعضی دیگر نیز جنبه سرگرمی آن را بر دیگر ویژگی‌هایی که باید داشته باشد ارجحیت داده‌اند. تعدادی از نویسندگان حوزه کودک هم که به نظر من همان استفاده‌کنندگان از رانت برای چاپ کتاب‌شان بودند، هرچه نوشتند چاپ شد و این کار به شیوع ساده‌پسندی و مخدوش شدن زبان ادبی دامن زد.
